‘Άμμος στα μάτια’
‘Η μόνη σίγουρη στεριά είναι η καρδιά….’ (στίχοι τραγουδιού του Λ. Μαχαιρίτσα)
Σύντομες συνοδευτικές σημειώσεις
Οι κύριες πηγές των παρακάτω σημειώσεων είναι από Mindsight: The New Science for Personal Transformation by Dr Dan Siegel και Beyond the Brain: How the Vagal System Holds the Secret to Treating Trauma by Dr Stephen Porges and Dr Ruth Buczynski από http://stephenporges.com/images/nicabm2.pdf
Α) Η αμυγδαλή, η οποία αποτελεί μέρος του μεταιχμιακού συστήματος και βρίσκεται στην άκρη του ιππόκαμπου, είναι σημαντική όσον αφορά στην αντίδραση μας στο φόβο και επίσης ελέγχει τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε σε ορισμένα ερεθίσματα ή γεγονότα, που αντιλαμβανόμαστε ως απειλητικά. Ο ιππόκαμπος είναι ένα σύμπλεγμα νευρώνων που λειτουργεί ως «συναρμολογητής των κομματιών του παζλ» συνδέοντας μεταξύ τους περιοχές του εγκεφάλου. Ο ιππόκαμπος συνδέει τις διάφορες πτυχές μιας εμπειρίας, όπως τις αισθήσεις, τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τα γεγονότα, κλπ. Ο δεξιός ιππόκαμπος ενοποιεί τις δηλωτικές με τις άδηλες αναμνήσεις (implicit and explicit memories) μεταξύ άλλων. Υφαίνει την συναισθηματική και την αντιληπτική μνήμη σε αυτοβιογραφικές αναμνήσεις, θέτοντας τα θεμέλια για την ικανότητά μας να διηγηθούμε την ιστορία μας ή μιαν εμπειρία του παρελθόντος. Τα όνειρα είναι επίσης ένας από τους σημαντικούς τρόπους ενοποίησης της μνήμης με το συναίσθημα και λαμβάνουν χώρα όταν η αναστολή του φλοιού απελευθερώνεται αρκετά ώστε να επιτρέψει σε περιοχές του υποφλοιώδη μεταιχμιακού εγκεφάλου και του εγκεφαλικού στελέχους (subcortical limbic and brainstem regions) να αλληλεπιδράσουν με τη φαντασία και τα συναισθήματα. Η ικανότητα αφήγησης εξαρτάται επίσης και από τον εγκεφαλικό φλοιό (cerebral cortex), ο οποίος είναι το εξωτερικό ρυτιδωμένο στρώμα του εγκεφάλου και χωρίζεται σε τέσσερις λοβούς, τον μετωπιαίο, τον κροταφικό, τον βρεγματικό και τον ινιακό (frontal, temporal, parietal and occipital). Για παράδειγμα, ο ινιακός λοβός επεξεργάζεται τις οπτικές πληροφορίες. Ο κροταφικός λοβός επεξεργάζεται τα ακουστικά ερεθίσματα, κλπ. Ο εγκεφαλικός φλοιός ονομάζεται επίσης και εγκέφαλος των θηλαστικών (mammalian brain) επειδή σε μεγάλο βαθμό αναπτύχθηκε με την εμφάνιση των πρωτευόντων θηλαστικών, ειδικά, των ανθρώπινων όντων. Ο μετωπιαίος φλοιός, για παράδειγμα, μας επιτρέπει να έχουμε ιδέες και να αναπτύσσουμε νοητικούς χάρτες (mindsight maps), οι οποίοι μας επιτρέπουν να έχουμε επίγνωση του εσωτερικού μας κόσμου. Μας επιτρέπει επίσης να δημιουργούμε αναπαραστάσεις του χρόνου, μιαν αίσθηση εαυτού, ηθικές κρίσεις, κ.λπ. Ο προμετωπιαίος φλοιός συνδέει τον ανώτερο εγκεφαλικό φλοιό, το εγκεφαλικό στέλεχος, τη μεταιχμιακή περιοχή, το σώμα και το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον μας.
