Ιστορίες μύθοι και μεταφορές με ζώα,  νέα σχέδια και βιβλία

«Είναι όλα θηρία φορτίου (υποζύγια) κατά μία έννοια», παρατήρησε κάποτε ο Thoreau για τα ζώα, «φτιαγμένα για να μεταφέρουν μέρος των σκέψεων μας». Τα ζώα είναι η παλιά γλώσσα της φαντασίας  μια από τις δέκα χιλιάδες τραγωδίες της εξαφάνισής τους θα ήταν η φίμωση αυτού του λόγου. Από το βιβλίο, A Field Guide to Getting Lost, της  Rebecca Solnit

“Αν ένας ελέφαντας δεν είναι πολύ μεγάλο βακτήριο, τότε ένας ωκεανός δεν μπορεί να είναι ένας πολύ μεγάλος εγκέφαλος…” Από το βιβλίο Solaris του Stanislaw Lem

Τις προάλλες περπατούσα, στο χωριό που μένω, όταν το δυνατό γάβγισμα δύο μεγαλόσωμων και μάλλον υπέρβαρων σκύλων έσπασε την απογευματινή ησυχία.  Έκαναν μεγάλο σαματά  πίσω από την σιδερένια πύλη για λίγο και μετά  πήδηξαν στον πέτρινο τοίχο που περιέβαλλε το κτήμα,  όπου συνέχισαν να γαβγίζουν με νέο ενθουσιασμό. Aπρόσμενα το λευκό σκυλί γλίστρησε από τον τοίχο σαν τον Humpty Dumpty (Χάμπτι Ντάμπτι) και προσγειώθηκε ένα μέτρο από εκεί που στεκόμουν.  Και μετά σιωπή. Ανησύχησα μήπως, λόγω του μεγέθους και του βάρους του, το ζώο είχε τραυματιστεί. Περίμενα μερικά λεπτά για να δω τις αντιδράσεις του, αλλά το σοκ μάλλον το είχε παγώσει. Έμεινε ακίνητο και σιωπηλό μέχρι που το έχασα από τα μάτια μου.

Μετά από μερικές μέρες περπατώντας στο ίδιο στενό χωματόδρομο είδα τον μαύρο σκύλο, απλωμένο σαν μια σκούρα φλοκάτη στο έδαφος. Υπέθεσα ότι και αυτός είχε πέσει ή ίσως και να είχε πηδήξει προς την ελευθερία αφού η σιδερένια πόρτα ήταν κλειδωμένη. Σε αντίθεση όμως με την προηγούμενη φορά, τώρα  έμεινα εγώ ακίνητη.  Κοντοστάθηκα κι αναλογίστηκα αν έπρεπε να συνεχίσω το δρόμο μου ή μήπως η παρουσία μου του ξυπνούσε το ένστικτο του φύλακα καθώς ήμουν αναγκασμένη να περάσω δίπλα από την πύλη.  Αποφάσισα να πλησιάσω ελπίζοντας ότι θα μετακινιόταν ή θα έφευγε από το δρόμο μου, αλλά το ζώο απλώς κειτόταν εκεί.  Στο τέλος παρόλο που μάλλον αμφέβαλα ότι θα γινόταν επιθετικό, το μέγεθός του και η ανάμνηση του τρελού πρότερου γαβγίσματος του με ώθησαν να γυρίσω πίσω και να πάρω άλλο δρόμο, για παν ενδεχόμενο.

