Βιρτζίνια Σατίρ                                                                   Η μετάφραση έχει ολοκληρωθεί

«Το βλέπω καθαρά πλέον, πως η οικογένεια αποτελεί ένα μικρόκοσμο, μια μικρογραφία του κόσμου. Μπορούμε να μελετήσουμε την οικογένεια για να καταλάβουμε τον κόσμο». Virginia Satir

«Θα ήθελα φυσικά να δω να συνδέεται κάθε θεσμός με την ευημερία της οικογένειας» Virginia Satir

«Αισθήματα  αυταξίας μπορούν να ανθίσουν μόνο σε μια ατμόσφαιρα όπου οι ατομικές διαφορές εκτιμώνται, τα λάθη γίνονται ανεκτά, η επικοινωνία είναι ανοιχτή και οι κανόνες είναι ευέλικτοι – το είδος της ατμόσφαιρας που υπάρχει σε μια οικογένεια φροντίδας». Virginia Satir

«Ερχόμαστε κοντά με βάση τις ομοιότητές μας. μεγαλώνουμε με βάση τις διαφορές μας». Virginia Satir

«Υπάρχουν πέντε ελευθερίες: Η ελευθερία να βλέπεις και να ακούς αυτό που είναι. / Η ελευθερία να λες αυτό που νιώθεις και σκέφτεσαι. / Η ελευθερία να νιώθεις αυτό που πραγματικά νιώθεις. / Η ελευθερία να ζητάς αυτό που θέλεις. / Η ελευθερία να παίρνεις ρίσκα για λογαριασμό σου». Virginia Satir

Ο Μάιος είναι συνήθως ο μήνας που αρχίζω να πλένω και να μαζεύω τα χειμωνιάτικα ρούχα για να κάνω χώρο για τα καλοκαιρινά. Αυτό συνεπάγεται κάποια αναδιοργάνωση των αποθηκευτικών χώρων και στόχος μου είναι να έχει σε μεγάλο βαθμό ολοκληρωθεί η διαδικασία μέχρι το τέλος του μήνα. Φέτος αποφάσισα παράλληλα να ασχοληθώ και με την οργάνωση όλων των μη ψηφιακών φωτογραφιών που δεν βρίσκονταν σε άλμπουμ. Στο μεταξύ με την άφιξη των πρώτων καλοκαιρινών ημερών, έφτασαν κι ένας επίμονος πονόλαιμος και βήχας. Όλα αυτά τα καθημερινά επηρέασαν λιγάκι τα σχέδια που δημοσιεύω σήμερα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Σήμερα θα αναφερθώ στο έργο της Βιρτζίνια Σατίρ. Ήθελα να επιστρέψω σε αυτό εδώ και αρκετό καιρό, τόσο για να φρεσκάρω τη μνήμη μου, όσο και για να δω τις βασικές ιδέες της μέσα από την οπτική του σημερινού εαυτού [μου] και να δω τι μου φαίνεται σχετικό και αληθινό σήμερα.

Η Virginia Satir ήταν μια χαρισματική και πρωτοπόρος ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας, η οποία θεωρείται από πολλούς ως η Μητέρα της Οικογενειακής Θεραπείας. Ήταν η ιδρύτρια της Satir Transformational SystemicTherapy, το οποίο είναι ένα μοντέλο συστημικής θεραπείας που εξελίχθηκε από τη δουλειά της. Σε αυτή την προσέγγιση, το οικογενειακό σύστημα θεωρείται ως μια μονάδα αντί για ένα άθροισμα των μερών του και στόχος αυτής της προσέγγισης είναι να βοηθήσει τα άτομα και τις οικογένειες να επιλύσουν προβλήματα και να βελτιώσουν τις σχέσεις τους μεταμορφώνοντας ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα. Υπάρχουν τέσσερις βασικές αρχές που συνδέονται με την προσέγγιση της Satir: η αρχή του «εαυτού», της επικοινωνίας, των ορίων και του χρόνου. Το μοντέλο αλλαγής της Satir ή τα στάδια της διαδικασίας της αλλαγής είναι τα ακόλουθα: (1) το παλιό status quo, (2) αντίσταση στην αλλαγή (3) χάος (4) ενσωμάτωση νέων δυνατοτήτων, και τέλος, (5) ένα νέο status quo.

