Δημόσιος και ιδιωτικός βίος Η μετάφραση είναι διαθέσιμη (7/10/2023)
Αποσπάσματα από το A Chorus of Stone: The Private Life of War / Μια Χορωδία από Πέτρες: Η Ιδιωτική Ζωή του Πολέμου της Susan Griffin
«…κάθε μοναχική ιστορία ανήκει σε μια μεγαλύτερη ιστορία»
«Συχνά έχω ανατρέξει στο παρελθόν μου με μια νέα διορατικότητα για να διαπιστώσω ότι κάποιο παλιό συναίσθημα που δεν θυμάμαι ταιριάζει σε ένα μεγαλύτερο μοτίβο νοήματος».
«Μήπως υπάρχει ένα παιδί που υπήρχε πριν από τη συμβατική ιστορία που λέμε για τον εαυτό μας, ένα παιδί που, αν και αόρατο σε εμάς, εξακολουθεί να διαμορφώνει τα γεγονότα, ακόμη και μέσα από αυτήν την απουσία;»
Σήμερα μοιράζομαι μερικά ακόμη σχέδια με μολύβι. Θα ήθελα να πω ότι ένα από αυτά τα σχέδια είναι αφιερωμένο στην πεθερά μου που έφυγε νωρίς. Επίσης, παρουσιάζω ένα βιβλίο που διάβασα πρόσφατα, στο οποίο η συγγραφέας εξετάζει την ενσωμάτωσή μας στην Ιστορία και την αναπόφευκτη αλληλεξάρτησή μας, καθώς και πώς συνδέονται ο δημόσιος βίος με το προσωπικό. Κάνω αναφορά και στο βιβλίο Το Βραχιόλι της Φωτιάς της Ελληνοεβραίας Βεατρίκης Σαίας Μαγρίζου.
Διαβάζοντας το βιβλίο της Griffin και μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας αυτών των σχεδίων ήρθα σε επαφή με τα βάρη που κουβαλάμε, συνειδητά ή όχι, εκείνων που ήρθαν πριν από εμάς ή όσων ζούσαν δίπλα μας και με το πώς η Ιστορία και η πατριαρχία καθορίζουν πολλά από αυτά που θεωρούνται ως η ατομική μας ζωή. Αισθάνθηκα το σωματικό και συναισθηματικό βάρος της συνηθισμένης και συχνά θεωρούμενης ως δεδομένης καταπίεσης και καταστολής καταπιεσμένης στη ζωή των γυναικών. Αυτή η συνειδητοποίηση έγινε πιο ορατή καθώς έφτιαχνα το πορτρέτο της πεθεράς μου, η οποία πέθανε όταν ήμουν αρκετά νέα και εκείνη πενήντα δύο χρονών. Είδα τα κοινά σημεία της δικής μου ζωής και των ζωών όλων των μητρικών φιγούρων στη ζωή μου παρά τις διαφορετικές προσωπικότητες, εμπειρίες, εκπαίδευση και συνθήκες ζωής.
Το βιβλίο που θα παρουσιάσω σήμερα, A Chorus of Stones της Susan Griffin έχει βραβευτεί και ήταν φιναλίστ για το βραβείο Πούλιτζερ. Είναι μια θαρραλέα εξερεύνηση πολλών πραγμάτων, αλλά κυρίως αναλύει τη σύνδεση της ιδιωτικής μας ζωής και της φρίκης του πολέμου και της μεγάλης κλίμακας βίας, και την καταστροφή που τελικά αφήνουν πίσω τους αυτά τα γεγονότα για τις επόμενες γενιές. Η Griffin αναλογίζεται πώς η ιστορία, οι κοινωνικές δομές και ο κοινωνικός λόγος διαμορφώνουν την ατομική μας εμπειρία εκεί έξω στον κόσμο αλλά και την ψυχολογία και το σώμα μας, καθώς και πώς τα αγόρια διαμορφώνονται σε άνδρες και στρατιώτες. Εξερευνά τα κοινά νήματα μεταξύ της καταστροφής και της αυτοκαταστροφής σε ατομικό και μαζικό επίπεδο. Μέσα από τις δικές της άλλα και των άλλων τις διαγενεακές ιστορίες, εξετάζει πώς η δυναμικές της ανατροφής των παιδιών, της παιδικής ηλικίας, του γάμου και της οικογένειας συνυφαίνονται με γεγονότα μεγαλύτερης κλίμακας, όπως πόλεμοι και άλλες καταστροφικές διαδικασίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Ισχυρίζεται ότι «κάθε μοναχική ιστορία ανήκει σε μια μεγαλύτερη ιστορία».
