Σύμβολα και μεταφορές και ιστορίες απληστίας, αδικίας και διακρίσεων

Οι χαρακτήρες των ζώων έχουν χρησιμοποιηθεί εκτενώς στις εκφραστικές τέχνες, στους μύθους, στα παραμύθια και στις ιστορίες για παιδιά, επειδή μεταφέρουν πυκνές πληροφορίες και δημιουργούν έντονες εικόνες. Ασκήσεις που περιλαμβάνουν το σχεδιασμό ζώων μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην ψυχοθεραπεία, ειδικά με τα παιδιά, στην οικογενειακή θεραπεία ή art therapy (θεραπεία μέσω τέχνης) προκειμένου να διευκολύνουν τη διαδικασία επούλωσης και την βαθύτερη κατανόηση των δυναμικών που επιτρέπουν συνεχείς παραβιάσεις. Συγκεκριμένα, το σχέδιο με το χταπόδι είναι μέρος μιας σειράς γρήγορων σχεδίων με πενάκι που έκανα το 2005. Νομίζω ότι δεν είμαι η μόνη που θεωρεί ότι το χταπόδι αποτελεί ένα ισχυρό σύμβολο για να εκφράσει κανείς αισθήματα ασφυξίας και αίσθηση σύνθλιψης. Ωστόσο, για μένα είναι επίσης ένα σύμβολο που μπορεί να απεικονίσει έντονα τη δυναμική και την πολιτική απτών αδικιών και κατάφωρων  παραβιάσεων στη ζωή των επιζώντων (survivors). Φυσικά, η ερμηνεία εικόνων, μεταφορών και συμβόλων πάντοτε εξαρτώνται από το χρονικό και κοινωνικό πλαίσιο και το νόημα που δίνει το κάθε άτομο, είναι κατά κάποιο τρόπο μοναδικό και αποτέλεσμα των εμπειριών της ζωής του και του κοινωνικού-πολιτισμικού πλαισίου του. Η ακόλουθη παράγραφος θα μπορούσε να είναι το συνοδευτικό κείμενο για το συγκεκριμένο σχέδιο.

Το χταπόδι παγιδεύει το θύμα του, σαν ένα πλάσμα ή μια δομή που διαρκώς παρακολουθεί και παρεμβαίνει και προκαλεί ζημίες και απώλειες στο θύμα του. Και παρόλο που συχνά μπορεί να είναι φευγαλέο και ολισθηρό, όπως η υφή ενός ζωντανού, υγρού χταποδιού που μόλις έχει αλιευτεί από τη θάλασσα, εξακολουθεί να έχει την ισχύ να τυλιχτεί γύρω από το επιλεγμένο αντικείμενο σαν σφιγκτήρας – μια βίαιη και φευγαλέα λαβή ταυτόχρονα. Στη συνέχεια, καθώς το χταπόδι μεγαλώνει σε μέγεθος και όγκο και καθώς η διάρκεια ζωής του αυξάνεται καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο και απειλεί να καταβροχθίσει εντελώς το θύμα του. Ωστόσο, το θύμα, δεν έχει σημασία αν αγνοεί ορισμένες πτυχές της δυναμικής των αδικιών και διαδικασιών, συχνά παλεύει λυσσαλέα να ξεφύγει από τον κλοιό, να ξεπεράσει τη λύπη από τις απώλειες και τις κατάφωρες παραβιάσεις και ζημίες, να θέσει όρια, να κατανοήσει περισσότερα, να παλέψει για δικαιοσύνη παρά τις απειλές, και τελικά να προχωρήσει. Τα πλοκάμια θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν πλαίσια, πρόσωπα και όψεις των παραβιάσεων, αλλά μπορεί ταυτόχρονα να αντιπροσωπεύουν τους ‘φύλακες’ της αρχικής κινητήριας δύναμης. Η εικόνα του χταποδιού, το κεφάλι και τα πλοκάμια του, αντίστοιχα, θα μπορούσαν επίσης να απεικονίζουν το παρελθόν και τις τρέχουσες θυματοποιήσεις. Ωστόσο, η εικόνα ενός χταποδιού μπορεί να ανασύρει μια εντελώς διαφορετική εικόνα και να προκαλέσει εντελώς διαφορετικούς συνειρμούς, τουλάχιστον για όσους είναι εξοικειωμένοι με την ελληνική κουζίνα και έχουν και μια αίσθηση του χιούμορ. Στην Ελλάδα το χταπόδι είναι ένα δημοφιλές έδεσμα, που προσφέρεται σχεδόν σε κάθε παραθαλάσσια ταβέρνα. Συνήθως η προετοιμασία απαιτεί αρχικά να χτυπήσει κανείς το χταπόδι και, στη συνέχεια να το τεμαχίσει σε μικρά κομμάτια πριν το μαγειρέψει ή το ψήσει στα κάρβουνα. Στη συνέχεια μπορεί κανείς να το ραντίσει με ξύδι και συχνά συνοδεύεται με ούζο, το οποίο είναι ένα ποτό παρόμοιο με την ιταλική grappa.

