«Το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου είναι αυτό που εμπλέκεται στην αναγνώριση του πρόσωπο της μητέρας από το βρέφος, και στην αντίληψη της διέγερσης που προκαλούν οι εκφράσεις του προσώπου της μητέρας, και επίσης είναι ψυχοβιολογικά εναρμονισμένο με το δεξιό ημισφαίριο της μητέρας, το οποίο εμπλέκεται στην έκφραση και στην επεξεργασία των συναισθημάτων και στην μη λεκτική επικοινωνία» (Allan Schore, Retrieved 22 / 09 / 2015 from http://somaticpsychotherapy.com.au/index.php?option=com_content&task=view&id=58&Itemid=45)
‘Fire together, wire together, survive together’ Allan Schore
Πάντοτε με ενδιέφερε η θεωρία του δεσμού και της πρώιμης ανάπτυξης (attachment theory) και πώς η αφετηρία μας έχει επιπτώσεις στην μετέπειτα εμπειρία μας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Κατά τη διάρκεια των σπουδών ψυχολογίας τα μαθήματα και τα κεφάλαια που αφορούσαν στον Bowlby, στην Ainsworth, στην Main, κλπ, ήταν τα αγαπημένα. Ωστόσο, πιο πρόσφατα, κατά τη διάρκεια μιας σειράς μαθημάτων διαπροσωπικής νευροβιολογίας (interpersonal neurobiology), ήρθα σε επαφή με το έργο του Allan Schore, ο οποίος αναφέρεται ως ο ‘Αμερικανός πατέρας της θεωρίας του δεσμού’ ή ο ‘Bowlby της Αμερικής’ (American Father of Attachment Theory or American Bowlby), και θεωρείται πρωτοπόρος στην ενσωμάτωση των κοινωνικών, βιολογικών, ψυχολογικών και ψυχαναλυτικών θεωριών. O Schore υποστηρίζει ότι το πρώτο κοινωνικό περιβάλλον, με τη μεσολάβηση του πρωτογενούς φροντιστή (της μητέρας συνήθως), επηρεάζει την εξέλιξη των δομών του εγκεφάλου του βρέφους. Εξηγεί πώς η ωρίμανση του δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου επηρεάζεται από την δυαδική αλληλεπίδραση της σχέσης μητέρας-βρέφους, η οποία είναι κρίσιμη για τη μελλοντική ικανότητα αντιμετώπισης του άγχους και της αυτό-ρύθμισης των συναισθημάτων. Το έργο του στηρίζεται σε μια ευρύτατη διεπιστημονική προσέγγιση και η θεωρία του (theory of affect) ενσωματώνει την ψυχολογία στην νευροβιολογία.
Η διάλεξη του Allan Schore – Τα πιο σημαντικά χρόνια της ζωής μας: η αφετηρία μας – (Retrieved 21/ 09/ 2015, από http://www.acesconnection.com/g/northern-michigan-aces-action/clip/allan-schore-in-oslo-the-most-important-years-of-our-life-our-beginning-96-min) – είναι ενδιαφέρουσα – πλούσια σε πληροφορίες και παραδείγματα – και ίσως αξίζει να την παρακολουθήσει κανείς.