Κατά τη διάρκεια του περιπάτου ήρθαν στο μυαλό μου μερικές ιστορίες σκύλων. Αρχικά, ανέσυρα κάτι από το μακρινό παρελθόν. Θυμήθηκα τον σκύλο κάποιων φίλων, τον Καίσαρα, έναν μεγαλοπρεπή μελαχρινό Μολοσσό, ο οποίος, όπως τουλάχιστον λέει η ιστορία, πήδηξε από την ταράτσα τους και πέθανε. Αναρωτήθηκα πόσο συνηθισμένο είναι τελικά τα σκυλιά να πηδούν από μπαλκόνια, ταράτσες και ψηλούς τοίχους. Στη συνέχεια, ήρθε στο μυαλό μου ένα παιδικό βιβλίο με όμορφη εικονογράφηση, με τίτλο ΜΑΥΡΟΣ ΅ΣΚΥΛΟ΅Σ / BLACK DOG, για το οποίο ίσως να έχω γράψει σε παλαιότερη ανάρτηση. Το βιβλίο είναι εικονογραφημένο από έναν Αυστραλό καλλιτέχνη,  Levi Pinfold. Ο Πίνφολντ γράφει: «Έχετε ακούσει ποτέ για τον θρύλο του Μαύρου Σκύλου; Μερικοί πιστεύουν ότι μια ματιά αυτού του φοβερού πλάσματος μπορεί αν θέσει σε κίνηση τα πιο τρομερά γεγονότα, οπότε όταν επισκέπτεται το σπίτι της οικογένειας Hope, ποιος θα μπορούσε να τους κατηγορήσει που ήταν λίγο ανήσυχοι; Αυτή η ιστορία μας διηγείται πως είναι αν φοβάσαι. Μας διηγείται και πως είναι να μη φοβάσαι. Εξαρτάται από το πώς βλέπεις τα πράγματα». Όπως συμβαίνει μερικές φορές, εξαρτάται από την οπτική του ατόμου για τα γεγονότα. Όταν η Μικρή Hope, το νεώτερο και πιο μικροκαμωμένο μέλος της οικογένειας, φέρνει το ζώο μέσα στο σπίτι, ο φόβος διαλύεται καθώς ο σκύλος δεν είναι ούτε τρομακτικός ούτε και τόσο μεγάλος.

Κατά τη διάρκεια του περιπάτου μου θυμήθηκα και τον μύθο ή μεταφορά του μαύρου σκύλου του Ουίνστον Τσόρτσιλ.  Όταν επέστρεψα σπίτι μπήκα στο διαδίκτυο και διάβασα λίγο περισσότερο για το θέμα. Ο Μαύρος Σκύλος ως μεταφορά για την κατάθλιψη παρόλο που πιστεύεται ότι προήλθε από τον Τσόρτσιλ, τελικά εμφανίζεται σε παλαιότερη αγγλοσαξονική γραφή και στην πραγματικότητα επινοήθηκε για πρώτη φορά από τον Ρωμαίο ποιητή Οράτιο. Ο συμβολισμός είναι αυτός ενός σκυθρωπού σκύλου που ένα άτομο παλεύει να βγάλει από την πλάτη του και έχει προέλθει από τους μύθους των σκύλων που φυλάνε τη μετά  θάνατον ζωή. Το 2011 η εκστρατεία Black Dog / Μαύρος Σκύλος, που ξεκίνησε στο Ηνωμένο Βασίλειο για να αυξήσει την ευαισθητοποίηση και τους πόρους για άτομα που ζουν με κατάθλιψη ή είναι υψηλού ρίσκου. Ο Τσόρτσιλ ήταν ένας από τους ανθρώπους που έφεραν την έννοια του Μαύρου Σκύλου στη δημόσια αντίληψη, αλλά φαίνεται να υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με το αν ο ίδιος υπέφερε πράγματι από σοβαρή κλινική κατάθλιψη ή διπολική διαταραχή.

Υπάρχουν ιστορικοί και ψυχολόγοι, που πιστεύουν ότι ο μύθος του «Μαύρου Σκύλου», ως μεταφορά του Τσόρτσιλ για μια σοβαρή κλινική διαταραχή της διάθεσης δεν αντικατοπτρίζει την δική του πραγματικότητά και είναι απλώς ένας μύθος. Ένας από τους βιογράφους του, ο ιστορικός Andrew Roberts,  απορρίπτει τους ισχυρισμούς ότι ο Churchill ήταν μανιοκαταθλιπτικός ή διπολικός και πιστεύει ότι δεν θα μπορούσε να ηγηθεί της Βρετανίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου. Άλλοι έχουν επίσης προτείνει ότι δεν θα είχε καταφέρει να κάνει όσα έκανε σε όλους τους τομείς της ζωής του, αν υπέφερε από παρατεταμένες και σοβαρές ψυχικές διαταραχές.