Για να συνοψίσω, συχνά τα έργα τέχνης επιζώντων μπορεί να περιέχουν κοινά σύμβολα και το νόημα που δίνουν σε ορισμένα σύμβολα ή εικόνες μπορεί επίσης να έχει ομοιότητες. Κάνω αναφορά σε αυτό το θέμα σε άλλο σημείο στην ιστοσελίδα αυτή. Επιπλέον, οι επιζώντες τραυμάτων  (survivors), σε διάφορα πλαίσια, μπορεί να έχουν την τάση να χρησιμοποιούν παρόμοιες μεταφορές για να εκφράσουν τον πόνο ή άλλες εμπειρίες και πιθανότατα όλοι μας κάποιες φορές να χρησιμοποιούμε παρόμοιες μεταφορές ή σύμβολα για να περιγράψουμε τον πόνο, την απώλεια, τη θλίψη, το άγχος, το θυμό ή τον φόβο, ακόμη και την εκμετάλλευση ή την πολιτική στόχευση. Ο Θοδωρής Καλλιφατίδης απεικονίζει τη θλίψη του πολύ ‘εύγλωττα’ στο ακόλουθο σύντομο απόσπασμα από το βιβλίο του Η Όλγα της Αγάπης. ‘Ήξερα ακριβώς πόσο μεγάλη ήταν η θλίψη/ λύπη μου, αλλά δεν μπορούσα να  κάνω κάτι για αυτό. Η λύπη μου δεν ήταν κουκούλι που έκρυβε μια πεταλούδα. Εκεί μέσα κρυβόμουν εγώ σαν καραβάκι μέσα σε μποτίλια’. Στο βιβλίο μου, Let me be έχω και εγώ απεικονίσει μια πτυχή του εαυτού μου μέσα σε ένα μπουκάλι. Ωστόσο, σε αυτήν την εικόνα εγώ αποτυπώνω και εκφράζω πολύ περισσότερα και όχι μόνο το συναίσθημα της θλίψης. Η εικόνα αυτή αρχικά ξεπήδησε ‘αυθόρμητα’. Όμως είναι σημαντικό για αυτούς τουλάχιστον που κάνουν την δύσκολη δουλειά της επανεξέτασης του παρελθόντος και της αντιμετώπισης τραυμάτων να επανεκτιμούν και να επεξεργάζονται εκ νέου το υλικό – ζωγραφική ή οποιαδήποτε άλλη μορφή και προϊόν έκφρασης – ώστε να επιτευχθεί βαθύτερη κατανόηση καθώς το νόημα που δίνουμε αλλάζει μέσα στο χρόνο.

Τόνια Αλεξανδρή, Μάρτιος, 2015

Η πολιτική και οι δυναμικές αδικιών και παραβιάσεων νόμων