Η Griffin μας βοηθά να κατανοήσουμε την ψυχολογία του πολέμου, παρέχοντας ματιές στην προσωπική ζωή πολλών ιστορικών προσωπικοτήτων όπως ο Βρετανός αξιωματικός Sir Hugh Trenchard, ο οποίος ξεκίνησε ως επικριτής των στρατηγικών βομβαρδισμών, αλλά αργότερα εγκατέλειψε αυτήν την πεποίθηση, ο Μαχάτμα Γκάντι, ο Ναζί Χάινριχ Χίμλερ, ο Σίγκμουντ Φρόυντ, ο Ernest Hemingway και πολλά άλλα ιστορικά πρόσωπα, συγγραφείς, ποιητές και καλλιτέχνες, οι επιστήμονες πίσω από την κατασκευή όλο και πιο εξελιγμένων όπλων, αλλά και απλοί άνθρωποι όπως οι εργαζόμενοι στο Oak Ridge, μια κοινότητα που σχεδιάστηκε γύρω από πυρηνικά εργοστάσια και εγκαταστάσεις ερευνών. Μας κάνει να σκεφτούμε τη φτώχεια και την ανεργία και πώς η μόνη διαθέσιμη εργασία στον τομέα της πυρηνικής μηχανικής ήταν η βιομηχανία όπλων. Κρατάμε την ανάσα μας καθώς διηγείται τις ιστορίες επιζώντων από τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα, ενός στρατιώτη που εκτέθηκε σε ραδιενεργή ακτινοβολία και τις απόπειρες φίμωσης του, την ιστορία των πυρηνικών δοκιμών και τα πειράματα ακτινοβολίας στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα σε ασθενείς με καρκίνο.
Η Griffin καταφέρνει να δημιουργήσει προσωπικές αφηγήσεις για τους μεγάλους αρχιτέκτονες του πολέμου, αυτούς που δημιούργησαν και εκείνους που έριξαν βόμβες, στρατιώτες και πολίτες, επιζώντες και άλλους μάρτυρες της Ιστορίας και πολλούς άλλους των οποίων οι προσωπικές σχέσεις και οι οικογενειακές ιστορίες επηρεάστηκαν ή άλλαξαν για πάντα από τον πόλεμο. Οι ψυχολογικά βασισμένες αφηγήσεις της Griffin μας δείχνουν πώς η πρώιμη ζωή και οι προσωπικές εμπειρίες και το πολιτισμικό περιβάλλον διαμόρφωσαν τις εσωτερικές ζωές και τις κοσμοθεωρίες των αρχιτεκτόνων της βίας και εκείνων που δημιούργησαν την Ιστορία. Εξετάζει επίσης πώς ο πόλεμος και οι παραβιάσεις μεγάλης κλίμακας έχουν τις ρίζες τους σε ψέματα και στον ψυχολογικό μηχανισμό της άρνησης που συνδέονται με την άρνηση, τα μυστικά και ψέματα οικογενειών και ατόμων. Ερευνά τις συνέπειες και τον αντίκτυπο μυστικών και μυστικών μηχανισμών σε προσωπικό, οικογενειακό, κοινωνικό και κυβερνητικό επίπεδο. Δίνει παραδείγματα: «Είχαν πει στο κοινό ότι η παλιά Δρέσδη βομβαρδίστηκε για να καταστραφούν στρατηγικές σιδηροδρομικές γραμμές. Δεν υπήρχαν σιδηροδρομικές γραμμές σε αυτό το μέρος της πόλης».
