Trauma & Art

Συνέχεια από την ανάρτηση της 30/9/2021

Λανθασμένες αντιλήψεις και η δυνατότητα αλλαγής

«Το να υπάρχεις σημαίνει να αλλάζεις, να αλλάζεις σημαίνει να ωριμάζεις, να ωριμάζεις σημαίνει να συνεχίζεις ασταμάτητα να δημιουργείς τον εαυτό σου» Henri Bergson

«Η πρόοδος είναι αδύνατη χωρίς αλλαγή, και όσοι δεν μπορούν να αλλάξουν γνώμη δεν μπορούν να αλλάξουν τίποτα»  George Bernard Shaw

«Καθώς κάθε αλλαγή πρέπει να ξεκινήσει κάπου, το άτομο είναι αυτό  που θα την βιώσει και θα την φέρει εις πέρας. Η αλλαγή πρέπει πράγματι να ξεκινήσει από ένα άτομο. μπορεί να είναι κάποιος από εμάς. Κανείς δεν έχει την πολυτέλεια να κοιτάξει γύρω και να περιμένει κάποιος άλλος να κάνει αυτό που δεν θέλει να κάνει ο ίδιος. Αλλά επειδή φαίνεται ότι κανείς δεν ξέρει τι να κάνει, αξίζει τον κόπο, για τον καθένα από εμάς, να αναρωτηθεί αν τυχόν το ασυνείδητό του / της μπορεί να γνωρίζει κάτι που θα μας βοηθήσει … » (Από το βιβλίο Ο  Άνθρωπος και τα Σύμβολά του – Carl Gustav Jung, 2012)

Μια ακόμη εσφαλμένη αντίληψη αφορά την δυνατότητα ή μη των ανθρώπων ν’ αλλάξουν  στην ενήλικη ζωή. Η δυνατότητα μεταμόρφωσης  και αλλαγής είναι συνήθως εκεί και το πιο σημαντικό ερώτημα που πρέπει να μας απασχολεί είναι πώς μπορούμε να υποστηρίξουμε αυτήν τη δυνατότητα στον εαυτό μας και στους άλλους. Έρευνες έχουν δείξει ότι μέσω διαφόρων πρακτικών και διαδικασιών οι άνθρωποι μπορούν να θεραπευτούν από τραύματα ή να μειώσουν τις μετά-τραυματικές επιδράσεις και / ή να υιοθετήσουν νέες συμπεριφορές και τρόπους σκέψης και ύπαρξης. Μέσω περιβαλλοντικών αλλαγών, συγκεκριμένων παρεμβάσεων και εσωτερίκευσης θετικών εμπειριών μπορούν να λάβουν χώρα μέσα μας πιο διαρκείς αλλαγές καθώς ιδιότητες όπως η ανθεκτικότητα κι άλλες θετικές ψυχολογικές καταστάσεις μπορούν να γίνουν πιο μόνιμα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας.

Γνωρίζουμε επίσης τώρα ότι η νευροπλαστικότητα που είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να μεταμορφώνει τη φυσιολογία του, συνεχίζεται καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής μας και δεν σταματά μετά την εφηβεία, όπως πιστεύαμε. Αυτό επιτρέπει την πραγματοποίηση αλλαγών καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Η πρώιμη έρευνα του Paul Bach-y-Rita έδειξε ότι σε περιπτώσεις εγκεφαλικής βλάβης ή απώλειας ικανοτήτων  ο εγκέφαλος μπορεί να αναδιοργανωθεί. Έκτοτε διαπιστώθηκε ότι ο εγκέφαλος είναι ικανός για μαζική επανακαλωδίωση ως απόκριση σε τραυματικές εμπειρίες και όχι μόνο.  Μια πολύ γνωστή μελέτη που διεξήχθη από τη νευροεπιστήμονα,  Eleanor Mcguire, η οποία μέτρησε τη φαιά ουσία των οδηγών ταξί του Λονδίνου πριν και μετά τις εξετάσεις απόκτησης επαγγελματικής άδειας, διαπίστωσε ότι ο ιππόκαμπος τους είχε αυξηθεί σημαντικά αφού πλέον είχαν μάθει να περιηγούνται τους χιλιάδες δρόμους του Λονδίνου. Οι επιστήμονες έχουν επίσης διαπιστώσει ότι μπορούμε να καλλιεργήσουμε επιθυμητά χαρακτηριστικά. Επίσης, έχει πλέον διαπιστωθεί ότι οι πρακτικές διαλογισμού δημιουργούν θετικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Η Sara Lazar, καθηγήτρια και ερευνήτρια, για παράδειγμα,  μέτρησε τον όγκο των εγκεφαλικών κυττάρων της αμυγδαλής των συμμετεχόντων σε έρευνα της πριν και μετά από ένα δίμηνο μάθημα διαλογισμού και ανακάλυψε ότι είχε μειωθεί σε μέγεθος, γεγονός που συσχετίζεται με τις αναφορές μείωσης άγχους από τους συμμετέχοντες. Σε σχέση με τις κακές συνήθειες και τους εθισμούς, ο Dr Judson Brewer, ψυχίατρος και νευροεπιστήμονας, προτείνει ότι η ενσυνειδητότητα (practice of mindfulness) μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τους μηχανισμούς των συνηθειών και εθισμών και να τους διακόψουν. Ο εγκέφαλός μας είναι καλωδιωμένος ν’ απομακρύνεται από δυσάρεστες αισθήσεις και συναισθήματα και να αναζητά αντιπερισπασμούς με τη μορφή ουσιών, τροφής, σχέσεων και δραστηριοτήτων. Πολύ συχνά έχουμε επιζήμιες συνήθειες για τον εαυτό μας και τους άλλους, όπως το κάπνισμα, το υπερβολικό φαγητό, το ποτό, την κατάχρηση ουσιών, τα τυχερά παιχνίδια ή κακοποιητικές ή δυσλειτουργικές συμπεριφορές, κλπ, χωρίς κατ’ ουσίαν να έχουμε πλήρη επίγνωση των κινητήριων ή υποκείμενων υποσυνείδητων δυνάμεων που μας ωθούν σε αυτές. Καλλιεργώντας το ενδιαφέρον και την περιέργεια μέσω της ενσυνειδητότητας, μπορούμε να διευκολύνουμε την διαδικασία αντιμετώπισης εθισμών ή απελευθέρωσης από κακές συνήθειες.