Η αντίσταση στην αλλαγή σε οποιοδήποτε καθιερωμένο status quo είναι αναμενόμενη επειδή τα συστήματα και όλοι οι οργανισμοί επιθυμούν ισορροπία και ομοιόσταση – ακόμα και όταν αυτή είναι καταπιεστική ή δυσλειτουργική – και στη συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να εξυπηρετεί τους γονείς ή μόνο τον ένα σύντροφο. Η θεραπευτική διαδικασία συχνά απαιτεί να περάσει κανείς από τα στάδια πολλές φορές. Ο Forrest Hanson ανέβασε ένα βίντεο διάρκειας 10 λεπτών με τον τίτλο, Γιατί η αλλαγή είναι τόσο δύσκολη;, στο οποίο εξηγεί συνοπτικά τη σημαντική διαδικασία της ομοιόστασης (homeostasis) σε επίπεδο βιολογικών οργανισμών, σε ατομικό επίπεδο, καθώς και σε επίπεδο σχέσεων.  Προκειμένου να διατηρηθεί μια κατάσταση ομοιόστασης,  συχνά η οικογένεια, οι φίλοι και άλλες κοινωνικές ομάδες (εργασιακές, εκπαιδευτικές, πολιτιστικές, πολιτικές, κ.λ.π.) στις οποίες ανήκουμε ή συμμετάσχουμε αντιστέκονται ή προσπαθούν να εμποδίσουν και να μπλοκάρουν την αλλαγή γιατί καθώς ένα κομμάτι του παζλ προσπαθεί να αλλάξει αναπόφευκτα ασκεί πίεση σε όλα τα κομμάτια του παζλ

Επιπλέον, το έργο της Σατίρ εστιάζει στη ζεστασιά και την ενσυναίσθηση και είναι ολιστικό με την έννοια ότι λαμβάνει υπόψη το ατόμο, την οικογένεια και το περιβάλλον. Η Σατίρ ενδιαφέρθηκε για την ανατροφή παιδιών που εκτιμούν τον εαυτό τους. Πίστευε ότι η οικογένεια είναι ένας μικρόκοσμος και ότι η αλλαγή και η θεραπεία της οικογένειας θα συνέβαλλε στη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου. Με αυτό κατά νου, ταξίδεψε σε πολλές χώρες και δημιούργησε ομάδες επαγγελματικής κατάρτισης σε όλο τον κόσμο. Ενσωμάτωσε επίσης διαλογισμούς και την ποιητική γραφή στα εργαστήρια και τα γραπτά της. Στα ράφια της βιβλιοθήκης μου βρήκα ελληνικές εκδόσεις των βιβλίων της, The New Peoplemaking / πλάθοντας ανθρώπους, για το οποίο θα γράψω περισσότερα παρακάτω, και Meditations and Inspirations.

Ένα δείγμα από αυτό το μικρό βιβλίο με ποιήματα και ασκήσεις διαλογισμού:

Νιώσε το θησαυρό σου / Το θαύμα ότι είσαι / όχι μόνο γιατί είσαι εσύ / αλλά επειδή είσαι μια εκδήλωση / των παγκόσμιων νόμων / του σύμπαντος / Δεν φτιάχνουμε εμείς τον εαυτό μας / Εμείς είμαστε μόνο συν-δημιουργοί / Αγάπα τον εαυτό σου / γιατί είσαι / ένα μέλος του Σύμπαντος.