Σε ένα από τα άρθρα που διάβασα στη διεύθυνση: https://winstonchurchill.org/publications/finest-hour/finest-hour-155/the-myth-of-the-black-dog/, η Carol Breckenridge, ασκούμενη θεραπεύτρια για πάνω από είκοσι χρόνια και επίκουρη καθηγήτρια στο Ursuline College του Οχάιο, ισχυρίζεται ότι «ο Τσόρτσιλ θα έμενε έκπληκτος αν μάθαινε ότι οι πολλές αναφορές του στην αθώα παιδική του φράση «Black Dog / Μαύρος Σκύλος», μια έκφραση που χρησιμοποιούσαν οι βικτωριανές νταντάδες για να υποδηλώσουν κακές διαθέσεις, θα χρησιμοποιούνταν μετά τον θάνατό του για να τον ανακηρύξουν ψυχικά άρρωστο». Σημειώνει ότι υπάρχουν εκείνοι που πιστεύουν ότι είχε μανιοκατάθλιψη (γνωστή ως Διπολική Διαταραχή) και εκείνοι που πιστεύουν ότι έπασχε από Μείζονα ή Κλινική Κατάθλιψη, και ότι η βιβλιογραφία για αυτό το θέμα είναι δύο τύπων. Το πρώτο είδος είναι από εκείνους που έχουν τα προσόντα να κάνουν μια διάγνωση, αλλά έχουν επιφανειακή γνώση της ζωής του Τσόρτσιλ, και το δεύτερο, είναι από συγγραφείς που γνωρίζουν τη ζωή του, αλλά έχουν μια επιφανειακή κατανόηση της κλινικής ψυχολογίας και της ψυχικής ασθένειας. Η διατριβή της ερευνά και υποστηρίζει ότι ο νεαρός Τσόρτσιλ είχε ADD-H / Ελλειμματική Προσοχή  με Υπερκινητικότητα,  και ότι είχε πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά και στην ενήλικη ζωή του. Επίσης, δεν αρνείται ότι υπέφερε από ηπιότερες μορφές κατάθλιψης ή ότι αντιμετώπισε αρκετές απώλειες και θλίψη, αλλά αντιτίθεται στην υποτιθέμενη διπολική διαταραχή. Εξετάζει τα εννέα κριτήρια της κλινικής κατάθλιψης και τα κριτήρια ενός μανιακού επεισοδίου του DSM  ( Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών) .

Η κλινική κατάθλιψη είναι βαριά, περίπλοκη και εξουθενωτική εάν δεν αντιμετωπιστεί, και η αιτία μιας σειράς παραγόντων. Η έρευνα υποδηλώνει ότι η κατάθλιψη δεν προκαλείται μόνο από χημικές ανισορροπίες του εγκεφάλου, αλλά είναι μάλλον αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης πολλών πιθανών αιτιών, συμπεριλαμβανομένης της εσφαλμένης ρύθμισης της διάθεσης από τον εγκέφαλο,  της γενετικής ευπάθειας,  των αγχωτικών περιστάσεων και γεγονότων της ζωής, των τραυμάτων, διαφόρων ιατρικών προβλημάτων και φαρμάκων. Στο DSM υπάρχουν εννέα κριτήρια, τα οποία διερευνά η Breckenridge για να υποδείξει ότι ο Τσόρτσιλ δεν έπασχε από κλινική ή μείζονα κατάθλιψη. Εξετάζει επίσης τα κριτήρια για τη Διπολική Διαταραχή. Η ίδια γράφει ότι «Τα μανιακά συμπτώματα 3-7 είναι επίσης ενδεικτικά Ελλειμματικής Προσοχής με Υπερκινητικότητα.  Είναι επίσης πιθανό ότι ο νεαρός Τσόρτσιλ θα μπορούσε να είχε διαγνωστεί με αυτό που είναι γνωστό σήμερα ως  ADD-H – και ότι τα ίδια αυτά τα χαρακτηριστικά έγιναν τα δυνατά του σημεία ως ενήλικας. Το DSM, σημειώνοντας αυτή τη συνάφεια συμπτωμάτων, δηλώνει ότι η Ελλειμματική Προσοχή με Υπερκινητικότητα. μπορεί να διαγνωστεί στη θέση ενός Μανιακού Επεισοδίου μόνο εάν τα συμπτώματα ήταν παρόντα από την παιδική ηλικία — η περίπτωση του Τσόρτσιλ».