Μιαν άλλη λανθασμένη αντίληψη που συναντά κανείς συχνά είναι ότι χωρίς πόνο δεν μπορούμε να μάθουμε ή να αναπτυχθούμε. Ωστόσο, αυτή η επικρατούσα θεωρία που υποστηρίζει ότι χωρίς πόνο δεν υπάρχει  κέρδος ή ανάπτυξη  (theory of no pain, no gain) συχνά δικαιολογεί τα κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά συστήματα που νομιμοποιούν ή υποθάλπουν τον επιθετικό ανταγωνισμό, τη δυστυχία και την αδικία και μεταθέτουν την ευθύνη στο προσωπικό πεδίο μόνο, και κατά κάποιον τρόπο απενοχοποιούν κακοποιητικές και τοξικές συμπεριφορές σε κοινωνικά πλαίσια. Και πιθανότατα θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τις ρίζες αυτής της εσφαλμένης αντίληψης σε διαφορετικές πολιτισμικές και  θρησκευτικές παραδόσεις. Στο podcast, ο Forrest Hanson λέει ότι είναι σοφό όταν συναντάμε ανάλογες δηλώσεις ή θεωρίες  να εμβαθύνουμε στις πολιτισμικές αφηγήσεις ή ατζέντες που η άποψη αυτή προωθεί για να καταλάβουμε αυτό που έμμεσα και σιωπηρά υποστηρίζεται. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να πω ότι σαφώς μπορεί να υπάρξει μετά-τραυματική ανάπτυξη και ίσως υπάρχουν ορισμένες περιοχές  ή επίπεδα επίγνωσης που μπορεί να μην είναι εύκολο να προσεγγίσουμε χωρίς την εμπειρία βαθιάς απώλειας, όπως το να γνωρίσουμε τα βάθη της ανθεκτικότητάς μας ή τις πιο μύχιες περιοχές του ψυχικού μας κόσμου. Όμως αυτού του είδους η ωρίμανση και ανάπτυξη πάντοτε έρχεται μετά την επεξεργασία της απώλειας και του πόνου και την έξοδο στην άλλη πλευρά της αντιξοότητας. Στην πραγματικότητα είναι το αποτέλεσμα της διερεύνησης, της επούλωσης και της δημιουργίας νοήματος και όχι του τραύματος ή της απώλειας καθ’ εαυτό.  Η μετά-τραυματική ανάπτυξη προκύπτει μόνο μετά τη συμμετοχή μας σε αυτήν τη διαδικασία.  Ωστόσο, ο Rick Hanson, PhD, σημειώνει ότι ένα ερώτημα που πρέπει πάντα να θέτουμε είναι αν θα μπορούσαμε να έχουμε αναπτυχθεί ψυχολογικά, να γίνουμε σοφότεροι ή να απελευθερώσουμε τις ανθρώπινες δυνατότητες μας και χωρίς τραύμα, πόνο ή τιμωρία. Για παράδειγμα, η τιμωρία στην παιδική ηλικία μπορεί να δημιουργήσει μια συγκεκριμένη επιθυμητή συμπεριφορά, αλλά με ποιο κόστος; Η έρευνες έχουν δείξει ότι η σωματική τιμωρία, για παράδειγμα, στην παιδική ηλικία έχει παρόμοια αποτελέσματα με άλλες δυσμενείς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας (adverse childhood experiences /ACEs).

Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για τους περισσότερους ανθρώπους στον πλανήτη πολλοί πόνοι, τραύματα, αδικίες και απώλειες δεν θα φέρουν κανένα όφελος ούτε θα έχουν την ευκαιρία να λάβουν μέρος σε θεραπευτικές διαδικασίες που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την ανάπτυξη και τον μετασχηματισμό ή εξάχνωση (sublimation) του πόνου σε κάτι θετικό. Στην περίπτωση αυτή η εξάχνωση μπορεί να είναι απλά η επιμονή του ατόμου να επιβιώσει και να συνεχίσει παρά τις δυσκολίες.  Είμαστε ως είδος εγγενώς ευάλωτοι, αρρωσταίνουμε, χάνουμε ανθρώπους και πράγματα, μας κακομεταχειρίζονται και μας καταπιέζουν, γερνάμε και τελικά πεθαίνουμε. Και ο κόσμος δεν είναι ένας κήπος με τριαντάφυλλα. Υπάρχει πολλή αδικία, σκληρότητα, επιθετικότητα και καταπιεσμένη δημιουργικότητα και αυθεντικότητα, αλλά το να είναι κανείς ανθεκτικός και το να έχει υποστηρικτικά πλαίσια και πόρους μπορεί να συμβάλλουν στην ικανότητα κάποιου  να βρει ή να αγωνιστεί για δικαιοσύνη, καλοσύνη, ειρήνη, συμπόνια, δημιουργία και μια καλύτερη ζωή. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι καλά υποστηρικτικά εκπαιδευτικά και θεραπευτικά  πλαίσια είναι εκείνα που εξοπλίζουν τους ανθρώπους με την εμπιστοσύνη και τα εργαλεία για να αναζητήσουν και να δημιουργήσουν το καλό σ’ έναν ατελή κόσμο και να ανακάμψουν από τις αντιξοότητες. Η Joanne Greenberg σχετικά με αυτήν την υποστήριξη γράφει στο μυθιστόρημα της Ποτέ δεν σου υποσχέθηκα έναν κήπο με τριαντάφυλλα, «Ποτέ δεν υποσχέθηκα έναν κήπο με τριαντάφυλλα. Ποτέ δεν υποσχέθηκα τέλεια δικαιοσύνη […] και ποτέ δεν σας υποσχέθηκα ειρήνη ή ευτυχία. Η βοήθειά μου είναι ώστε να είστε ελεύθεροι να πολεμήσετε για όλα αυτά τα πράγματα».

Γνωρίζουμε επίσης ότι η ανάπτυξη ψυχολογικών δυνάμεων επιτυγχάνεται κυρίως μέσω συχνών θετικών και επιβραβευτικών εμπειριών. Ο Rick Hanson προτείνει ότι ο πρωταρχικός δρόμος για την ανάπτυξη είναι να έχουμε θετικές και ουσιαστικές εμπειρίες των ιδιοτήτων που θέλουμε να αναπτύξουμε. Πολλοί από εμάς δεν θα διανοούμαστε να προκαλέσουμε πόνο στα παιδιά μας προκειμένου  να καλλιεργήσουμε ανθεκτικότητα κι άλλες θετικές ιδιότητες ούτε θα κλειδώναμε τις δυνατότητές τους μέσω τραυματισμών κι αρνητικών μηνυμάτων, ώστε να δημιουργήσουμε ευκαιρίες για ανάπτυξη μέσω του πόνου αργότερα.  Η καλλιέργεια της αυθεντικότητας και η τακτική της θετικής ενίσχυσης (positive reinforcement) φαίνεται να είναι πιο παραγωγικές και λιγότερο τραυματικές τακτικές. Και σε κάθε περίπτωση η ζωή δεν αφήνει κανέναν αλώβητο και περιλαμβάνει δυσκολίες και αβεβαιότητα και απώλεια σε κάποιο βαθμό για όλους, οπότε δεν χρειάζεται να υποστηρίξουμε θεωρίες όπως χωρίς  πόνο δεν έχουμε όφελος ή ότι οι ισχυροί άνθρωποι θεραπεύονται κι αναρρώνουν μόνοι τους. Μια από τις αγαπημένες μου ηθοποιούς, η Λιβ Ούλμαν,  λέει «Κανείς δεν είναι ένα συμπαγές κομμάτι αρμονίας. Όλοι φοβόμαστε κάτι ή αισθανόμαστε περιορισμένοι σε κάτι. Όλοι χρειαζόμαστε κάποιον για να μιλήσουμε. Θα ήταν καλό να μιλούσαμε μεταξύ μας, όχι απλώς ψιλοκουβέντες (άλλα ντ’ άλλων),  αλλά πραγματική κουβέντα. Δεν πρέπει να φοβόμαστε, γιατί στους περισσότερους ανθρώπους αρέσει πολύ αυτή η επαφή που δείχνεις ότι είσαι ευάλωτος, τους κάνει ελεύθερους να είναι και οι ίδιοι ευάλωτοι. Είναι πολύ πιο εύκολο να είμαστε μαζί όταν πετάμε τις μάσκες μας». Ένας εναρμονισμένος άλλος που έχει την ικανότητα να ακούει βαθιά, χωρίς κρυφές ατζέντες, εκτός από τη διευκόλυνση της ανάπτυξης του άλλου, μπορεί να κάνει τη διαφορά, να βοηθήσει στην ανάκαμψη και στην ανάπτυξη, και επίσης, να επιταχύνει το ταξίδι ή την διαδικασία μέσω της παροχής καθοδήγησης, εργαλείων και γνώσεων. Μέσα από θεραπευτικές διαδικασίες μπορούμε να αποφορτιστούμε από τις αποσκευές που διαφορετικά θα μπορούσαμε να μεταφέρουμε ως τους τάφους μας με όλες τις συνοδευτικές δυσκολίες και ταλαιπωρίες.  Αν ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στην συλλογική ανθρώπινη ιστορία μας θα βρούμε μια δεξαμενή συλλογικού παραλογισμού, βίας και τραύματος σε βάθος χρόνου. Μια αιτία αυτής της συνεχιζόμενης βίας και παραλογισμού από γενιά σε γενιά είναι ότι αυτό που δεν αντιμετωπίζουμε ή δεν θεραπεύουμε συχνά το προβάλλουμε και το επιβάλλουμε στους άλλους.