Αλλά όπως είπα, το βιβλίο στο οποίο θα αναφερθώ περαιτέρω είναι το The New Peoplemaking / πλάθοντας ανθρώπους, το οποίο επιμελήθηκε και επανεκδόθηκε το 1988 και μεταφράστηκε στα ελληνικά το 1989. Έχω αυτήν την έκδοση, αλλά στην πραγματικότητα το αγόρασα και το διάβασα, πριν από δώδεκα χρόνια περίπου, ενώ έκανα ένα μάθημα οικογενειακής θεραπείας. Ανακάλυψα ότι είχα επισημάνει με ενθουσιασμό πολλές ιδέες και σημεία, τα οποία μου θύμισαν εκείνον τον πρώην εαυτό μου. Το βιβλίο διαβάζεται σαν ένα γράμμα της συγγραφέα προς τον αναγνώστη, κι επίσης, περιέχει σκίτσα της Σάτιρ, τα οποία απεικονίζουν τις διάφορες δυναμικές σχέσεων που περιγράφει και τις πολλές μεταφορές που τείνει να χρησιμοποιεί. Υποστήριξε ότι επειδή οι μεταφορές δημιουργούν εικόνες ενισχύουν τη μάθηση. Μια από τις πιο γνωστές της μεταφορές είναι το «παγόβουνο» μέσω του οποίου προτείνει ότι οι συμπεριφορές μας είναι μόνο τα κορυφαία ορατά στρώματα του παγόβουνου και ότι υπάρχουν πολλά στρώματα από κάτω, όπως: οι τρόποι αντιμετώπισης συμβάντων, τα συναισθήματα, οι αντιλήψεις, οι προσδοκίες, οι αξίες, οι πεποιθήσεις και οι επιθυμίες μας. Το βιβλίο είναι επίσης γεμάτο με βιωματικές ασκήσεις.

Άλλες μεταφορές που χρησιμοποιούσε είναι οι μεταφορές του «υφαντού» και του «κηπουρού». Υπάρχει ένα βίντεο 14 λεπτών στο YouTube με τίτλο: “Τι λέει η Virginia Satir για την ανατροφή παιδιών που εκτιμούν τον εαυτό τους”, όπου αναφέρεται σε αυτές τις μεταφορές. Η Satir λέει για παράδειγμα: «Οι γονείς πρέπει να είναι καλοί κηπουροί… και τι κάνει ο κηπουρός; Παίρνουν σπόρους και δεν λένε ποτέ στον σπόρο: «Άκου, αν δεν μεγαλώσεις με τον τρόπο που θέλω να μεγαλώσεις, θα σε πετάξω / διώξω». Λένε: «Τώρα, θα μάθω ποιες είναι οι συνθήκες ανάπτυξης σου… ποιο είναι το φως, το λίπασμα, η θερμοκρασία…», και αυτό θα ήθελα να δω να κάνουν οι άνθρωποι με τα παιδιά… Επίσης περιμένοντας τον σπόρο να φυτρώσει… Γνωρίζοντας ότι χρειάζεται λίγος χρόνος για να φυτρώσει ένας σπόρος, να ξεδιπλωθεί ένας σπόρος,  και στο μεταξύ συνεχίζεις να τον εμπιστεύεσαι».

Σε αυτό το βιβλίο η Satir εστιάζει στα χαρακτηριστικά των οικογενειακών συστημάτων και στο πώς μπορούν να αλλάξουν και να γίνουν πιο λειτουργικά. Διακρίνει τις δυσλειτουργικές οικογένειες, οι οποίες τείνουν να είναι κλειστά συστήματα, και τις πιο λειτουργικές οικογένειες  που είναι πιο ανοιχτά συστήματα. Πρότεινε ότι η οικογένεια είναι ένα μέρος όπου δημιουργούνται / πλάθονται άνθρωποι. Διαπίστωσε μέσα από τη δουλειά της με οικογένειες και άτομα ότι τα ανθρώπινα όντα μπορούν να γίνουν ευέλικτα και μπορούν να αλλάξουν και ότι οι ενήλικες έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν θετικά τόσο τη δική τους συμπεριφορά όσο και τη συμπεριφορά και τη ζωή των παιδιών τους.