Το βιβλίο περιέχει πολλά νήματα και στρώματα ιστοριών που υφαίνονται έντεχνα για να αποκαλύψουν τη μεγαλύτερη ταπισερί (υφαντό) της ζωής. Θα θίξω μόνο τα κεντρικά θέματα. Η Griffin χρησιμοποιεί απομνημονεύματα, Ιστορία, μύθους, δημοσιογραφία και γεγονότα, φαντασία, αντιπαραθέσεις και σκίτσα χαρακτήρων για να δημιουργήσει μια ισχυρή αφήγηση. Το βιβλίο διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Συνδέει και δημιουργεί γέφυρες μεταξύ γεγονότων και ζωών. Στην αρχή η αφήγηση μπορεί να φαίνεται αποσπασματική καθώς η συγγραφέας μπορεί να ταξιδέψει από την ιστορία του παππού της ή των προσπαθειών της γιαγιάς της μέσω της μεθόδου: Γραμματική, Τρόποι. Απομνημόνευση και Επανάληψη να την αναδιαμορφώσει ως μικρό παιδί, σε κάποιο στρατηγικό βομβαρδισμό, στη Χιροσίμα, σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ευρώπη, στον Ψυχρό Πόλεμο, στις εισβολές στο Βιετνάμ και το Ιράκ. Άλλοτε μας οδηγεί στην Αλαμπάμα των ΗΠΑ, όπου μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Wermer von Braun σχεδιάζει πυραύλους. Γράφει για τους πολέμους της αρχαιότητας στην Ελλάδα και την Τροία, για παράδειγμα, και αναρωτιέται αν η Ελένη της Τροίας μπορεί να ήταν απλώς μια καρικατούρα μιας πραγματικής γυναίκας. Εισδύουμε τον εσωτερικό κόσμο της Κλυταιμνήστρας καθώς βλέπει τη θυσία της Ιφιγένειας από τον Αγαμέμνονα. Μαθαίνουμε ότι αυτό είναι το δεύτερο παιδί που της πήρε.
Η Griffin δεν γράφει μόνο για τα ιστορικά γεγονότα. Για παράδειγμα, όταν αναφέρεται στον Γκάντι, μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε ποιες μπορεί να ήταν οι εσωτερικές λειτουργίες του μυαλού του και οι εσωτερικές του φωνές. Βλέπουμε τις ιστορικές στιγμές που ίσως να καθόρισαν τη πορεία του. Ομοίως, σκιαγραφεί τον χαρακτήρα του Ναζί Heinrich Himmler, τον αρχιτέκτονα της γενοκτονίας των Εβραίων. Παρακολουθούμε τον έλεγχο του πατέρα του και την ασφυκτική ανατροφή του, μια συνεχής προσπάθεια εξουδετέρωσης των συναισθημάτων του. Στη συνέχεια τον βλέπουμε να επαναλαμβάνει τις εκμυστηρεύσεις των συμμαθητών του στον πατέρα του, ο οποίος είναι διευθυντής του σχολείου.
Εν τω μεταξύ, χρησιμοποιεί μικρά αποσπάσματα με πλάγια γραφή όπου περιγράφει την κυτταρική βιολογία και την ιστορία της ανάπτυξης όπλων και κατευθυνόμενων πυραύλων στη Γερμανία και στη συνέχεια από ορισμένους από τους ίδιους επιστήμονες στις ΗΠΑ. Αυτές οι αφηγήσεις είναι σαν δύο στενά, παράλληλα ποτάμια. Ένα ποτάμι είναι θολό και σκοτεινό. Σαν κλοιός σφίγγει το σώμα μας. Γίνεται όλο και πιο απειλητικό καθώς παρακολουθούμε τα όλο και πιο εξελιγμένα εργαλεία καταστροφής. Αλλά μέσα από αυτή την εντυπωσιακή δομή μωσαϊκού μπορούμε να δούμε τα βάθη και το εύρος της διασύνδεσης τόσο των γεγονότων όσο και των ζωών στο χρόνο και στο χώρο.