Η Breckenridge συνεχίζει: «Οι δάσκαλοι του έβρισκαν ότι αποσπάται εύκολα. Αλλά όπως τα περισσότερα ευφυή παιδιά με ADD-H, διέπρεπε όταν ασχολιόταν με κάτι που τον ενδιάφερε. Ήταν τόσο γεμάτος ενέργεια που η μητέρα του δυσκολευόταν να τα καταφέρει χωρίς τη βοήθεια της νταντάς του. Η ενέργειά του είχε και μια παρορμητική φύση και απολάμβανε καταστάσεις με κάποιο στοιχείο κινδύνου». Τέλος, σε σχέση με την τρέχουσα επικρατούσα παθολογικοποίηση των ανθρώπινων συναισθημάτων, η Breckenridge αναφέρει ότι ακόμη και στο DSM αναφέρεται ότι «οι περίοδοι θλίψης είναι εγγενείς πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας».

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ένα άλλο ζώο που έχει χρησιμοποιηθεί συχνά σε μεταφορές και αποτελεί μέρος μύθων και θρύλων, σε διάφορους πολιτισμούς και θρησκείες είναι ο ελέφαντας. Αυτό το μεγαλειώδες ζώο κινδυνεύει επίσης να εξαφανιστεί, ειδικά ο αφρικανικός ελέφαντας του δάσους, ο οποίος είναι ένα κρίσιμα απειλούμενο είδος και έχει μειωθεί κατά περίπου 86% σε διάστημα 31 ετών.

Υπάρχουν θρησκείες και πολιτισμοί όπου ο ελέφαντας θεωρείται καλός οιωνός και συνδέεται με μύθους, θεούς και κοσμολογίες, και όπου αντιπροσωπεύει αξίες όπως η σοφία, η ευημερία και η δύναμη. Ο λευκός ή αλμπίνο ελέφαντας, ο οποίος δεν είναι κατάλευκος, αλλά μάλλον ένα ανοιχτό είδος καφέ-ροζ, έχει επίσης θεωρηθεί ιερός στους ανατολικούς πολιτισμούς. Η κατοχή ενός λευκού ελέφαντα εξακολουθεί να θεωρείται στην Ταϊλάνδη, η οποία θεωρείται η χώρα των λευκών ελεφάντων, τη Βιρμανία και άλλα μέρη, ως σύμβολο πλούτου, καλής τύχης και δύναμης. Στη Μιανμάρ υπάρχουν λευκοί ελέφαντες που κρατούνται σε αιχμαλωσία επειδή θεωρούνται «πολιτικά τυχερά γούρια». Ωστόσο, αυτό έχει προκαλέσει επικρίσεις επειδή κρατούνται απομονωμένοι και αλυσοδεμένοι σε μικρούς τσιμεντένιους χώρους.

Ο λευκός ελέφαντας είναι επίσης μια μεταφορά για ένα άχρηστο δώρο ή ένα δώρο που πλέον έχει γίνει βάρος ή μια ιδιοκτησία που απαιτεί πολλή φροντίδα και έξοδα κι ενώ αποφέρει μικρό κέρδος. Προέρχεται από την ιστορία των βασιλιάδων του Σιάμ, οι οποίοι χάριζαν σε υπηκόους που τους είχαν δυσαρεστήσει ή είχαν πέσει σε δυσμένεια, έναν λευκό ελέφαντα που προστατευόταν από την εργασία  από τους νόμους. Έτσι, η λήψη ενός λευκού ελέφαντα ως δώρο από έναν μονάρχη θα μπορούσε να είναι ταυτόχρονα ευλογία και κατάρα, αφού η συντήρησή του απαιτούσε μια περιουσία, κάτι που συχνά οδηγούσε σε οικονομική καταστροφή.

Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ το 1927 έγραψε ένα διήγημα, με τίτλο Hills Like White Elephants / Λόφοι σαν Λευκοί Ελέφαντες. Το 2002 η ιστορία διασκευάστηκε για μια ταινία μικρού μήκους με τον ίδιο τίτλο, στην οποία ο Βρετανός ηθοποιός Greg Wise παίζει τον Αμερικανό. Η ιστορία επικεντρώνεται κυρίως σε μια συνομιλία μεταξύ ενός Αμερικανού άνδρα και μιας νεαρής γυναίκας, που περιγράφεται ως «κορίτσι», σε έναν ισπανικό σιδηροδρομικό σταθμό. Η γυναίκα συγκρίνει τους κοντινούς λόφους με λευκούς ελέφαντες. Σε αυτή την ιστορία, ο Χέμινγουεϊ χρησιμοποιεί διάφορους συμβολισμούς.  Λόγου χάρη η χρήση της μεταφοράς του λευκού ελέφαντα,  αντανακλά το πώς ο άνδρας θεωρεί την εγκυμοσύνη ως ανεπιθύμητο δώρο. Η δε έκφραση «ο ελέφαντας μέσα στο δωμάτιο»,  υποδηλώνει ότι είναι ένα θέμα που ο άντρας δεν αισθάνεται άνετα να συζητά.

Επίσης, ο κοινωνικός ψυχολόγος, Jonathan Haidt, χρησιμοποιεί τον ελέφαντα και τον αναβάτη ως μεταφορά για να αναπαραστήσει πώς σκέφτονται οι άνθρωποι. Σε αυτή την αναλογία ο ελέφαντας αντιπροσωπεύει τη συναισθηματική μας πλευρά, η οποία είναι τεράστια, ισχυρή και συχνά καθοδηγείται από το ένστικτο, και ο πολύ μικρότερος αναβάτης συμβολίζει τον λογικό, αναλυτικό, προγραμματιστικό νου μας. Με άλλα λόγια, ο ελέφαντας απεικονίζει ανεξέλεγκτες, διαισθητικές και συναισθηματικές διαδικασίες σκέψης και ο αναβάτης αντιπροσωπεύει μια πιο λογική, ελεγχόμενη και αναλυτική σκέψη. Ο συναισθηματικός μας εγκέφαλος είναι πολύ μεγαλύτερος και πιο ισχυρός από τον αναβάτη, τον λογικό εγκέφαλο. Θα μπορούσε επίσης να πει κανείς ότι ο ελέφαντας αναπαριστά το ασυνείδητο και ο αναβάτης το μικρό συνειδητό μέρος του μυαλού μας. Όταν ο ελέφαντας δεν αισθάνεται ήρεμος και συγκεντρωμένος, αλλά είναι θυμωμένος, αναστατωμένος, φοβισμένος, πιεσμένος ή ανήσυχος, τότε ο αναβάτης μπορεί να μην είναι σε θέση να ελέγξει εύκολα τον ελέφαντα ή να τον οδηγήσει στον επιθυμητό προορισμό του.

Σε σχέση με την κοινή φράση, ο ελέφαντας στο δωμάτιο, ο συγγραφέας Στίβεν Κινγκ έχει πει: «Υπάρχει μια φράση, «ο ελέφαντας στο σαλόνι», που υποτίθεται ότι περιγράφει πώς είναι να ζεις με έναν τοξικομανή, έναν αλκοολικό,  με κάποιον που είναι κακοποιητικός.. Άνθρωποι εκτός τέτοιων σχέσεων μερικές φορές ρωτούν: “Πώς μπόρεσες να αφήσεις μια τέτοια κατάσταση να συνεχιστεί τόσα χρόνια; Δεν είδες τον ελέφαντα μέσα στο σαλόνι;” Και είναι τόσο δύσκολο για όποιον ζει μια πιο φυσιολογική κατάσταση να καταλάβει την απάντηση που πλησιάζει περισσότερο στην αλήθεια. “Λυπάμαι, αλλά ήταν εκεί όταν μετακόμισα. Δεν ήξερα ότι ήταν ελέφαντας, νόμιζα ότι ήταν μέρος της επίπλωσης.” Έρχεται μια στιγμή για μερικούς ανθρώπους -τους τυχερούς- που ξαφνικά αναγνωρίζουν τη διαφορά».