Οπότε ας έρθουμε και στο θέμα της καλής θεραπείας, στα πρώτα podcasts ο Rick Hanson προτείνει ότι «μερικές φορές είναι χρήσιμο να πάμε σε κάποιον που δεν έχει συμφέρον για κάποιο συγκεκριμένο αποτέλεσμα, ο οποίος περιορίζεται από πολλούς, πολλούς επαγγελματικούς κανονισμούς και πρότυπα, και επίσης έχει εκπαιδευτεί σε μια ποικιλία δεξιοτήτων». Θα προσθέσω επίσης ότι είναι σημαντικό για τους παρόχους θεραπευτικών υπηρεσιών να έχουν επίσης κάνει τη δική τους εσωτερική εργασία και θεραπεία, προκειμένου να έχουν επίγνωση των δικών τους αποσκευών, τυφλών σημείων και σημείων ενεργοποίησης (trigger points), και να είναι σε θέση να διακρίνουν καλύτερα πότε βρίσκονται στο παρόν και πότε μπορεί να έχουν παρασυρθεί (hijacked) από τη δική τους παρελθοντική εμπειρία, τυχόν συμφέροντα και προκαταλήψεις. Επίσης, τα περισσότερα εκπαιδευτικά πλαίσια και προγράμματα κατάρτισης απαιτούν ολοκλήρωση ορισμένης ποσότητας θεραπείας. Τα θεραπευτικά επαγγέλματα είναι ένας από τους τομείς εργασίας όπου ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία που έχει κανείς στη διάθεσή του είναι η δική του αυτογνωσία. Η ακεραιότητα είναι ένας άλλος μεγάλος παράγοντας, καθώς και το να είναι κανείς ανοιχτός σε νέα μάθηση και νέους τρόπους ανάγνωσης και διαχείρισης θεμάτων. Τα καλά θεραπευτικά πλαίσια πρέπει να περιλαμβάνουν ψυχο-εκπαίδευση, να υπάρχει ενημέρωση για τις δυναμικές του τραύματος (be trauma informed), να διευκολύνουν τις μικρές αφυπνίσεις των συμμετεχόντων και να μην γίνονται διαδικασίες περαιτέρω ταφής υλικού ή επανατραυματισμού. Θα πρέπει πάνω από όλα να είναι μια συν-εποικοδομητική εμπειρία ανάπτυξης μέσα σε ασφαλή πλαίσια.

Επίσης, προτείνεται στο podcast ότι στα καλά θεραπευτικά πλαίσια δεν ξεριζώνουμε «το κάκαρο από την πληγή» και ότι η αρχική φάση θα πρέπει να περιλαμβάνει την εκτίμηση της αξίας των αμυντικών ψυχολογικών προσαρμογών που μπορεί να έχει χρησιμοποιήσει ένα άτομο μέχρι τώρα. Στη συνέχεια, μπορεί κανείς να προχωρήσει στην εξερεύνηση του κόστους αυτών των προσαρμογών και αμυνών και καλύτερων τρόπων επίλυσης και διαχείρισης ζητημάτων. Ο Rick Hanson ισχυρίζεται ότι η καλή θεραπεία ενδυναμώνει τους ανθρώπους πρώτα, πριν αρχίσουν, λίγο-λίγο κάθε φορά, να ρίχνουν μια ματιά στο τι μπορεί να βρίσκεται πίσω από μια συγκεκριμένη πόρτα ή στο υπόγειο του νου, και ότι το να ξεριζώσουμε απότομα το κάκαρο / ξηραμένο δέρμα από την πληγή θα ήταν σαν να πήγαινε κάποιος  σε έναν φυσιοθεραπευτή  ή μασέρ που πήγε πολύ βαθιά, πολύ γρήγορα. Αυτό θα ήταν ανόητο και αντιπαραγωγικό. Ένα ανάλογο παράδειγμα που έρχεται στο μυαλό είναι σαν να κάνει κάποιος  εξαγωγή δοντιού χωρίς την κατάλληλη αναισθησία. Όταν δουλεύουμε με τραύματα χρειάζεται πρώτα να εστιάσουμε στην οικοδόμηση της ανθεκτικότητας και στη συνέχεια να πηγαίνουμε εμπρός -πίσω μεταξύ καταστάσεων συστολής (π.χ. θυμός, πόνος) και διαστολής (π.χ. ηρεμία), όπως όταν κολυμπάμε κάτω από το νερό κι ανεβαίνουμε κάθε τόσο για να πάρουμε αέρα.

Στο βιβλίο του, In an Unspoken Voice, ο Peter Levine, PhD, περιγράφει την διαδικασία του εκκρεμούς (the process of pendulation), μια κίνηση «πέρα-δώθε ή μπρος-πίσω» μεταξύ των δύο διαφορετικών καταστάσεων της συστολής και της διαστολής. Συνοπτικά, η διαδικασία του εκκρεμούς περιλαμβάνει την εύρεση μιας «αντίθετης» αίσθησης που βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή του σώματος ή μια στάση ή μικρή κίνηση, που ο Levine αποκαλεί «μικρά νησιά ασφάλειας» και που συνδέονται περισσότερο με την αίσθηση που έχει κανείς όταν νιώθει δυνατός και ρευστός παρά μουδιασμένος ή ανήμπορος. Ο Levine γράφει: «Όταν αρκετά από αυτά τα μικρά νησιά βρεθούν και γίνουν αισθητά, μπορούν ν’ αποτελέσουν μιαν αυξανόμενη ξηρά, ικανή να αντέξει τις μανιασμένες καταιγίδες των τραυμάτων. Με αυτήν την αυξανόμενη σταθερότητα καθώς δημιουργούνται και ενισχύονται νέες συναπτικές συνδέσεις [στον εγκέφαλο] η δυνατότητα επιλογών κι ακόμη κι ευχαρίστησης γίνεται πιθανότητα. Σταδιακά μαθαίνει κανείς να εναλλάσσει την επίγνωση και αντίληψη του ανάμεσα σε περιοχές σχετικής ευκολίας και σε περιοχές δυσφορίας και αγωνίας. Αυτή η εναλλαγή προκαλεί μία από τις σημαντικότερες επανασυνδέσεις με την έμφυτη σοφία του σώματος: την εμπειρία του εκκρεμούς, τον φυσικό ρυθμό συστολής και διαστολής του σώματος που μας λέει ότι ό, τι αισθανόμαστε είναι χρονικά περιορισμένο… Αυτή η διαδικασία του εκκρεμούς υποστηρίζει όλα τα ζωντανά πλάσματα στις δύσκολες σωματικές αισθήσεις και συναισθήματα. Επιπλέον,  δεν απαιτεί καμία προσπάθεια. είναι εντελώς έμφυτη …… Κι ενώ το τραύμα έχει σχέση με μια κατάσταση μουδιάσματος και εγκλωβισμού,  η διαδικασία του εκκρεμούς  αφορά τον έμφυτο οργανικό ρυθμό συστολής και διαστολής».

