Χαρτοκοπτική και καταγωγή (τμήμα σχεδίου του 2007-2008) – Αφιερωμένο σε μια παλιά μαθήτρια, την Άννα
Εν συντομία……
Η ιθαγένεια είναι ο νομικός και πολιτικός δεσμός που συνδέει κάποιον με το κράτος που ανήκει. Σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία η ιθαγένεια είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα, το οποίο υπάρχει εκ γεννήσεως, για τα παιδιά των Ελλήνων. Η ιθαγένεια είναι το αποτέλεσμα της Ελληνικής εθνικότητας και καταγωγής – λόγω γέννησης ή δεσμών αίματος. Δεν είναι δυνατή η αφαίρεση της εθνικότητας ή της καταγωγής. Το δικαίωμα στην ιθαγένεια θεμελιώνεται στην γέννηση από Έλληνα γονέα (πατέρα ή μητέρα). Τα παιδιά που γεννήθηκαν από Έλληνα πατέρα και αλλοδαπή μητέρα ή και το αντίστροφο αποκτούν την Ελληνική ιθαγένεια. Επίσης, στην περίπτωση που τα παιδιά Ελλήνων πολιτών έχουν γεννηθεί σε άλλη χώρα οι Προξενικές αρχές, για παράδειγμα, δεν χορηγούν ιθαγένεια, αλλά απλώς βοηθούν κάποιον να ασκήσει το δικαίωμα του στην ιθαγένεια, όπως το δικαίωμα του ‘εκλέγειν και εκλέγεσθαι’, το δικαίωμα πρόσληψης στον δημόσιο τομέα της χώρα, κλπ. Η εγγραφή στα δημοτολόγια των Δήμων της χώρας συνιστά την αναγνώριση του δικαιώματος του ατόμου στην ιθαγένεια από το Ελληνικό κράτος. Το Ελληνικό διαβατήριο ή η ταυτότητα, για παράδειγμα, είναι απλώς η συνέπεια της εγγραφής αυτής. Τα δε ‘πιστοποιητικά δημοτολογίου’ συνιστούν νόμιμο τεκμήριο της ιθαγένειας.
Με βάση λοιπόν τα παραπάνω γεννιούνται πολλά ερωτήματα σχετικά με το πώς μπορεί να έχω Ελληνική καταγωγή, είτε εκ γέννησης είτε από δεσμούς αίματος, σύμφωνα τουλάχιστον με τα επίσημα έγγραφα στην κατοχή μου και να είμαι εγγραμμένη σε κάποιο δημοτολόγιο της χώρας, και ταυτόχρονα να έχω παραμείνει με άδεια παραμονής αλλοδαπού για μια δεκαετία τουλάχιστον, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες μου απόκτησης Ελληνικής ταυτότητας, προκειμένου να μπορώ να ψηφίσω και να δώσω εξετάσεις για πρόσληψη στο δημόσιο. Η μη χορήγηση Ελληνικής ταυτότητας και διαβατηρίου πρακτικά σημαίνει και σήμαινε στέρηση πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων. ‘Η διάκριση μεταξύ ημεδαπού και αλλοδαπού έχει σημασία τόσο στο πεδίο του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, κυρίως για θέματα διπλωματικής προστασίας του υπό κρίση ατόμου, όσο και στο πεδίο του εσωτερικού δικαίου, για θέματα πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Η ιδιότητα του ημεδαπού έχει καταρχήν πολιτικό περιεχόμενο γιατί παρέχει το δικαίωμα πρόσβασης στη δημόσια διοίκηση και στην κτήση πολιτικών δικαιωμάτων (εκλέγειν – εκλέγεσθαι). Επίσης, τα άτομα αυτά έχουν το δικαίωμα εισόδου, διαμονής και ελεύθερης κυκλοφορίας στην επικράτεια της χώρας, το δικαίωμα να ασκούν το επάγγελμα της επιλογής τους, την ελευθερία τύπου κ.α. Η ιδιότητα του ημεδαπού έχει επίσης και περιεχόμενο ιδιωτικού δικαίου. Έτσι, μόνο οι ημεδαποί απολαμβάνουν πλήρως των αστικών δικαιωμάτων. Αρκετά επαγγέλματα είναι κλειστά ή απαγορευτικά για τους αλλοδαπούς ενώ, όσον αφορά το θέσμιο της προσωπικής τους κατάστασης, μόνο οι ημεδαποί υπάγονται στο ελληνικό δίκαιο και στους ελληνικούς αστικούς νόμους. Αυτό συνάγεται ερμηνευτικά από τον κανόνα του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου που ορίζει ότι η ικανότητα δικαίου (Α.5 ΑΚ) και η ικανότητα προς δικαιοπραξία (Α.7 ΑΚ) διέπονται από το δίκαιο της ιθαγένειας’ (Δούβαρα Βασιλική και Δημητρόπουλος Ανδρέας, 