Trauma & Art

 Επικοινωνία που αλλοτριώνει και παιδικά βιβλία

«Η επικοινωνία που αλλοτριώνει τη ζωή προέρχεται και υποστηρίζει ιεραρχικές ή κυριαρχικές κοινωνίες, όπου μεγάλοι πληθυσμοί ελέγχονται από ένα μικρό αριθμό ατόμων,  προς όφελος τους. Θα ήταν προς το συμφέρον των βασιλιάδων, των τσάρων, των ευγενών και ούτω καθεξής, οι μάζες να εκπαιδεύονται με τρόπο που να τους κάνει σκλαβωμένους στη νοοτροπία …… Όταν είμαστε σε επαφή με τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας, εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε πια καλοί σκλάβοι και υποτελείς». Marshall B. Rosenberg

«Κάνε ό, τι μπορείς με ό, τι έχεις, στο χρόνο που έχεις, στον τόπο που βρίσκεσαι» Nkosi Johnson (ένα αγόρι από τη Νότια Αφρική που γεννήθηκε με HIV και έγινε υπέρμαχος των παιδιών με AIDS πριν πεθάνει σε ηλικία περίπου 12 ετών)

Διαστροφική επικοινωνία – βασικά χαρακτηριστικά (red flags)

A. Στην σημερινή ανάρτηση θα κάνω μια σύντομη αναφορά στο βιβλίο της Dr Marie-France Hirigoyen, Η Ηθική Παρενόχληση: Η Διαστροφική Βία στην Καθημερινή Ζωή (Εκδόσεις Πατάκη), στο οποίο αναφέρθηκα και στην προηγούμενη ανάρτηση. Το βιβλίο μέσα σε σχετικά λίγες σελίδες καλύπτει ένα φάσμα θεμάτων σχετικά με την ψυχολογική βία και την χειραγώγηση και επισημαίνει όλες τις κόκκινες σημαίες (red flags) που θα μπορούσαν να προειδοποιήσουν κάποιον για τις καταστροφικές δυναμικές προσωπικών, συναδελφικών ή επαγγελματικών σχέσεων. Στο χώρο της εργασίας ή σε εκπαιδευτικά πλαίσια για παράδειγμα η επίθεση συχνά γίνεται υπόγεια στο πλαίσιο της εξωλεκτικής επικοινωνίας με αναστεναγμούς, αδιαφορία, αποσταθεροποιητικά υπονοούμενα και κακόβουλα σχόλια, συκοφαντικά ψεύδη, προκειμένου να οδηγηθεί κάποιος στην απομόνωση, σε οριακές συμπεριφορές και σε σφάλματα. Η Hirigoyen σχετικά με τον εργασιακό χώρο γράφει: «Για να εξοντωθεί ένας εργαζόμενος πρέπει να απομονωθεί – διαλύονται όλες οι συμμαχίες – για να μην μπορεί να αμυνθεί. Όταν είναι κανείς μόνος του δύσκολα επαναστατεί, κυρίως όταν πιστεύει ότι όλοι είναι εναντίον του».

Η Hirigoyen ανοίγει το βιβλίο γράφοντας ότι: «Στη ζωή υπάρχουν συναντήσεις ερεθιστικές, οι οποίες μας ωθούν να δώσουμε τον καλύτερο εαυτό μας, και άλλες οι οποίες μας φθείρουν και ενδεχομένως μας διαλύουν τελικά. Ένα άτομο μπορεί να καταστρέψει ένα άλλο με την διαδικασία της ηθικής παρενόχλησης. Κάποτε μάλιστα, η επίμονη αυτή προσπάθεια καταλήγει σε πραγματικό ψυχικό φόνο».  Συζητά την αναγκαιότητα χρήσης του όρου διαστροφικού και τι αυτό υπονοεί στο συγκεκριμένο  πλαίσιο, και επίσης, διευκρινίζει ότι η συζήτησή της θα καθορισθεί από την εμπειρία της ως θυματολόγος. Επιλέγει να ορίσει τον εαυτό της στο πλευρό του θυματοποιημένου ατόμου εξ’ αρχής. Το πρώτο μέρος του βιβλίου εστιάζει στον ιδιωτικό και επαγγελματικό βίο, στην ψυχολογική βία μέσα στην οικογένεια και στη σχέση των ζευγαριών  καθώς και στο χώρο της εργασίας. Το δεύτερο αναλύει τις διαστροφικές σχέσεις είτε στον ιδιωτικό βίο είτε στον δημόσιο χώρο, και περιγράφει το θύμα και τον επιτιθέμενο, και τα χαρακτηριστικά της διαστροφικής βίας και επικοινωνίας, Το υπόλοιπο βιβλίο αφιερώνεται στις επιπτώσεις αυτών των τακτικών στο θύμα τόσο στην φάση της επιρροής όσο και μακροπρόθεσμα καθώς και προτάσεις βοήθειας. Στο σημερινό κείμενο θα εστιάσω στην διαστροφική επικοινωνία. Η Marie-France Hirigoyen  υποστηρίζει ότι «η επιρροή χρησιμοποιεί μέσα που δίνουν την ψευδαίσθηση της επικοινωνίας – μιας ιδιόμορφης επικοινωνίας, η οποία δεν φέρνει κοντά, αλλά απομακρύνει και εμποδίζει την ανταλλαγή. Με αυτή τη διαστρέβλωση της επικοινωνίας, ο θύτης αποσκοπεί να χρησιμοποιήσει τον άλλο. Για να συντηρήσει και να εντείνει την σύγχυση, πρέπει να χειραγωγήσει λεκτικά. Η απόκρυψη των πραγματικών πληροφοριών είναι σημαντική προκειμένου το θύμα να καταστεί αδύναμο».