Συνταγές και αλλοστατικό φορτίο ή θάνατος από χιλιάδες κοψίματα από χαρτί     (Edited 5/10/2021)

Μέρος Πρώτο

Σε κάποιες πρόσφατες αναρτήσεις έγραψα για τα σχήματα και τις πεποιθήσεις (schemata & beliefs) που έχουμε σχετικά με την αίσθηση της αξίας μας, της ζωής και του κόσμου γενικότερα. Ένας τομέας πεποιθήσεων στον οποίο δεν αναφέρθηκα είναι όλες οι συνειδητές και ασυνείδητες απόψεις που όλοι κουβαλάμε γύρω από το φαγητό, πολλές από τις οποίες εσωτερικεύουμε νωρίς μέσα στο οικογενειακό μας περιβάλλον κι αργότερα, μέσω των πολλών κοινωνικό-πολιτισμικών μηνυμάτων. Το φαγητό είναι τόσο σημαντικό όσο η αναπνοή για να μας κρατήσει ζωντανούς και είναι μια διαδικασία στην οποία πολλοί από εμάς συμμετέχουμε αρκετές φορές τη μέρα, κάθε μέρα, για όσο διάστημα παραμένουμε σ’ αυτόν τον πλανήτη. Η τροφή / Το φαγητό συνδέεται με την ανάπτυξη και την υγεία μας και η έλλειψή τροφής λόγω φτώχειας ή διατροφικών διαταραχών επηρεάζει την ανάπτυξη και τη γενική ευημερία μας. Οι πεποιθήσεις μας σχετικά με το φαγητό / την διατροφή αντικατοπτρίζουν την οπτική μας για τη ζωή γενικότερα. Όπως ανέφερα το φαγητό και η λήψη τροφής είναι βαθιά συνυφασμένα με τις πρώιμες και μεταγενέστερες εμπειρίες προσκόλλησης, αλλά και τις πολιτιστικές και θρησκευτικές πρακτικές και μηνύματα. Έχοντας όλα αυτά υπόψη, αγόρασα πρόσφατα ένα βιβλίο συνταγών, κάτι που δεν είχα κάνει για πάνω από μια δεκαετία. Στην πραγματικότητα, είχα δώσει πολλά από τα βιβλία που ήδη είχα. Το συγκεκριμένο βιβλίο μαγειρικής έχει στοιχεία βιβλίου απομνημονευμάτων και ταξιδιωτικού οδηγού μαζί με τις συνταγές. Οι συνταγές έχουν επίσης μια μικρή προσωπική αφήγηση. Στο βιβλίο ο δεσμός μεταξύ του φαγητού και των παιδικών εμπειριών, καθώς και, η επιρροή των κοινωνικό-πολιτισμικών πλαισίων που βρισκόμαστε γίνεται εμφανής. Καθώς το διάβασα διαπίστωσα ότι μερικές από τις εμπειρίες της συγγραφέως ήταν οικείες ή παρόμοιες με τις δικές μου εμπειρίες του χωριού όπως το γνώρισα για λίγο όταν έφτασα στην Ελλάδα στην εφηβεία, και επίσης, αργότερα στην ενήλικη ζωή μου.

Ο τίτλος του βιβλίου είναι: Η Ελένη Ψυχούλη μαγειρεύει του καλού καιρού. Οι τίτλοι των κεφαλαίων του πρώτου μέρους του βιβλίου έχουν αρκετό ενδιαφέρον: Το χωριό μου, Το μποστάνι, Το κολατσιό, Στο κατώγι της κυρά-Μορφιάς, Το φίδι, Τα ψάρια της Δόξας, Το τυρί της Σταθούς, Τα κουζινάκια, Το σπίτι της Ζωής, Η πόλη πάει διακοπές στο χωριό, Το φρέσκο αυγό, Η ξαπλώστρα, Τι τρώνε στο χωριό, Τι μαγείρεψες σήμερα; Η φανουρόπιτα, Η ανακύκλωση, Οι φίλοι, Η δική μου παραλία, Τα κουκουνάρια, H τροφή του θεού, Με ξύπνησε το αγριογούρουνο, Η ρίγανη, Οι κολιτσιάνοι, Όταν η φύση δίνει τη συνταγή, Η συνταγή και Η σιέστα (Το θέμα του κεφαλαίου Σιέστα είναι ο μεσημεριανός ύπνος.  Δεν νομίζω ότι η μητέρα μου να κατάφερε ποτέ να με κοιμίσει στη μέση της ημέρας. Το περισσότερο που μπορούσα να κάνω ήταν να μείνω ήσυχη στο κρεβάτι μου και να διαβάσω).

Το βιβλίο επικεντρώνεται γύρω από το σπίτι και το χωριό που συνήθιζε να πηγαίνει στις καλοκαιρινές διακοπές της η συγγραφέας ως παιδί και που εξακολουθεί να αγαπάει και να επιστρέφει σε αυτό, κι έχει μια νότα νοσταλγίας, χιούμορ και τρυφερότητας για εκείνες τις μέρες της παιδικής της ηλικίας, αλλά και μια κριτική ματιά του παρελθόντος μέσα από το φακό της ενήλικης. Μέσα από τις περιγραφές και τις φωτογραφίες το χωριό της στο Πήλιο γίνεται οικείο ακόμα κι αν δεν το έχουμε επισκεφτεί ποτέ. Τα παρακάτω αποσπάσματα από το βιβλίο μας δίνουν μια γεύση από τις παιδικές καλοκαιρινές διακοπές της και  του κοινωνικό-πολιτισμικού πλαισίου της εποχής.

«Όταν είμαστε μικροί στο χωριό μαγαζί δεν είχαμε. Η γιαγιά μας έβαζε κάθε πρωί στη χούφτα μερικά ψιλά και μας έστελνε στα μποστάνια να ψωνίσουμε τα λαχανικά…. Αγγαρεία επώδυνη. Όχι μόνο γιατί μας διέκοπτε από το παιχνίδι,  αλλά γιατί αυτό το αλισβερίσι πλήγωνε θανάσιμα την αίσθηση του πολιτισμού που είχα τότε μέσα μου για τον κόσμο, όπως τον είχα διδαχτεί μέσα στην πρώτη δεκαετία της ζωής μου στην πόλη. …..Φορούσαν τρύπιες μάλλινες φανέλες μες το καλοκαίρι, τα νύχια τους ήταν μαύρα σαν το κακό…. και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, σε έμπαζαν σε κάτι σκοτεινά ανήλιαγα κατώγια για να σου ζυγίσουν τα ζαρζαβάτια – που έλεγε και η γιαγιά – πάνω σε κάτι σκουριασμένες, παλιές ζυγαριές με αλυσίδες. Στα κατώγια με το πατημένο υγρό χώμα δεν έμπαινε ποτέ το καλοκαίρι, μύριζαν μούχλα, χειμώνα και απειλητικό ημίφως. Στην επαφή με τα λεφτά προσπαθούσα να αποφύγω το άγγιγμα των χεριών τους και με έπιανε πανικός όταν έπρεπε να κλείσω στη χούφτα μου τα λιγδερά όπως νόμιζα, ρέστα τους. Υπήρχε όμως και χειρότερο σενάριο από τα ρέστα: «Ντομάτες καλό μ’ δεν έχου.  Έλα πάλι το απόγευμα».  Σ’ αυτή την περίπτωση, η αγωνία της γιαγιάς για ντομάτα μπορούσε να σε στείλει δυο και τρεις φορές τη μέρα στο κολαστήριο που λεγόταν κατώγι».