Υπάρχει κι ένα βιβλίο (εργασίας) για παιδιά και εφήβους, με τίτλο: «Ο ελέφαντας στο σαλόνι, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1984, από τις Jill Hostings, MS, και Marion Typpo, PhD, με εικονογράφηση της Mimi Noland. Το διάβασα για πρώτη φορά στη διάρκεια μαθημάτων για τον εθισμό πριν 14 χρόνια. Η πρόθεση του βιβλίου είναι να βοηθήσει τα παιδιά (αλλά και τους ενήλικες) να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν τον αλκοολισμό, τον εθισμό στα ναρκωτικά ή (και) την κατάχρηση.

Απόσπασμα από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου:

«Φανταστείτε επίσης τους ανθρώπους που ζουν σε αυτό το σπίτι…. Οι άνθρωποι πρέπει να περνούν από το σαλόνι πολλές φορές την ημέρα και παρακολουθείς καθώς περπατούν / κινούνται μέσα σε αυτό πολύ προσεκτικά…. γύρω από τον ΕΛΕΦΑΝΤΑ. Κανείς δεν λέει ποτέ τίποτα για τον ΕΛΕΦΑΝΤΑ. Αποφεύγουν τον αιωρούμενο κορμό και απλώς περπατούν γύρω του. Εφόσον κανείς δεν μιλάει ποτέ για τον ΕΛΕΦΑΝΤΑ, ξέρεις ότι ούτε κι εσύ πρέπει να μιλήσεις για αυτόν. Και δεν το κάνεις.”

Θα τελειώσω αυτό το κομμάτι με κάτι που γράφει η Rebecca Solnit στο βιβλίο της καθώς εξετάζει τους γρήγορους ρυθμούς εξαφάνισης πολλών ειδών ζώων σε όλο τον κόσμο:

«Είναι όλα θηρία φορτίου κατά μία έννοια», παρατήρησε κάποτε ο Thoreau για τα ζώα, «φτιαγμένα για να μεταφέρουν μέρος των σκέψεων μας». Τα ζώα είναι η παλιά γλώσσα της φαντασίας. μια από τις δέκα χιλιάδες τραγωδίες της εξαφάνισής τους θα ήταν η φίμωση αυτού του λόγου.

Τέλος, έχω συμπεριλάβει μερικά νέα σχέδια ζωγραφική-κολάζ, κι μια σύντομη αναφορά σε ένα βιβλίο σχετικό με το θέμα της προηγούμενης ανάρτησης:

Απέκτησα ένα βιβλίο με 142 ελεύθερα σχέδια του Γιαννούλη Χαλεπά, με     εισαγωγή του Ντένη Ζαχαρόπουλου και πρόλογο του Μύρωνα Μπικάκη (2007, Εκδόσεις ΥΨΙΛΟΝ), στον οποίο αναφέρθηκα στην προηγούμενη ανάρτηση. Χάρηκα που βρήκα αυτή τη συλλογή σκίτσων και σχεδίων του καλλιτέχνη. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε τα γλυπτά του, το γεγονός ότι θεωρείται ο Έλληνας Ροντέν, κι επίσης ξέρουμε για την βασανισμένη ζωή του, αλλά τα σχέδιά του είναι λιγότερο γνωστά.

«Μέσα από τα σχέδια ξετυλίγονται όλες οι ανησυχίες του και αναδεικνύονται όλα τα θέματα που κατά καιρούς τον ενδιέφεραν. Τα λίγα έργα που έχουν χαθεί ξαναζωντανεύουν μέσα από αυτές τις μολυβιές, ενώ τα έργα, που δεν βρήκε χρόνο να εκτελέσει, παίρνουν σάρκα και οστά και προστίθενται στο σώμα της συνολικής του δημιουργίας».