Πρώτον, σε αυτό το είδος επικοινωνίας υπάρχει συστηματική άρνηση άμεσης επικοινωνίας μέσω της αποφυγής άμεσων απαντήσεων και ελάχιστης λεκτικής επικοινωνίας. Η άρνηση να κατονομαστεί μια κατάσταση ή ένα πρόβλημα, η άρνηση διαλόγου και εξηγήσεων, η αποφυγή ανοιχτής σύγκρουσης και εύρεσης λύσης από κοινού χρησιμοποιούνται προκειμένου να αποτρέψει ο επιτιθέμενος το θύμα από το να σκεφτεί, να καταλάβει, να αντιδράσει και μακροπρόθεσμα οδηγεί στην αλλοτρίωση. Δεύτερο χαρακτηριστικό αυτής της επικοινωνίας είναι η συχνή διαστρέβλωση του λόγου. Ο λόγος είναι αντιφατικός, αόριστος, ψυχρός, και εκφοβιστικός. Τρίτο χαρακτηριστικό αυτής της επικοινωνίας είναι η συχνή χρησιμοποίηση του ψεύδους, ιδιαίτερα του έμμεσου ψεύδους και της προσκόλλησης στις λεπτομέρειες αποφεύγοντας την ουσία των ζητημάτων και προκειμένου να διασπάσουν την προσοχή του άλλου, των αόριστων υπαινιγμών, των υπερβολικών ιστοριών και της παραποίηση της αλήθειας. Η Hirigoyen αναφέρεται σε μια πραγματεία του 5^ου π. Χ. αιώνα με τίτλο Η Τέχνη του Πολέμου του Κινέζου Σουν Τσε ο οποίος γράφει: «Η τέχνη του πολέμου είναι η τέχνη της εξαπάτησης. Όταν μάλιστα κάποιος παρουσιάζεται διαφορετικός από αυτό που είναι, αυξάνει τις πιθανότητες να νικήσει».

Τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η περιφρόνηση. Η Hirigoyen γράφει ότι η περιφρόνηση είναι όπλο του αδύνατου και παρέχει προσωρινή προστασία από τα ανεπιθύμητα συναισθήματα και συχνά απευθύνεται στις γυναίκες. Το άτομο που συστηματικά χρησιμοποιεί διαστροφική επικοινωνία εφαρμόζει αποσταθεροποιητικές κινήσεις δημόσια προσπαθώντας ταυτόχρονα να βρίσκει συμμάχους στην ομήγυρη. Ένα  πέμπτο χαρακτηριστικό είναι η συχνή χρήση παράδοξων μηνυμάτων. Για παράδειγμα, κάτι εκφράζεται λεκτικά ενώ κάτι άλλο υπονοείται εξωλεκτικά που έχει ως αποτέλεσμα πολλά μηνύματα να μην γίνονται αμέσως αντιληπτά ως επιθετικά ή καταστροφικά, γιατί συγχέονται με άλλα, που εκπέμπονται ταυτόχρονα.