«Μια μέρα, μέσα στη μεγάλη κάδη με το λάδι έπεσε ένας ποντικός. Με δέος σπεύσαμε όλοι να σκαρφαλώσουμε στην ανεμόσκαλα να χορτάσουμε το ασύνηθες θέαμα, να πιστοποιήσουμε το συμβάν που τάραξε τα μακάρια νερά της ημέρας μας. Πιασμένη στο χείλος της κάδης παρακολουθούσα την αργή τροχιά του νεκρού ποντικού πάνω σε ένα πέλαγος από ελαιόλαδο…. σαν να κοιμόταν τον πιο ευτυχισμένο θάνατο. Στο μυαλό μου άστραψε η χαρά του ποντικού όταν αντίκρισε μπροστά του την λαδένια θάλασσα που θα χόρταινε την πείνα του… Κακό να είσαι λαίμαργος. Αυτό που περισσότερο ποθείς μπορεί να σε σκοτώσει».

Υπάρχει κι ένα κεφάλαιο στο βιβλίο για το φρέσκο κατσικίσιο γάλα, το οποίο με μετέφερε πίσω στο χρόνο. Όταν ήρθαμε στην Ελλάδα από την Αυστραλία, οι γονείς μου μας πήγαν να επισκεφτούμε τους πολλούς συγγενείς, και στο αγρόκτημα μιας θείας ενθουσιάστηκα με την εξοικειωμένη στα χάδια μαμά κατσίκα και τα κατσικάκια της, αλλά αυτό που δεν περίμενα ήταν ΤΟ ΓΑΛΑ. Η θεία μου έφερε ένα ποτήρι φρέσκο ζεστό γάλα που μύριζε ζώο. Θυμάμαι τον πατέρα μου να προσπαθεί να με πείσει να το πιω επειδή έτσι απαιτούσε η ευγένεια και επειδή ήταν πιο υγιεινό από τα σοκολατούχα ροφήματα που προτιμούσα, ενώ η μητέρα μου, η οποία ήταν επιλεκτική στο θέμα του φαγητού και ανυποχώρητη όσον αφορά το βράσιμο του γάλακτος πριν την κατανάλωση του,  με τα μάτια μ’ ενθάρρυνε καθώς ντροπαλά, αλλά με πείσμα προσπαθούσα να ξεφύγω από το μαρτύριο.  Η Ψυχούλη γράφει: «Η κατσίκα κρυβόταν και πίσω από το μεγαλύτερο μας μαρτύριο. H κυρά Mορφία άφηνε κάθε απόγευμα στην πόρτα μας το γάλα της, με κείνη την ιδιαίτερη, απτή, ζωντανή ζεστασιά από το σώμα του ζώου….. το χειρότερο όμως ήταν πως εκείνο το γάλα οφείλαμε απαρεγκλίτως να το πιούμε, σαν κώνειο και σαν τιμωρία, δις ημερησίως….. τότε ανάμεσα στα πόδια [του αδελφού μου] και μέσα από τις πέτρες του σκαλοπατιού, γλίστρησε ένα φιδάκι. Και ήπιε το γάλα…….  Η γιαγιά πανικόβλητη έσπευσε να τσιμεντώσει το σκαλοπάτι. Οι γονείς παλιά ήξεραν καλά να τσιμεντώνουν κάθε προοπτική ηδονής, οτιδήποτε δεν περιείχε στη συνταγή στρίμωγμα, υποχρεώσεις, υπακοή, καθήκοντα κι έναν από μηχανής θεό».

«Κάθε απόγευμα τα παιχνίδια και τα τρεχαλητά σταματούσαν σε μια στιγμιαία ανακωχή με την πείνα. Οι μαμάδες έβγαιναν στο κατώφλι και φώναζαν τα παιδιά, να τους δώσουν το κολατσιό τους. Φέτες ζυμωτό βρεγμένο ψωμί πασπαλισμένο με ζάχαρη ή ψωμί με σπιτικό ντοματοπελτέ για την ντόπια μαρίδα, ψωμί πολυτελείας με βιτάμ και μερέντα, μαζί με γαλατάκι ρουφηχτό από το κουτάκι του για μας, τους παραθεριστές από την πόλη. …..Κι ενώ μέχρι μια στιγμή πριν όλα τα παιδιά ήμασταν μια αδιαίρετη και ομοούσια παρέα στην αγωνία του κυνηγητού, εκείνο το κολατσιό ερχόταν να βάλει τα όρια, να ορθώσει ανάμεσα μας τα τείχη μιας ταξικής κοινωνίας. Άλλο το παιδί της πόλης κι άλλο του χωριού…. Άλλο το παιδί του χημικού κι άλλο το παιδί του κυρ Μήτσου του ψαρά…. »

Στο κεφάλαιο με τον τίτλο Οι Φίλοι περιγράφει δυο είδη φίλων και την εμπειρία της φιλοξενίας (η εμπειρία της μου φάνηκε πολύ οικεία): «Στον παθιασμένο έρωτα της πρώτης εγκατάστασης θέλεις να τους καλέσεις όλους….. σε εκείνα τα δυο πρώτα καλοκαίρια μεταμορφώνεσαι στην οικοδέσποινα-υπηρέτρια που ήταν η μαμά μου, χάνεις τον ύπνο σου και κάθε υποψία ζεν διάθεσης, μοιρασμένος ανάμεσα στο ρόλο του μάγειρα, του υπηρέτη, της καθαρίστριας, του ξεναγού, του διασκεδαστή, του σκηνοθέτη, του ψυχολόγου-ψυχιάτρου, του ισορροπιστή διαθέσεων, του τρελού που έχεις καταντήσει».

Τέλος, στο κεφάλαιο Η δική μου παραλία γράφει: «Αυτή την παραλία δεν μπορείς να την περιγράψεις. Δεν μπορείς να την προτείνεις. Δεν μπορείς να την δανείσεις. Όπως θα ντρεπόσουν να δανείσεις στον ξένο το ξεχειλωμένο, ξεπλυμένο μακό ενός μακρινού παρελθόντος».