Μερικοί από τους τομείς και τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται είναι το γεγονός ότι τα επιφανειακά προβλήματα και οι προβληματικές συμπεριφορές είναι σπάνια το πραγματικό πρόβλημα. Αντί να πακετάρουμε ή να αρχειοθετούμε σε φακέλλους τα συναισθήματα και το παρελθόν μας, η επεξεργασία των μπλοκαρισμένων εμπειριών μας μπορεί να μας απελευθερώσει να ζήσουμε και να σχετιζόμαστε καλύτερα. Στο βιβλίο γράφει πως ανεπίλυτα ζητήματα του παρελθόντος γίνονται συχνά εμπόδιο για την πλήρη αποδοχή στις σχέσεις και δηλώνει ότι «όσο κοιτάμε το παρόν, αλλά βλέπουμε το παρελθόν, όλο και περισσότερο θα υψώνονται τα τείχη. Αν συναντήσετε το απορριμματοφόρο, πείτε το και αδειάστε το».

Έχει επίσης επεκταθεί στα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει η αίσθηση χαμηλής αυτοεκτίμησης και χαμηλής αυταξίας στις σχέσεις και τις οικογένειες. Ακολουθούν δυο αποσπάσματα, τα οποία αποκαλύπτουν τις απόψεις της για αυτό το θέμα:

«Αισθήματα αυταξίας μπορούν να ανθίσουν μόνο μέσα σε μια ατμόσφαιρα, στην οποία αναγνωρίζονται οι ατομικές διαφορές, εκφράζεται ανοικτά η αγάπη, τα λάθη χρησιμοποιούνται για να μάθεις, η επικοινωνία είναι ανοικτή και οι κανόνες ελαστικοί, αναπτύσσεται η υπευθυνότητα (η σύζευξη της υπόσχεσης με την πραγμάτωση) και εφαρμόζεται στην πράξη η τιμιότητα, στην ατμόσφαιρα εκείνη που βρίσκει κανείς σε μια διαπαιδαγωγούσα οικογένεια [οικογένεια φροντίδας]».

«Τιμώντας όλα τα κομμάτια του εαυτού μας και όντας ελεύθεροι να τα αποδεχτούμε, χτίζουμε τη βάση για αυτοεκτίμηση ψηλής στάθμης. Το αντίθετο σημαίνει σύγκρουση με τη φύση. Πολλοί από εμάς δημιουργήσαμε σοβαρά προβλήματα στον εαυτό μας, επειδή δεν πετύχαμε να καταλάβουμε πως είμαστε μοναδικά όντα. Αντίθετα, προσπαθήσαμε να χωρέσουμε σε ένα καλούπι για να είμαστε όπως όλοι οι άλλοι. Μερικά είδη διαπαιδαγώγησης βασίζονται στη σύγκριση και στην ομοιομορφία. Αυτό σχεδόν πάντα έχει αποτέλεσμα το χαμηλό αυτοσεβασμό».

Η Σατίρ εξετάζει τους διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας και τα παιχνίδια επικοινωνίας, και μερικά από τα αποτελέσματα αυτών.  Επίσης στο κεφάλαιο 7 διακρίνει πέντε  τρόπους αλληλεπίδρασης  / ανταπόκρισης:  συμβιβασμό, μομφή, υπολογισμό, παραπλάνηση, και ευθεία ή ρέουσα ανταπόκριση, και υποστηρίζει ότι μαθαίνουμε αυτούς τους τρόπους επικοινωνίας όταν είμαστε πολύ μικροί.  Όσον αφορά την ανταπόκριση που η ίδια αποκαλεί άμεση ή ρέουσα γράφει: “Διαθέτουμε και μία άλλη ανταπόκριση που ονόμασα ευθεία ή ρέουσα.  Σε αυτή την ανταπόκριση όλα τα μέρη του μηνύματος ακολουθούν την ίδια κατεύθυνση… η φωνή και τα λόγια συμφωνούν με την έκφραση του προσώπου, τη στάση του σώματος και τον τόνο. Οι σχέσεις είναι ελεύθερες, εύκολες και ειλικρινείς και οι άνθρωποι δεν αισθάνονται να απειλείται η αυτεκτίμηση τους. Αυτή η ανταπόκριση απαλλάσσει από κάθε ανάγκη για συμβιβασμούς, για μομφή, για συσπείρωση μέσα σε ένα κομπιούτερ, για διαρκή κίνηση.”