Η Griffin εξετάζει τη σχέση μεταξύ του πολέμου και του μηχανισμού της άρνησης και το πώς υπάρχει μια κοινωνική δομή που κατακερματίζει τα γεγονότα και όπου κανείς δεν επιτρέπεται ποτέ να δει τα αποτελέσματα αυτού που κάνει. Γράφει: «Δεν είμαι απαλλαγμένη από την κατάσταση [άρνηση] που περιγράφω εδώ. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρη πόσο πίσω στην ανθρώπινη Ιστορία μπορεί να εντοπιστεί η συνήθεια της άρνησης. Αλλά είναι τουλάχιστον τόσο παλιά όσο κι εγώ. Στην κοινή μας Ιστορία, την έχω βρει στους θρύλους γύρω από τη μάχη της Τροίας, και στη δική μου οικογένεια την έχω εντοπίσει τρεις γενιές πίσω, σε εκείνο το πρόσφατο παρελθόν, όταν δεν είχαν γίνει παγκόσμιοι πόλεμοι και οι παππούδες μου ήταν νέοι. Όλα αυτά που διδάχτηκα στο σπίτι ή στο σχολείο χρωματίζονταν από άρνηση και έτσι μου έγιναν τόσο οικεία που δεν τα έβλεπα». Και αλλού γράφει: «Δεν έχουμε συνηθίσει να συνδέουμε την ιδιωτική μας ζωή με τα δημόσια συμβάντα. Ωστόσο, οι ιστορίες των οικογενειών δεν μπορούν να διαχωριστούν από τις ιστορίες των εθνών. Το να τις χωρίσουμε είναι μέρος της άρνησής μας».
Κάποιο επίπεδο διάσχισης πρέπει να υπήρχε για να διαπραχθούν οι φρικαλεότητες του πολέμου από απλούς ανθρώπους, οι οποίοι αφού αποτέφρωναν αμάχους, για παράδειγμα, επέστρεφαν σπίτι για να πάνε περίπατο με τα σκυλιά τους και να παίξουν με τα παιδιά τους. Πρέπει να υπάρχει κάποιο επίπεδο άρνησης και κατακερματισμού προκειμένου να σχεδιάζει κανείς βόμβες ή να πηγαίνει στη δουλειά σε ένα πυρηνικό εργοστάσιο κάθε μέρα για χρόνια. Η συγγραφέας γράφει: «Οι άνδρες και οι γυναίκες που κατασκευάζουν τους μηχανισμούς πυροδότησης για τις πυρηνικές βόμβες δεν έλεγαν στον εαυτό τους ότι κατασκευάζουν όπλα. Έλεγαν απλά ότι είναι σφυρηλατητές μετάλλων». Σε άλλο σημείο σημειώνει: «Αυτά τα εγκλήματα, αυτές οι δολοφονίες εκατομμυρίων, έγιναν όλα ερήμην / εν απουσία, ωσάν κανείς να μην ήταν υπεύθυνος».