Μέρος δεύτερο

Στο δεύτερο μέρος αυτής της ανάρτησης θα ήθελα να μοιραστώ τους παρακάτω συνδέσμους ** για το πρώτο και το δεύτερο μέρος από το Wellbeing podcast series που αναφέρονται στις εσφαλμένες απόψεις σχετικά με τη θεραπεία, την διαδικασία της αυτό-ανάπτυξης και τον κόσμο της αυτοβοήθειας επειδή περιέχουν θέματα που σκέφτομαι εδώ κι αρκετό καιρό και πράγματα που έχω συναντήσει στην περίοδο των σπουδών ψυχολογίας και στην διάρκεια του δικού μου ταξιδιού εξερεύνησης και αλλαγής. Συχνά αυτές οι λανθασμένες αντιλήψεις μπορούν να γίνουν νέα εμπόδια ή τείχη που ουσιαστικά εμποδίζουν την ανάπτυξη και την επούλωση. Μερικές από τις λανθασμένες αντιλήψεις που συζητούν στο πρώτο μέρος είναι στάσεις και πεποιθήσεις που υποδηλώνουν ότι η προσπάθεια προσωπικής ανάπτυξης αποτελεί αυταρέσκεια, ή ότι η θεραπεία υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι πρέπει να είναι διαλυμένοι ή αφορά μόνο την ατομική προσπάθεια του καθενός, η οποία άποψη τοποθετεί την ανθρώπινη εμπειρία εκτός κοινωνικό-πολιτικού πλαισίου  ωσάν οι άνθρωποι να είναι ξεκομμένες οντότητες που επιπλέουν σ’ ένα κόσμο που δεν επηρεάζει το άτομο. Επίσης υπάρχει η άποψη που υποστηρίζει ότι έχουμε τον απόλυτο έλεγχο του εξωτερικού μας περιβάλλοντος και όλων όσων μπορεί να βιώνουν οι άνθρωποι ή ότι η προσωπική προσπάθεια και μόνο αρκεί για να  υλοποιηθούν οι στόχοι και οι επιθυμίες μας. Ο Rick και ο Forrest Hanson αναφέρονται επίσης στη χρήση της λέξης τραύμα και πώς κάτι που μπορεί να θεωρηθεί τραυματικό σ’ ένα πλαίσιο ή για κάποιον άνθρωπο μπορεί να είναι μια μικρή πρόκληση ή δυσκολία σ’ έναν άλλο πλαίσιο. Για παράδειγμα, η απώλεια εργασίας για ένα νέο άτομο με οικονομική άνεση μπορεί να μην είναι τόσο αγχωτική (και θα μπορούσε πραγματικά να γίνει μια ευκαιρία για ξεκούραση και ανασυγκρότηση) όσο θα μπορούσε να είναι για κάποιον που βασίζεται στη μηνιαία αμοιβή του για φαγητό και στέγη. Το να είναι πρόσφυγας ή μετανάστης κάποιος που μιλά τη γλώσσα της χώρας υποδοχής μπορεί να μην είναι το ίδιο με το να μην μπορείς να διαβάσεις καν τις πινακίδες του δρόμου. Συζητούν πεποιθήσεις που υποδηλώνουν ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αλλάξουν πραγματικά, πεποιθήσεις που υποστηρίζουν την ιδέα ότι χωρίς να υποφέρουμε δεν μπορούμε να αναπτυχθούμε και να μάθουμε ή ότι είναι εύκολο να επουλώσουμε τραύματα μόνοι χωρίς βοήθεια. Στη συνέχεια αναφέρουν ότι συχνά η θεραπεία πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από μια προσέγγιση από πάνω προς τα κάτω, ή απλής κατανόησης. Το να μιλάμε απλώς για τα συμπτώματα και τα τραύματά μας χωρίς να βιώνουμε τα συναισθήματα και τις αισθήσεις και χωρίς να ελευθερώνουμε υλικό σε βαθύτερο επίπεδο δεν είναι επαρκές εφόσον κρατάμε τα τραύματά μας στο σώμα μας κι επίσης η φυσιολογία και η υγεία μας επηρεάζονται από τις εμπειρίες μας.

Πριν συνεχίσω θα ήθελα να πω ότι ένας από τους λόγους που αναφέρομαι σε αυτά τα συγκεκριμένα podcast είναι ότι περιέχουν πολλές πληροφορίες κι αναφορές σε έρευνες (ειδικά στις σημειώσεις τους στο Patreon) και είτε κάποιος συμφωνεί με όλα τα σημεία είτε όχι, σε αυτές τις δύο συζητήσεις υπάρχει πολύ τροφή για σκέψη. Ένα άλλο θέμα που θίγουν στο πρώτο podcast είναι το πώς η γενναιοδωρία και η ευγνωμοσύνη μπορούν να γίνουν σημαντικοί πόροι για μεγαλύτερη προσωπική και συλλογική ευημερία. Η έρευνα υποστηρίζει ότι η γενναιοδωρία, για παράδειγμα, έχει θετικό αντίκτυπο στην καρδιαγγειακή υγεία, στα επίπεδα ευτυχίας και στις στενές σχέσεις. Ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι ότι η φροντίδα του εαυτού μας και η επιθυμία για ανάπτυξη δεν είναι αυταρέσκεια, αλλά μια ριζοσπαστική πολιτική πράξη αυτοσυντήρησης γιατί ο στόχος των καταπιεστικών δομών και πλαισίων είναι να εξαντλήσουν τους καταπιεσμένους.  Όπως αναφέρεται στο podcast «ένας αποθαρρυμένος άνθρωπος είναι αυτός που δεν μπορεί να αντισταθεί. Και αυτός είναι ο στόχος, τελεία και παύλα, των συστημάτων καταπίεσης – η ικανότητα να μας αφαιρέσουν την ικανότητά να αντιστεκόμαστε… .. ». Επιπλέον, όσο περισσότερο υποστηρίζουμε και δυναμώνουμε τον εαυτό μας, τόσο περισσότερο μπορούμε να ανακτήσουμε την βούληση μας (agency), να στηρίζουμε άλλους ανθρώπους. Επίσης, κάθε άτομο που αλλάζει, ενδυναμώνεται ή αφυπνίζεται επηρεάζει και το περιβάλλον του.

Ο Rick και ο Forrest Hanson μιλούν επίσης για κάτι που λέγεται στην ψυχολογία μεροληψία επιβίωσης (survivorship bias) που είναι το γνωστικό σφάλμα που μας οδηγεί να επικεντρωνόμαστε σε πράγματα που αποδεικνύουν ότι κάτι ισχύει και να παραβλέπουμε όλα τα γεγονότα που το διαψεύδουν. Στο podcast προτείνεται ότι ένας τρόπος για να εννοήσει κανείς την μεροληψία επιβίωσης είναι ως μια μορφή σκέψης προσανατολισμένης στα αποτελέσματα μόνο, που πρακτικά σημαίνει ότι αν κάτι λειτούργησε κάποια στιγμή, πρέπει να ήταν η σωστή επιλογή και ακόμη περισσότερο είναι η σωστή επιλογή πάντοτε και για όλους τους ανθρώπους. Λένε: «Το πρόβλημα με το να παίρνουμε άτομα όπως ο Steve Jobs η ο Mark Zuckerberg ως παραδείγματα για το λόγο που οι άνθρωποι πρέπει να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους προκειμένου να κυνηγήσουν μια καλή ιδέα τους είναι ότι τα βιβλία ιστορίας δεν μπαίνουν στον κόπο να εντοπίσουν όλους τους ανθρώπους που περπάτησαν αυτό το μονοπάτι και δεν έφτασαν εκεί που ήθελαν να πάνε. Για κάθε έναn [που έγινε σπουδαίος] υπάρχουν πιθανώς πολλές χιλιάδες άνθρωποι που μετανιώνουν για αυτήν την επιλογή. Αυτό δεν είναι απαραιτήτως επιχείρημα για να παραμείνει κανείς οπωσδήποτε στο σχολείο, αλλά είναι επιχείρημα προς αποφυγή γενικεύσεων που στηρίζονται σε υπερβολικά ακραία παραδείγματα».

Αναφέρονται επίσης στο θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης (fundamental attribution error), το οποίο είναι η τάση υπερεκτίμησης εξηγήσεων που αφορούν την προσωπικότητα και υποτίμησης περιστασιακών ή περιβαλλοντικών εξηγήσεων όσον αφορά τις συμπεριφορές των άλλων ανθρώπων κι ακριβώς το αντίθετο όταν πρόκειται για ερμηνεία της δικής μας συμπεριφοράς.  Έτσι, τείνουμε να υποθέτουμε ότι αυτό που κάνει κάποιος βασίζεται στο είδος του ατόμου που είναι και όχι στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται και το αντίθετο όταν αφορά εμάς, αλλά η έρευνα έχει επανειλημμένα δείξει ότι οι περιβαλλοντικές δυνάμεις και περιορισμοί ασκούν μεγαλύτερη επίδραση στη συμπεριφορά μας από ότι η προσωπικότητα μας.  Σε αυτό το σημείο θα πω ότι το τραύμα και το πώς το αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες είναι πολιτικό ζήτημα και δεν μπορούμε πραγματικά να μιλάμε για τραύμα ή για προσεγγίσεις και πρωτοβουλίες ανάπτυξης και θεραπείας χωρίς να συζητάμε για καταπίεση, κοινωνική δικαιοσύνη, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, ούτε μπορούμε να αγνοήσουμε δυνάμεις όπως ο ρατσισμός, ο σεξισμός, η μισογυνισμός, οι διακρίσεις κατά των ατόμων με αναπηρία ή ειδικές δεξιότητες, η ξενοφοβία, και ούτω καθεξής, που έχουν διεισδύσει σε συστήματα και θεσμούς. Θα μοιραστώ μια προσωπική ιστορία εδώ. Κατά τη διάρκεια των πρώτων μου σπουδών που σχετίζονται με την ψυχολογία, η έμφαση ήταν πάντοτε σε πιο περιεκτικές προσεγγίσεις και στη σημασία του να λαμβάνεται πάντα υπόψη το γενικότερο πλαίσιο. Όλες οι εμπειρίες μας και εμείς είμαστε ενσωματωμένοι σε συστήματα, δομές και πλαίσια. Από την άλλη πλευρά, κατά τη διάρκεια ενός μεταπτυχιακού προγράμματος  η έμφαση ήταν στο άτομο, κυρίως στη συνειδητή εμπειρία μας και στην εξερεύνηση των επιφανειακών στρωμάτων της εμπειρίας μας χωρίς να δίνεται  ιδιαίτερη σημασία στο περιβάλλον. Αυτές ήταν δύο διαφορετικές αφηγήσεις με διαφορετικές υποκείμενες πολιτικές απόψεις γύρω από το τραύμα, την υγεία, τη ζωή και τις παρεμβάσεις και δράσεις και με διαφορετικές πρακτικές συνέπειες στον κόσμο.