Αυτή διερευνά επίσης τη φύση και το ρόλο των κανόνων στις οικογένειες.  Στο κεφάλαιο που αφορά τους κανόνες [9] ισχυρίζεται ότι όταν υπάρχει οποιαδήποτε οικογενειακή απαγόρευση σχετικά με την αναφορά στο τι συμβαίνει ή τι έχει συμβεί, τότε αυτό γεννά γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθούν ζιζάνια, επειδή όλοι επηρεαζόμαστε από όλα όσα ακούμε και βλέπουμε και προσπαθούμε αυτόματα να κατανοήσουμε / βγάλουμε νόημα. Η Σατίρ γράφει «Όπως είπαμε, η εξήγηση, αν κανείς δεν του δοθεί η ευκαιρία να την ελέγξει, μετατρέπεται σε «γεγονός». Το «γεγονός» μπορεί να είναι ακριβές ή όχι, αλλά σε αυτό θα βασίζει το άτομο τις πράξεις του και τις απόψεις του…. Πολλά παιδιά μεγαλώνουν μέσα σε απαγορεύσεις να σχολιάζουν η να ρωτάνε, και όταν ενηλικιωθούν, βλέπουν τον εαυτό τους σαν κάποια παραλλαγή αγίου ή διαβόλου και όχι σαν πλάσμα ανθρώπινο που ζει, αναπνέει και αισθάνεται.

Η Satir προτείνει ότι «οι επιπτώσεις της συστημικής σκέψης για την προσωπική, την οικογενειακή και την κοινωνική συμπεριφορά είναι εμφανείς παντού σήμερα». Στο κεφάλαιο 10 συζητά πώς υπάρχουν δύο είδη συστημάτων, τα κλειστά και τα ανοιχτά συστήματα. Προτείνει ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αναπτυχθούν σε ένα κλειστό σύστημα, στην καλύτερη περίπτωση απλώς επιβιώνουν και ότι όλοι θα μπορούσαμε να αναφέρουμε αμέτρητα παραδείγματα κλειστών συστημάτων στον ένα ή τον άλλο βαθμό, όπως οι δικτατορίες στις σύγχρονες κοινωνίες και οι φυλακές, αλλά και τα σχολεία, τα πολιτικά κόμματα, οργανισμοί, κ.λ.π. Μας καλεί να αναρωτηθούμε: Τι θα λέγατε για το σύστημα στην δική σας οικογένειά σας; Είναι ανοιχτό ή κλειστό; Θα πρόσθετα ίσως ότι θα ήταν πιο κοντά στην πραγματικότητα να αναρωτηθούμε: «Σε ποιο βαθμό η οικογένειά ή οποιοδήποτε άλλη ομάδα /  σύστημα είναι ανοιχτό ή κλειστό; ή Ποιες περιοχές τείνουν να είναι πιο κλειστές ή ανοιχτές; γιατί ίσως είναι σχεδόν αδύνατο για οποιοδήποτε σύστημα να είναι εντελώς κλειστό.