2005, Απώλεια Ελληνικής Ιθαγένειας). Γεννιούνται δε, περισσότερα ερωτήματα σχετικά με το πως μετά από επανειλημμένη άρνηση χορήγησης Ελληνικής ταυτότητας και διαβατηρίου, η πολυπόθητη ταυτότητα χορηγήθηκε στις 09/ 03/ 1984 μετά από γάμο με Έλληνα υπήκοο, κι ενώ ο νόμος του 1955 είχε ήδη τροποποιηθεί επανειλημμένα. Συγκεκριμένα, παλιότερα η ελληνική νομοθεσία της ιθαγένειας (ν. 3370/1955) βασιζόταν στην αρχή της ενότητας της οικογενειακής ιθαγένειας που ουσιαστικά σήμαινε ότι βασιζόταν στην ιθαγένεια του συζύγου. Ως εκτούτου, η αλλοδαπή γυναίκα που παντρευόταν Έλληνα υπήκοο αποκτούσε ελληνική ιθαγένεια εκτός εάν έκανε δήλωση ότι δεν επιθυμούσε να την αποκτήσει. Ο ΚΕΙ τροποποιήθηκε με τον νόμο 481/68, το ν.1342/1983 και το ν.1438/1984, ο οποίος κύρωνε και την Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών του 1979 για την κατάργηση κάθε μορφής ρατσισμού εναντίον των γυναικών. Εισήχθηκε η αρχή της ισονομίας ανδρών-γυναικών στο δίκαιο της ιθαγένειας και ίσχυε πλέον η αρχή της ατομικότητας ή της ανεξαρτησίας οπότε ο γάμος δεν επέφερε την απόκτηση ή απώλεια της ιθαγένειας. Εάν κάποιος επιθυμούσε να αποκτήσει την εθνική ιθαγένεια θα έπρεπε να ακολουθήσει την συνηθισμένη διαδικασία πολιτογράφησης όπως κάθε αλλοδαπός που κατοικούσε στην Ελλάδα. Επιπλέον, όπως πιθανά να έχω αναφέρει και σε άλλο κείμενο αυτής της ιστοσελίδας, ερωτήματα γεννιούνται και για το πως ενώ δεν είχα δικαίωμα απόκτησης Ελληνικής ταυτότητας αναγκάστηκα να δώσω εισαγωγικές εξετάσεις με τους ημεδαπούς και όχι τους αλλοδαπούς διότι δεν μου χορηγούνταν τα απαραίτητα δικαιολογητικά. Ουσιαστικά, ως αλλοδαπή μου στερούσαν το δικαίωμα στην ιθαγένεια και στη συνέχεια μου στερούσαν και το δικαίωμα των αλλοδαπών, δηλαδή της συμμετοχής σε ευκολότερες διαδικασίες εισαγωγής στο πανεπιστήμιο.
Καταλήγοντας, ολόκληρη η εμπειρία μας, συμπεριλαμβανομένων και των τραυμάτων μας και των παραβιάσεων και στερήσεων δικαιωμάτων καθώς και των αδικιών που έχουμε υπομείνει, πάντοτε λαμβάνουν χώρα εντός ενός συγκεκριμένου κοινωνικό-πολιτικού πλαισίου. Συχνά είναι αυτό το ίδιο το κοινωνικό-πολιτικό (ιστορικό) πλαίσιο που όχι μόνο επιτρέπει αλλά και διευκολύνει και πολλαπλασιάζει τις παραβιάσεις και την θυματοποίηση. Αυτή η ευρύτερη πολιτική προσέγγιση επιτρέπει την βαθύτερη κατανόηση των αιτιών αλλά και των δυναμικών διαδικασιών bullying, εκφοβισμού, ρατσισμού και διακρίσεων σε εκπαιδευτικά, εργασιακά και άλλα πλαίσια. Και επιπλέον μπορεί να εξηγήσει την έκταση αυτών των πρακτικών, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν bullying, διακρίσεις και ρατσιστικά σχόλια έως και πολύ πιο εκφοβιστικές τακτικές και πρακτικές, όπως χτύπημα από μοτοσυκλέττα στο πεζοδρόμιο στην περιοχή του πανεπιστημίου και στόχευση της ιδιωτικής ζωής. Τα σπασμένα πλευρά σαφώς κινητοποιούν περισσότερο φόβο και αποτελούν πιο μόνιμη υπενθύμιση της απειλής. Εξάλλου είναι κατανοητό ότι όλες οι πρακτικές ρατσισμού, αποκλεισμού και διακρίσεων συμβαίνουν εντός συγκεκριμένων χρονικών και χωρικών πλαισίων και επίσης ότι υπάρχει άρρηκτη σχέση μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου. ‘Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός βίος είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι …. οι τυραννίες και οι δουλοπρέπειες του ενός είναι ίδιες με τις τυραννίες και τις δουλοπρέπειες του άλλου’ (Virginia Woolf).
Τόνια Αλεξανδρή, 29 Σεπτεμβρίου, 2015