Έτσι, για παράδειγμα, μια πιο σφαιρική προσέγγιση όπως η φύση και η ανατροφή  (περιβάλλον) αντί τη φύση έναντι της ανατροφής (nature and nurture rather than a nature versus nurture) είναι λιγότερο δυϊστική και παρέχει μια πιο σύνθετη εικόνα της πραγματικότητας και μια πιο περιεκτική προοπτική. Όσον αφορά τη σημασία να λαμβάνουμε υπόψη τους περιβαλλοντικούς στρεσογόνους παράγοντες οι Rick και Forrest Hanson ισχυρίζονται ότι ο υποσιτισμός στην παιδική ηλικία συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με γνωστικές και συμπεριφορικές διαταραχές κατά την παιδική και εφηβική ηλικία και η επιγενετική (epigenetics) μας λέει ότι παρόλο που τα γονίδια μας είναι κυρίως σταθερά, οι εμπειρίες της ζωής μας επηρεάζουν τον τρόπο που τα γονίδια λειτουργούν. Έτσι καθώς μεγαλώνει ένα παιδί, η επιγενετική βοηθά στον προσδιορισμό της λειτουργίας που θα έχει ένα κύτταρο, ποια γονίδια θα ενεργοποιηθούν και ποια θα απενεργοποιηθούν. Η γονιδιακή μας έκφραση επηρεάζεται από τις εμπειρίες και τον τρόπο ζωής μας και η χρόνια έκθεση σε υψηλά επίπεδα στρες αλλάζει την έκφραση των γονιδίων μας. Η έρευνα, για παράδειγμα, σε άτομα που έχουν εκτεθεί σε συλλογικά τραύματα όπως είναι οι γενοκτονίες και ο πόλεμος υποδηλώνει ότι η μετά-τραυματική συμπτωματολογία περνά από τη μια γενιά στην επόμενη.

Έχω γράψει περισσότερα για τις γνωσιακές διαστρεβλώσεις, καθώς και για τη συζήτηση που αφορά τη φύση έναντι της φροντίδας και του περιβάλλοντος σε προηγούμενη ανάρτηση (6/3/2021) σχετικά με το βιβλίο του Keith Payne,  καθηγητή και ερευνητή κοινωνικής ψυχολογίας. Μια παράγραφος από αυτήν την ανάρτηση:

Ωστόσο, η θεωρία όπου τα  ελαττώματα του χαρακτήρα μπαίνουν σε αντιδιαστολή με ένα περιβάλλον εξαθλίωσης (character flaw versus impoverished environment theories) είναι βασικά μια παραλλαγή της παλιάς διαμάχης της φύσης (ελαττώματα χαρακτήρων)  έναντι της φροντίδας (το περιβάλλον).  Ο Payne γράφει: «Όπως σε κάθε συζήτηση σχετικά με τη φύση και το περιβάλλον, μας διαφεύγει το σημαντικότερο σημείο: Η φύση και το περιβάλλον  συνεργάζονται πάντα, γιατί αυτό που έχουμε κληρονομήσει γενετικά ως άνθρωποι δεν είναι ένα άκαμπτο σύνολο συμπεριφορών, όπως αυτές που στέλνουν τις μύγες προς το φως.  Είναι, μάλλον, τάσεις αντίδρασης στις αλλαγές του περιβάλλοντος με συγκεκριμένους τρόπους. Ο στόχος θα πρέπει να είναι να κατανοήσουμε πώς η ανθρώπινη φύση μας έχει προετοιμάσει να ανταποκριθούμε σε περιβάλλοντα πλούσια σε πόρους όπως και σε περιβάλλοντα φτωχά σε πόρους, και σε υψηλά και χαμηλά επίπεδα ανισότητας. Μόλις το κάνουμε, θα καταλάβουμε γιατί ένα άτομο που μεγάλωσε σε μια πλούσια οικογένεια θα σκεφτόταν και θα ενεργούσε διαφορετικά από ότι αν είχε μεγαλώσει σε μια φτωχή οικογένεια και γιατί ένα άτομο που ζούσε σε μια κατάσταση μεγάλης ανισότητας θα συμπεριφερόταν διαφορετικά από ό, τι κάποιος που ζει σε συνθήκες ισότητας …….. Αλλά όπως μπορεί να βεβαιώσει όποιος έχει ζήσει τόσο στη φτώχεια όσο και στην ευημερία, οι άνθρωποι σκέφτονται και ενεργούν διαφορετικά σε αυτούς τους πολύ διαφορετικούς κόσμους.

Όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, ο Rick Hanson παρέχει κι ένα ακόμη παράδειγμα. Λέει: «Και μ’ έναν αστείο τρόπο, αναγνωρίζοντας τον αντίκτυπο αυτών των απρόσωπων παραγόντων, στους οποίους θέλω να προσθέσω την επίδραση του περιβάλλοντος κάθε μέρα – αν βγαίνετε κάθε μέρα και αντιμετωπίζετε προκαταλήψεις και διακρίσεις, αν πρέπει να φορέσετε μιαν επιπλέον πανοπλία, ας πούμε ως γυναίκα, για να αποφύγετε την παρενόχληση απλώς περπατώντας στο δρόμο – αν πρέπει να το αντιμετωπίσετε, εάν βρίσκεστε σε μια κατάσταση όπου το οικογενειακό σας σύστημα, τα πεθερικά σας, οι γείτονές σας, σας κατακρίνουν ή σας λασπολογούν, ή σας αμφισβητούν, ή σας στέλνουν συνεχώς μηνύματα ότι είστε δεύτερης κατηγορίας, δεύτερης βαθμίδας, δεν έχετε αξία, δεν έχετε φωνή-μπουμ! Αυτό συνήθως θα έχει αντίκτυπο σε εσάς. Εάν αισθάνεστε πραγματικά, επειδή είναι αλήθεια, ότι πρέπει να κολυμπάτε καθημερινά, ότι κολυμπάτε ενάντια στο ρεύμα ενώ άνθρωποι σας πετούν πέτρες από τις όχθες του ποταμού, αυτό θα επηρεάσει πραγματικά την κατάσταση».