Η Σατίρ μας εξηγεί ότι τα συστήματα αποτελούνται από πολλά αλληλένδετα μέρη και ότι κάθε σύστημα πρέπει να έχει έναν σκοπό ή στόχους, οι οποίοι για τις οικογένειες περιλαμβάνουν την ενίσχυση της ανάπτυξης των ατόμων. Υποστηρίζει ότι η βασική διαφορά μεταξύ των συστημάτων περιλαμβάνει τη σχέση τους με την αλλαγή. Ενώ ένα κλειστό σύστημα είναι πιο άκαμπτο όταν πρόκειται για αλλαγή και πιο αποσυνδεδεμένο από τον έξω κόσμο, σε ένα ανοιχτό σύστημα υπάρχει λιγότερο άκαμπτη διασύνδεση μεταξύ των διαφορετικών μελών και του εξωτερικού κόσμου, καθώς και περισσότερη επίγνωση του ρόλου  που έχουν τα μέλη μέσα στο σύστημα. Ισχυρίζεται ότι «Στο ανοιχτό σύστημα τα μέρη διασυνδέονται, αποκρίνονται, το καθένα είναι ευαίσθητο ως προς τα υπόλοιπα και επιτρέπουν στην πληροφορία να ρέει ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον τους». Επίσης, στα ανοιχτά συστήματα, σε αντίθεση με τα κλειστά συστήματα, η αξία του εαυτού είναι  πρωταρχική, η ισχύς και η απόδοση δευτερεύουσες. Σε πιο κλειστά συστήματα η δύναμη είναι πιο συγκεντρωμένη και πολύ πιο σημαντική από τη μοναδικότητα, την αυτονόητη αξία του καθενός, την ελεύθερη επικοινωνία και την αλλαγή.

Εξετάζει και άλλα θέματα, λόγου χάρη, την οργάνωση των οικογενειών, τους τύπους οικογενειών και την εκτεταμένη οικογένεια, την οικογένεια μέσα στην κοινωνία, τους αναπτυξιακούς κύκλους της ζωής, τα προχωρημένα χρόνια, την οικογένεια του μέλλοντος, τη δική της αίσθηση πνευματικότητας, την παγκόσμια ειρήνη και πολλά άλλα. Όμως, καθώς η ανάρτηση έχει γίνει αρκετά μακροσκελής, θα τελειώσω εδώ με ένα απόσπασμα από το βιβλίο που είναι αντιπροσωπευτικό των αξιών της.

«Η γέννηση σου, η γέννηση μου, η γέννηση του καθενός είναι ένα πνευματικό γεγονός και αφορμή εορτασμού. Προφανώς είναι ανάγκη να παρέχουμε το πλουσιότερο πλαίσιο ώστε κάθε παιδί να μεγαλώσει και να γίνει πλήρως ανθρώπινο. Δε φτάσαμε ακόμη σε αυτό το σημείο. Για πολλούς, το θαύμα της γέννησης αμαυρώνεται από τις θλιβερές συνθήκες στις οποίες γεννιούνται τα παιδιά. Μολαταύτα, όταν αποδεχόμαστε το γεγονός ότι κάθε παιδί περιέχει τα συστατικά ενός «ζώντος και βαδίζοντος» θαύματος, τότε έχουμε μια βάση για τη θεμελίωση θετικής συμπεριφοράς σε παγκόσμια κλίμακα. Σίγουρα, αυτό αρχίζει από την οικογένεια. Προχωρούμε αργά προς αυτήν την ευλάβεια απέναντι στη ζωή.  Στην προσπάθεια μας να αλλάξουμε τη συμπεριφορά, είναι εύκολο να συντρίψουμε το πνεύμα, αφήνοντας έτσι ανάπηρο το κορμί και κοιμισμένο το μυαλό. Αυτή η προσέγγιση οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην εξομοίωση της αξίας ενός ανθρώπου με τη συμπεριφορά που ακολουθεί. Ενώ, όταν θυμόμαστε  πως η συμπεριφορά είναι κάτι που μαθαίνεται, μπορούμε ταυτόχρονα να τιμούμε το πνεύμα και να καλλιεργούμε μια πιο θετική συμπεριφορά».