Μια γυναίκα από την οποία η Griffin πήρε συνέντευξη και η οποία είχε επιζήσει από ένα από τα στρατόπεδα θανάτου του Χίμλερ είπε ότι την είχε παραδώσει ένας άλλος Εβραίος που την είχε εντοπίσει μέσω ενός δικτύου πληροφοριών, ένα σύστημα που έφθανε ως τον Χίμλερ. Η συγγραφέας γράφει: «Μπορεί κανείς να εντοπίσει κάθε θάνατο σε μια εντολή που είχε υπογράψει ο Χίμλερ, ωστόσο αυτές οι συλλήψεις δεν θα μπορούσαν ποτέ να πραγματοποιηθούν σε τόσο μαζική κλίμακα χωρίς αυτό το τεράστιο σύστημα πληροφοριών. Τι πίστευαν αυτοί που επιστρατεύτηκαν για αυτή τη δουλειά;». Επισημαίνει επίσης τη χρήση της ψυχολογικής άμυνας της άρνησης προκειμένου να αποκτήσει κανείς κάποια αίσθηση ελέγχου τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Γράφει: «Αρνούμενος την αλήθεια ενός γεγονότος, κερδίζει κανείς την ψευδαίσθηση του ελέγχου». Συνδέει την άρνηση με τη φίμωση, τη λογοκρισία και την απόκρυψη της αλήθειας και των συνεπειών αυτών. Γράφει: «Η ανησυχητική φύση της λογοκρισίας γίνεται πιο ξεκάθαρη όταν αφορά τα νεαρά άτομα. Ένα συγκεκριμένο είδος σιωπής, αυτό που προέρχεται από τη απόκρυψη της αλήθειας, είναι από μόνο του κακοποιητικό για ένα παιδί…».
Η Griffin εξετάζει συναισθήματα όπως η ντροπή, ο φόβος, η απόγνωση, ο θυμός, η οργή και η εκδίκηση τα βρίσκει τόσο σε ιστορικά πρόσωπα όσο και στον εαυτό της. Βρίσκει τον πυρήνα της δικής της οργής, για παράδειγμα, καθώς θυμάται ότι τιμωρήθηκε άδικα από τη γιαγιά της σε ηλικία οκτώ ετών. Σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο, μου δήλωσαν ότι η άδικη τιμωρία έχει χρησιμεύσει ως μέσον διαπαιδαγώγησης από την αρχαιότητα. Γράφει για την κρυφή ντροπή, τους φόβους και τους πόνους που κουβαλά η ανθρωπότητα, τις συνέπειες αυτών των εμπειριών στο σώμα του ατόμου, αλλά και στους άλλους, και για το υψηλό τίμημα που πληρώνουμε ως είδος όταν βιαιοπραγούμε σωματικά και πνευματικά εναντίον των ανθρώπων προκειμένου να απομακρυνθούν από τον πιο αυθεντικό εαυτό τους. Διευκρινίζει ότι η ψυχολογία είναι ένας σημαντικός δρόμος για την κατανόηση της ανθρώπινης ιστορίας και της ζωής μας. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί άλλοι φακοί μέσα από τους οποίους χρειάζεται να δούμε και πολλοί λόγοι και αιτίες που πρέπει να λάβουμε υπόψη. Γράφει: «Υπάρχει μάλλον ένα πεδίο, όπως ένα πεδίο βαρύτητας που δημιουργείται από τις κινήσεις πολλών σωμάτων. Κάθε ζωή επηρεάζεται και αυτή με τη σειρά της γίνεται επιρροή. Ότι είναι αιτία είναι και επίδραση. Η παιδική εμπειρία είναι μόνο ένα στοιχείο στο πεδίο καθορισμού».