‘The beginning sets the stage for later experience’ (Allan Schore)
Στην προαναφερθείσα διάλεξη ο Allan Schore εξηγεί πώς έχει πλέον υπάρξει μια αλλαγή στην αντίληψη της παιδικής ηλικίας, από τη γνωστική στην συναισθηματική ανάπτυξη, και υποστηρίζει επίσης ότι από την αρχή το βρέφος βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με το κοινωνικό περιβάλλον του. Εξηγεί πώς η διαπροσωπική νευροβιολογία μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πώς η πρώιμη συναισθηματική εμπειρία και οι πρώτοι δεσμοί επηρεάζουν την μετέπειτα ζωή μας. Προσθέτει ότι τώρα υπάρχει συναίνεση σχετικά με την επίδραση της πρώιμης ανάπτυξης στην ζωή μας. Ο Allan Schore αναλύει τη σημασία της δυαδικής αλληλεπίδρασης μεταξύ του πρωτογενούς φροντιστή (μητέρας) και του παιδιού. Αναφέρεται σε αυτή την αλληλεπίδραση ανάμεσα στη μητέρα και το μωρό, ως ‘η από κοινού ρύθμιση του νευρικού συστήματος τους – της φυσιολογίας τους και του εγκεφάλου τους’. Επιπλέον, μιλάει για το δεξί εγκέφαλο μας και την εμπλοκή του στην ικανότητά μας να ρυθμίζουμε τα συναισθήματά μας και να συνδεόμαστε με τους άλλους. Αναφέρει, επίσης, ότι η πρόωρη εμπειρία είναι αποθηκευμένη στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, όχι ως ρητή δηλωτική μνήμη, αλλά ως άδηλη μνήμη, η οποία κατέχει δεσπόζουσα θέση κατά τα τρία πρώτα έτη. Ο Schore προσθέτει ότι η ωρίμανση του αριστερού ημισφαιρίου αρχίζει από το δεύτερο έτος και μετά, που σημαίνει ότι όλες οι (απορρυθμιστικές) εμπειρίες (attachment experiences) αποθηκεύονται στο δεξιό ημισφαίριο. Ακόμη, εξηγεί ότι η δημιουργία νοήματος meaning making δεν γίνεται μόνο μέσω του αριστερού εγκεφάλου, όπως πιστευόταν παλαιότερα. Επιπλέον, ο Allan Schore μιλά για τις πολιτικές επιπτώσεις και σημασία αυτής της γνώσης. Υποστηρίζει ότι «τα πρώτα στάδια ανάπτυξης των ανθρώπων είναι ζωτικής σημασίας, διότι εμπεριέχουν την αναπαράσταση των μελλοντικών δυνατοτήτων μας». Ισχυρίζεται ότι είναι γενικά αποδεκτό πλέον ότι οι πρώτες 1000 ημέρες, συμπεριλαμβανομένης της ζωή στη μήτρα της μητέρας, είναι εξαιρετικά σημαντικές (είναι μια περίοδος μέγιστης τρωτότητας και πλαστικότητας), και ότι ο πολιτισμός μέσα στον οποίο μεγαλώνει το βρέφος μπορεί είτε να διευκολύνει είτε να παρεμποδίζει την ανάπτυξη του. Αναφέρει ότι η παράδοση των βρεφών σε σταθμούς ημερήσιας φροντίδας στις έξι εβδομάδες μόλις, διότι δεν υπάρχει επαρκής άδεια μητρότητας, δεν διευκολύνει την υγιή ανάπτυξη του βρέφους. Όσον αφορά στις πολιτικές συνέπειες αυτών των ανακαλύψεων ο Allan Schore αναφέρει ένα απόσπασμα από μια αναφορά της UNICEF σχετικά με την παιδική ευημερία στις πλούσιες χώρες – «Επενδύοντας στην ανάπτυξη του παιδιού αποτελεί το θεμέλιο για την βελτίωση στο χώρο της υγείας, της οικονομίας και κοινωνίας. Η μη σωστή φροντίδα κατά τα πρώτα χρόνια συνδέεται με βίαιη συμπεριφορά, κατάθλιψη, υψηλότερα ποσοστά μη μεταδοτικών ασθενειών και χαμηλότερους μισθούς, και επηρεάζει αρνητικά το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν ενός έθνους» (‘Child well-being in rich countries’, UNICEF report). Τέλος, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «Έμφαση στην ανάπτυξη του παιδιού, θα εστίαζε την προσοχή εκεί που πρέπει, στον τελικό δικαιούχο, στο παιδί – στις δυνατότητες του για ανάπτυξη» (Science, July 20, 2014, Editorial, A focus on Child Development, K.L. Silver & P.A. Singer – Canada).
** Το φόντο του κολάζ είναι αφίσα με σχέδιο του ζωγράφου της Αναγέννησης Raphael (1483-1520)
Ο Νικόλαος Γύζης και η Μαίρη Κάσατ έχουν απεικονίσει θαυμάσια στιγμές ασφαλούς προσκόλλησης/ δεσμού ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί στις ελαιογραφίες τους. Μπορείτε να δείτε τα δυο έργα που ενδεικτικά αναφέρω, αλλά και άλλα με το ίδιο θέμα στους παρακάτω ιστότοπους
Κου-κου (1982) Λάδι σε μουσαμά του Έλληνα ζωγράφου, Νικόλαου Γύζη (1842-1901), Εθνική Πινακοθήκη https://www.newikis.com/en/commons/File:Gysis_Nikolaos_Koukou.jpg
Και
Μητέρα που λούζει το παιδί της (1880) Λάδι σε μουσαμά της Αμερικανίδας ζωγράφου, Μαίρη Κάσατ (1844-1928) http://www.marycassatt.org/home-5-12-1-0.html