Το έκτο χαρακτηριστικό της διαστροφικής επικοινωνίας είναι η μείωση του άλλου. Το επιτιθέμενο άτομο αφαιρεί κάθε προσόν από τον άλλον κι επειδή οι επιθέσεις είναι έμμεσες δύσκολα γίνονται αντιληπτές από το θύμα. Η Hirigoyen γράφει ότι σε γενικές γραμμές για να αποσταθεροποιήσεις τον άλλο χρειάζεται σε βάθος χρόνου να χλευάζεις τις πολιτικές του θέσεις, αξίες, ιδέες και προτιμήσεις, να μην απευθύνεις συχνά τον λόγο, να τον υπονομεύεις δημόσια, να του στερείς την δυνατότητα έκφρασης, να εκμεταλλεύεσαι τις αδυναμίες του, να υπονομεύεις τις δυνατότητες, τις προσπάθειες και την αυτοπεποίθηση του, να κάνεις το άτομο να αμφιβάλλει για τις ικανότητες του, να σπέρνεις διχόνοια στο περιβάλλον του, να δημιουργείς αμφιβολίες για τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, ώστε σταδιακά να χάσει την αίσθηση της ταυτότητας του. Το έβδομο χαρακτηριστικό αυτής της καταστρεπτικής μορφής επικοινωνίας  είναι η τακτική του «διαίρει και βασίλευε». Το επιτιθέμενο άτομο προκαλεί αντιπαλότητες και αντιζηλίες. Στη συνέχεια παρακολουθεί με ευχαρίστηση την εξουθένωση των άλλων καθώς νιώθει νικητής και έχει πετύχει τους στόχους του. Αυτή η τακτική είναι εκ μέρους του επιτιθέμενου ένας τρόπος επιβολής εξουσίας και τιμωρίας, πρόκλησης πόνου, εξουθένωσης, απόσπασης προσοχής και αποφόρτισης του δικού του έντονου φθόνου. Επίσης το επιτιθέμενο άτομο προβάλλοντας τις προθέσεις και συμπεριφορές του στο άλλο άτομο μεταθέτει τις τυχόν ενοχές του στο θύμα (εμβολή της ενοχής στο θύμα).

Τέλος ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της δυσλειτουργικής και καταστροφικής μορφής επικοινωνίας είναι η επιβολή εξουσίας. Η διαδικασία είναι συστηματική προκειμένου το άλλο άτομο να υποταχτεί, να υποδουλωθεί, να γίνει υπάκουο, να σιωπήσει, να παραμορφωθεί. Η Hirigoyen διευκρινίζει ότι η διαστροφική βία διαφοροποιείται από την άμεση κατάχρηση εξουσίας από την τυραννία. Εκεί η καταπίεση είναι πρόδηλη ενώ στην προκειμένη η βία ασκείται υπόγεια. Είναι «καθαρή βία». Η Hirigoyen κάνει αναφορά στον  Reynaldo Perrone, ο οποίος την αποκαλεί «βία ποινή» γιατί είναι ασύμμετρη, κρυφή και χωρίς ανάπαυλα.

B. Δυο παιδικά βιβλία για την καθημερινή ζωή και τις χαρές των Mαύρων παιδιών

Κάπου, κάπου χαρίζω στον  εαυτό μου κάποιο παιδικό βιβλίο. Πρόσφατα απέκτησα δύο εικονογραφημένα βιβλία που γιορτάζουν την καθημερινότητα και τις χαρές των μαύρων παιδιών. Ένα κοριτσάκι και η μαμά του περπατούν μες την βροχή. Ένα μικρό αγόρι, ο παππούς του και το λαμπερό κίτρινο φεγγάρι. Ιστορίες τρυφερής ανατροφής (nurture) και φυσικού περιβάλλοντος. Δυο μικρά αποσπάσματα:

Εγώ και η μαμά Cozbi A. Cabrera

Έξω ένας δρυοκολάπτης κτυπάει με το ράμφος του.  / Το μήκος του πεζοδρομίου είναι μεγαλύτερο από το φάρδος του. / Λατρεύω το γρασίδι που φυτρώνει ενδιάμεσα στις πλάκες του πεζοδρομίου. / Είναι βρύα, λέει η μαμά. / Είναι βελούδο, λέω εγώ. / Μια τρύπα είναι εκεί που ήταν πριν ένα κλαδί. / Οι φωλιές μένουν πίσω το χειμώνα. / Κάποια πράγματα δεν απαγκιστρώνονται. Αλλά για ποιο λόγο? / Τα καταστήματα είναι κουτιά γεμάτα κόσμο.