Η Griffin iπεριλαμβάνει το θέμα της αυτοκαταστροφής και της αυτοκτονίας και αναφέρει ότι βρίσκει την ιστορία της Charlotte Salomon ιδιαίτερα χρήσιμη τώρα, επειδή αντιμετωπίζει το ζήτημα της αυτοκαταστροφής και η ίδια (η συγγραφεάς) έχει καταλήξει να πιστεύει ότι η κοινή μας πορεία προς τον πυρηνικό πόλεμο είναι μια πορεία προς τη μαζική αυτοκτονία. Μας συστήνει τη νεαρή Γερμανοεβραία καλλιτέχνιδα Charlotte Salomon, η οποία νιόπαντρη και έγκυος πέθανε στο ολοκαύτωμα. Το έργο τέχνης της με τίτλο: Ζωή ή Θέατρο; αποτελείται από 769 πίνακες, που απεικονίζουν την ιστορία της ζωής της, με λέξεις γραμμένες πάνως σε μερικές από τις ζωγραφιές, με ένα συνοδευτικό κείμενο και ακόμη και με ενδεικτική μουσική, που δίνει στο έργο τη μορφή θεατρικού έργου. Για να δει και να ακούσει κανείς το έργο της στο Διαδίκτυο χρειάζεται να αφιερώσει αρκετές ώρες, αλλά αξίζει τον κόπο. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της εργασίας ολοκληρώθηκε μεταξύ δύο συλλήψεων. Η Charlotte εντοπίζει αυτό το σχεδόν απίστευτο μοτίβο αυτοκτονιών στην οικογένειά της και γράφει ότι θα πει την ιστορία για να μην επαναλάβει αυτόν τον κύκλο αυτοκαταστροφής.
Η Charlotte, μέσω των εικόνων και των σχολίων της, μας βοηθά να καταλάβουμε πώς «μια απειλητική δημόσια ιστορία εκτυλίσσεται στην άκρη της ιδιωτικής της ιστορίας». Η Griffin σημειώνει ότι η Σάρλοτ παγιδεύτηκε «σαν από μια μέγγενη, το ένα χέρι πιασμένο από τα βάσανα της ιδιωτικής της ζωής και το άλλο από τον κίνδυνο του δημόσιου κόσμου. Τα προσωπικά της προβλήματα απεικονίζονται πάνω σε ένα φόντο δραματικών ιστορικών γεγονότων. … Η ιστορία της είναι ταυτόχρονα μια ιστορία για τον πόλεμο και για μια οικογένεια». Αναφέρει επίσης ότι στο έργο της σχετικά με τη ζωή και το έργο της Charlotte, η Mary Felstiner επισημαίνει ότι το ποσοστό αυτοκτονιών στη Γερμανία εκείνη την εποχή ήταν υψηλό και είχε αύξουσα τάση μεταξύ των γυναικών της ανώτερης μεσαίας τάξης και των Εβραίων. Μέσα από την ανάλυση της Griffin και το έργο της ζωγράφου, διακρίνουμε υποκείμενους λόγους και περιστάσεις. Καθώς ο παππούς της νεαρής γυναίκας έρχεται στο προσκήνιο, διακρίνουμε κι ένα άλλο νήμα. Συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να λάβουμε υπόψη την πατριαρχία και τους ρόλους και τη θέση που είχαν οι γυναίκες στην κοινωνία.
Υπάρχει ένας πίνακας που δείχνει τη μητέρα της Charlotte να κάθεται μόνη, σε ένα άδειο διαμέρισμα μετά τον γάμο της. Η Griffin γράφει ότι δεν μπορεί παρά να σκεφτεί αυτή τη νεαρή γυναίκα που λίγες μέρες πριν, εργαζόμενη πολλές ώρες στους θαλάμους ενός νοσοκομείου, βρισκόταν στην καρδιά της δημόσιας ζωής, καθισμένη τώρα μόνη χωρίς να έχει να κάνει πολλά. Και αλλού γράφει ότι αυτές οι ίδιες ιδιότητες της ζωτικότητας και του ανεξάρτητου πνεύματος της είναι οι ίδιες ιδιότητες που πυροδοτούν την αυτοκαταστροφή της. Η Griffin ρωτά: «Αν υπήρχε αυτό το άνοιγμα για τη μητέρα της Charlotte, θα συνέχιζε να ζει; Ξέρω ότι η ίδια μου η μητέρα ένιωθε περιορισμένη στη μικρότητα της οικιακής ζωής… Με τον καιρό, όπως πολλές γυναίκες, η μητέρα μου έγινε ένα με τον περιορισμό της. Την καθόριζαν όλα όσα δεν μπορούσε να κάνει, και μετά δεν έκανε ποτέ και μετά φοβόταν να κάνει. Έχασε την ικανότητα να φανταστεί οποιαδήποτε άλλη ζωή.»