Ένα άλλο θέμα που συζητήθηκε στο πρώτο podcast σχετικά με το τραύμα είναι η καταναγκαστική επανάληψη (repetition compulsion),  όρος που επινοήθηκε από τον Freud και υποδηλώνει την τάση που έχουμε οι άνθρωποι να επαναλαμβάνουμε το παρελθόν μέσω της αναπαράστασης ενός γεγονότος ή κάποιων δυναμικών (re-enacting) που συχνά μπορεί και να μην θυμόμαστε. Αυτός είναι κι ένας τρόπος με τον οποίο μεταφέρεται το τραύμα από γενιά σε γενιά. Ή τείνουμε να βάζουμε τον εαυτό μας σε καταστάσεις όπου παρόμοια πράγματα είναι πιθανό να μας συμβούν ξανά ή έλκουμε τον ίδιο τύπο ανθρώπων. Καθώς περνάμε από την άρνηση στην αποδοχή, κι επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει τον πόνο στο παρόν συχνά με την παρουσία θεραπευτή ή κάποιου άλλου εναρμονισμένου ατόμου  (attuned other), για παράδειγμα, μας δίνεται η δυνατότητα να επεξεργαστούμε, να κατανοήσουμε και να επουλώσουμε τα τραυματικά κατάλοιπα  και να απελευθερωθούμε από τα παλιά πρότυπα. Στο πρώτο podcast γίνεται αναφορά και στο τι έχει δείξει η έρευνα σχετικά με τις δυσμενείς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας (ΑCEs) και τον αντίκτυπό τους στην υγεία, στη συμπεριφορά, και τη σχέση τους με εθισμούς και τη μακροζωία. Κάνουν αναφορές επίσης στην νευροποικιλότητα και στις γνωσιακές διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους και στο πώς η συσσώρευση άγχους με την πάροδο του χρόνου εμφανίζεται ως αλλοστατικό φορτίο.

Παρακάτω είναι ένα μικρό κομμάτι σχετικά με το αλλοστατικό φορτίο (allostatic load) – θάνατος από χίλια κοψίματα από χαρτί – από μια ομιλία του Craig Hassed με τίτλο Mindfulness for Wellbeing and Peak Performance (Monash University / Αυστραλία) από παλαιότερη ανάρτηση (20/10/2016):

Πολλές αλλαγές συμβαίνουν στο σώμα μας όταν ενεργοποιούμε τους φυσικούς αμυντικούς μηχανισμούς μας στην απειλή.

«Η κυκλοφορία μας γίνεται υπέρ δυναμική, το αίμα γίνεται πυκνό και κολλώδες και έτοιμο να πήξει γρήγορα και ο μεταβολικός ρυθμός αυξάνεται για να μας βοηθήσει να κάψουμε καύσιμα γρηγορότερα από το κανονικό με τη μορφή ταχείας απελευθέρωσης σακχάρων και λιπών στην κυκλοφορία του αίματος. Αρχίζουμε να ιδρώνουμε επειδή ο μεταβολικός ρυθμός μας έχει αυξηθεί και αρχίζουμε να νιώθουμε ζέστη και γίνεται εκτροπή του αίματος από το δέρμα κι από το έντερο, οπότε το έντερο κλείνει και όλο αυτό το αίμα αποστέλλεται στο μυς ………

Έτσι θα μπορούσαμε να το βιώσουμε ως άγχος, αλλά θα μπορούσε να μας φθείρει σε χαμηλή ένταση σχεδόν σε όλη τη διάρκεια ημέρας μας, και μερικές φορές, θα έχουμε εξάρσεις [στρες] αυτού του είδους της αντίδρασης, αλλά αυτό κυρίως οφείλεται στο ότι δεν έχουμε ενσυνειδητότητα, δεν είμαστε στο παρόν, δεν κάνουμε διάκριση μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Και αν το κάνουμε αυτό συχνά, τότε προκαλεί φθορά στο σύστημά μας που δεν σχεδιάστηκε για να αντέξει [συνεχές στρες]. Ονομάζεται αλλοστατικό φορτίο. Οδηγεί σε εξασθενημένη ανοσία, οπότε είναι πιο πιθανό να προσβληθούμε από μολύνσεις, ή εάν έχουμε κάποια φλεγμονώδη ασθένεια, θα επιδεινωθεί……

Επιταχύνουμε τη σκλήρυνση των αρτηριών που οδηγεί σε καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά επεισόδια, επιδρά στον μεταβολισμό, προκαλεί υψηλή αρτηριακή πίεση, υψηλή γλυκόζη στο αίμα, υψηλά λιπίδια στο αίμα, κλπ. Επηρεάζει επίσης τη γήρανση των οστών. Επηρεάζει τη γήρανση του εγκεφάλου επειδή αυτές οι χημικές ουσίες του στρες είναι νευροτοξικές κι επομένως βλάπτουν τα εγκεφαλικά κύτταρα μακροπρόθεσμα και στην πραγματικότητα οδηγούν σε αραίωση της φαιάς ουσίας. Έτσι δεν αισθανόμαστε άσχημα μόνο βραχυπρόθεσμα [αλλά] επηρεάζει την υγεία μας μακροπρόθεσμα. Και οι περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο είναι το κέντρο της μνήμης, ο ιππόκαμπος και ο προμετωπιαίος φλοιός, η λειτουργική μας μνήμη, οι εκτελεστικές λειτουργικές περιοχές του εγκεφάλου … ».

Τέλος, οι άνθρωποι αναζητούν θεραπευτικές παρεμβάσεις και άλλες συνεργατικές και συν-εποικοδομητικές (co-constructive) πρακτικές και πλαίσια για πολλούς διαφορετικούς λόγους εκτός της επιθυμίας επούλωσης τραυμάτων, όπως είναι για παράδειγμα: η επιθυμία απελευθέρωσης ανθρώπινου δυναμικού, η επιθυμία αφύπνισης και απόκτηση μιας πιο σφαιρικής εικόνας της πραγματικότητας, η επιθυμία να γίνει κανείς πιο ικανός σε τομείς της ζωής, η διάθεση να εξερευνήσει το ανθρώπινο ψυχολογικό του βάθος κι όπως ισχυρίστηκε κι ο Σωκράτης η ανθρώπινη ανάγκη του «γνώθι σαυτόν», η μάθηση εργαλείων και ασκήσεων που υποστηρίζουν την ευημερία, η στήριξη κατά την διάρκεια σημαντικών αλλαγών ή απώλειας και πένθους, η βοήθεια διαχείρισης κάποιου αναπτυξιακού σταδίου της ζωής μας, όπως για παράδειγμα η τρίτη ηλικία ή η διαχείριση εθισμών, κλπ, κλπ. Κατά τη διάρκεια αυτών των διαδικασιών μπορεί ν’ ανασυρθούν παλιές πληγές ή να αποκαλυφθούν τραύματα. Επιπλέον, ορισμένοι άνθρωποι  ενδιαφέρονται περισσότερο για την ψυχολογία και την διερεύνηση ερωτημάτων σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.

Θα ολοκληρώσω  αυτό το κομμάτι σε αυτό το σημείο και πιθανώς στη επόμενη ανάρτηση να συνεχίσω με το θέμα των εσφαλμένων αντιλήψεων και του δικαιώματος μας να επιδιώκουμε την ανάπτυξη και την αλλαγή μέσω οποιουδήποτε τρόπου μας φαίνεται κατάλληλος χωρίς να απολογούμαστε για τις επιλογές μας, κι επίσης, σχετικά με το τι μπορεί να αποτελεί καλή θεραπεία, αλλά και πώς μπορεί μια θεραπευτική διαδικασία να προκαλέσει επανατραυματισμό. Ίσως να ανεβάσω και μια συνταγή από το παραπάνω βιβλίο.

**https://www.rickhanson.net/being-well-podcast-dealing-therapy-trauma-and-resilience/  (20/9/2021)

**https://www.rickhanson.net/being-well-podcast-self-helps-biggest-misconceptions-part-2-no-pain-no-gain-hedonic-adaptation-and-meditation/   (27/9/2021)