Το εγκεφαλικό στέλεχος, το οποίο ονομάζεται και ερπετοειδής εγκέφαλος (reptilian brain), διαμορφώθηκε εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια πριν. Οι νευρώνες του εγκεφαλικού στελέχους παίζουν ρόλο στις περιπτώσεις που τα γεγονότα απαιτούν αντιδράσεις μάχης-φυγής, ακινητοποίησης ή αντιδράσεις λιποθυμίας (fight-flight-freeze or faint responses-4Fs)), οι οποίες είναι υπεύθυνες για την επιβίωσή μας όταν υπάρχει απειλή ή κίνδυνος. Όμως οι στρατηγικές άμυνας του εγκεφαλικού στελέχους μας , δηλαδή η μάχη, φυγή, ακινητοποίηση και παύση λειτουργίας (fight, flight, immobilization and shut down), δεν είναι εκούσιες. Λαμβάνουν χώρα έξω από τη σφαίρα της συνειδητής επίγνωσης μας εφόσον το νευρικό μας σύστημα συνεχώς εκτιμά τον κίνδυνο στο περιβάλλον και παίρνει γρήγορες αποφάσεις προσανατολισμένες στην επιβίωση. Οι άνθρωποι και τα άλλα θηλαστικά όπως τα σκυλιά, οι πίθηκοι ή τα κοάλα, καταφεύγουν στην μάχη ή την φυγή μόνον όταν είναι σε θέση να το κάνουν. Αν, για παράδειγμα, είναι . περιορισμένα σε ένα κλουβί ή δεμένα ή ναρκωμένα ή αν αυτές οι αντιδράσεις αξιολογούνται ως αδύνατες και ανώφελες, τότε το νευρικό σύστημα «επιλέγει» την ακινητοποίηση, την λιποθυμία και την εγκατάλειψη της σκηνής. Ωστόσο, οι άνθρωποι δεν στηρίζονται μόνο σε αυτές τις τέσσερες (4Fs) αντιδράσεις του εγκεφαλικού στελέχους, αλλά σε περιόδους στρες έχουν και την ικανότητα να φροντίζουν και να συναναστρέφονται άλλους (tend and befriend), συμπεριφορές που ενεργοποιούν το σύστημα κοινωνικής εμπλοκής που είναι ενσωματωμένο στον εγκέφαλό των θηλαστικών.
Επίσης, το εγκεφαλικό στέλεχος ελέγχει τα επίπεδα ενέργειας του σώματος, διαμορφώνει τα επίπεδα ενέργειας του εγκεφάλου, λαμβάνει πληροφορίες από το σώμα καθώς και μεταβιβάζει πληροφορίες πίσω στο σώμα προκειμένου να ρυθμίσει βασικές διαδικασίες, όπως, αυτή της λειτουργίας της καρδιάς, των πνευμόνων, κλπ. Η καρδιά, τα έντερα και άλλα σημαντικά όργαναδιαθέτουν ένα εκτεταμένο δίκτυο νεύρων, το οποίο επεξεργάζεται πολύπλοκες πληροφορίες και στέλνει δεδομένα στον εγκέφαλο που βρίσκεται στο κρανίο. Για παράδειγμα, ο μυελός(medulla), ο οποίος είναι μέρος του εγκεφαλικού στελέχους, βοηθά στην μεταφορά μηνυμάτων από τον εγκέφαλο στον νωτιαίο μυελό (spinal cord). Και το ανοσοποιητικό μας σύστημααλληλεπιδρά με το νευρικό σύστημα. Τέλος, η παρεγκεφαλίδα (cerebellum) που έχει σχήμα κουνουπιδιού είναι σημαντική προκειμένου να είμαστε σε θέση να εκτελούμε δραστηριότητες όπως το περπάτημα και το γράψιμο, καθώς και να στεκόμαστε όρθιοι και ισορροπημένοι.
B) Στις επόμενες μέρες θα αναρτήσω σημειώσεις σχετικά με την θεωρία του Dr Stephen Porges (polyvagaltheory) και με τον τρόπο με τον οποίο το τραύμα επιδρά στην φυσιολογία μας. Στην παρακάτω ιστοσελίδα του Dr Stephen Porges μπορείτε να βρείτε το ερωτηματολόγιο του BODY PERCEPTION QUESTIONNAIRΕ που αποτελείται από 5 μέρη (a) Awareness /Επίγνωση b) Stress Response/Αντίδραση στο στρες c) Autonomic Nervous System Reactivity/Αντιδράσεις του αυτόνομου νευρικού συστήματος d) Stress style/ Στυλ άγχους και e) Health History Inventory Ιστορικό υγείας
http://stephenporges.com/index.php/publicationss/21-body-perception-questionnaires