Η Griffin δείχνει επίσης πώς η δική της ζωή συνδέεται με τη ζωή του Χίμλερ και πώς η ζωή μας μπορεί να συνδεθεί ή να επηρεαστεί από ανθρώπους και γεγονότα πολύ μακριά. Γράφει: «Ως άνθρωπος που έγραψε ιστορία, ο Χάινριχ Χίμλερ διαμόρφωσε πολλές παιδικές ηλικίες, συμπεριλαμβανομένης, με ένα πιο διακριτικό τρόπο, και της δικής μου. Και μια προηγούμενη ιστορία, μια ιστορία κυβερνήσεων, πολέμων, κοινωνικών εθίμων, ιδέες για το φύλα….. ..διαμόρφωσαν την παιδική ηλικία του Χάινριχ Χίμλερ με την ίδια βεβαιότητα οποιασδήποτε φιλοσοφίας ανατροφής παιδιών». Αναφέρεται και στον αντίκτυπο των συμβουλών των Γερμανών ειδικών σε θέματα ανατροφής παιδιών που συμβούλευαν τους γονείς να κυριαρχήσουν και να καταπιέσουν και να συντρίψουν τη θέληση του παιδιού. Ο Δρ Σρέμπερ υποστήριζε ότι «Το παιδί πρέπει να διαποτίζεται από την μη δυνατότητα να κλείσει κάτι στην καρδιά του».
Πεποιθήσεις και ιδέες, πυρηνικά απόβλητα, ρύπανση, τραύματα και άλλες δυστυχίες ταξιδεύουν στο χρόνο και ξεπερνούν τα σύνορα. Ο Χίμλερ έγραψε ιστορία που είχε καταστροφικές συνέπειες μίλια μακριά από τη Γερμανία. Στο βιβλίο της Το Βραχιόλι της Φωτιάς, πρόσφατο καλοκαιρινό ανάγνωσμα, η Ελληνοεβραία συγγραφέας Βεατρίκη Σαίας Μαγρίζου ακολουθεί την ιστορία της οικογένειάς της στον 20ο αιώνα στη Θεσσαλονίκη, όπου περίπου 96% των ανθρώπων από την εβραϊκή κοινότητα [46.091 άτομα] στάλθηκαν στο Άουσβιτς. Μόνο 1950 άνθρωποι επέστρεψαν. Εξήντα από τις συναγωγές τους, το νεκροταφείο, τα σχολεία και οι περιουσίες τους ήταν ερείπια. Η αφήγηση της Μαγρίζου για τις προδοσίες και τις διαδικασίες καταγραφής κάθε Εβραίου από την Γκεστάπο, και αυτό που ακολούθησε, είναι παρόμοιες με τις ιστορίες στο βιβλίο της Griffin.
Θα ολοκρώσω αυτό το κείμενο με δύο αποσπάσματα από αυτά τα δυο βιβλία. Η Μαγρίζου, αναφερόμενη στον εαυτό της, γράφει στο τέλος του βιβλίου της: «…αισθάνθηκε την ανάγκη να γράψει για αλήθειες, για να γίνει ο κόσμος καλύτερος». Η Griffin γράφει: «Μόνο που γνωρίζουμε ότι οι συνέπειες κάθε πράξης συνεχίζονται και οι ίδιες προκαλούν άλλες συνέπειες έως ότου μια μεταγενέστερη γενιά θα δεχτεί τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν από αυτές τις πράξεις ως αναπόφευκτες. Εκτός κι αν αυτή η γενιά προσπαθήσει να ξετυλίξει το μυστήριο».