Ο Μαξ και το φεγγάρι του Floyd Cooper

Στη συνέχεια, αργά, πολύ αργά, το υπνοδωμάτιο του Μαξ άρχισε να γεμίζει με μια απαλή κίτρινη λάμψη. Τα σύννεφα ξεθώριασαν και το φεγγάρι κρυφοκοιτάζει! Ο Μαξ κοίταξε ψηλά την μπάλα και σκέφτηκε αυτό που είπε ο παππούς. «Αυτό το φεγγάρι θα λάμπει για μένα για πάντα!»  Ο Μαξ ήξερε τότε ότι όποτε έβλεπε το φεγγάρι, θα σκεφτόταν τον παππού, για πάντα. Και κοιμήθηκε λουσμένος στο  απαλό κίτρινο φως.

A painting, an ant farm, a lion’s roar, the trance of unworthiness and a newspaper meditation (Edited)

“The practice of meditation, or coming into presence, is described as having two wings. The wing of mindfulness allows us to see what is actually happening in the present moment without judgment. The other wing is heartfulness or love — holding what we see with tenderness and compassion. You might think of it as two questions: What is happening right now? and Can I be with this and regard it with kindness? These are the two wings that we cultivate to be able to wake up out of the trance of unworthiness — out of the spacesuit self — and sense that gold that’s shining through.” Tara Brach, PhD

Today I’m posting the painting I have been working on quite intensively this month, which I am letting go of so that I can hopefully move on to something new next week (currently I have decided to prioritize expressing more ideas and content than spending a great length of months on one artwork).

I am also sharing short extracts from Dr Tara Brach’s new book; Trusting the Gold.

The first extract is a tender story related to ants and her then young son, which reminded me of my own son when he was little. When my son was three I bought him a book with the title: Stories Fom Our House written by Richard Tulloch and illustrated by Julie Vivas. For the next couple of years it was a favourite read. One of these stories was about ants: “The ants came into our house, marching in a line. A long brown line of ants, some of them coming and some of them going ….” We ended up learning most of the stories by heart and leaving a little food outside our house for the ants. Later I used the story to create grammar worksheets to practise past tenses for my son and students.

Tara Brach writes: “When my son, Narayan, turned six, I gave him a gift that I knew would feed his curiosity about the natural world. Called an ant farm, this “kit” provided a view into the activities of living ants. Fascinated, he watched for hours. He named several and followed their efforts as they hurried back and forth, digging a network of tunnels and carrying food to store away. Watching the ant farm together became part of our daily ritual. One day a few weeks later, Narayan arrived home from school deeply upset. On the playground some of the kids had made a game of stepping on ants. He was horrified that they could be hurting, even killing, some of these amazing creatures that he had come to know and admire. We sat down together, and I held him as I explained that his friends didn’t have ant farms so they hadn’t had a chance, like he did, to get to know what ants are really like. I told him that when we pay attention to any living beings, we get to see how they move and relate to each other, how they are hungry, and what they are looking for. We find out that they are real and that, like us, they want to stay alive. As he listened intently, I told him that if his classmates ever paid really close attention to ants, they wouldn’t hurt them anymore. Narayan turned to me and said, “I want to have them all over, so they can meet my ants.”

The next extract is about how she turned reading the newspaper into a meditation.

She writes: “I’d open the newspaper and find myself feeling anger and hostility toward those in government who were beating the drums of war……… I was increasingly aware that the hostility I was feeling in my own mind was actually another form of violence. And yet I needed to stay engaged; I needed to do something, to take some kind of action. Since I wasn’t going to stop reading the newspaper, I decided to make it into a meditation. Each morning I would open the paper, check out the headlines, read a few paragraphs . . . then pause. I’d notice my reactions— the thoughts and feeling of outrage. I’d allow the experience to move in my mind and body, not denying or feeding it, just witnessing the response I was having to the latest reports. I began to see that when I opened to the full force of the anger I was feeling, I could sense within it fear for our world. And as I opened to the fear, it unfolded into grief for the suffering and devastation that was inevitable in war. And out of the grief arose a deep caring for all the beings— humans and animals and trees— that would be harmed by the violence we were moving toward…… By holding my feelings of anger and frustration with “radical acceptance,” I could find my way to the caring that gives rise to wise action. Acceptance of whatever arises in us in the present moment is not a passive act. Rather, this engaged, mindful presence allows us to respond to our world from our deepest compassion and wisdom….”

Finally, I’ll share another little story about my son that came to mind by another piece in the book. After we had watched Lion King enough times, we were intrigued by the lion cub’s attempts to learn to roar and talked about how sometimes we too need, like the little lion, to practise breathing out our own kind of human roar so that we may come into contact with our own voice, strength and courage.

Tara Brach writes: “Let yourself imagine what it would be like to live every day with the Lion’s Roar, trusting that whatever arises, including the greatest losses and the deepest fears, has the potential to awaken wisdom and love.”