Εσωτερικό και εξωτερικό κλίμα                        (Edited)

«Υπάρχει μιαν ανθρώπινη δυνατότητα για καλοπροαίρετη συνεργασία που απλά δεν ενθαρρύνεται στη σύγχρονη κοινωνία. Αυτό πρέπει να αλλάξει» Carl Sagan

«Ο μεγάλος μου φόβος είναι μήπως, από τεράστια ανθρώπινη βλακεία, όλη αυτή η γνώση που έχουμε χτίσει όλα αυτά τα χρόνια καταστραφεί με κάποιον τρόπο. Έχουμε τη δυνατότητα να αποτρέψουμε καταστροφές στον πλανήτη μας, αρκεί να σπείρουμε τους σπόρους που χρειάζεται. Δεν θα ήταν άσχημο αυτή η εστία συνείδησης που έχουμε, αυτή η εστία ζωής που υπάρχει, να σβήσει, ενώ έχει την ικανότητα να επιβιώσει; Αυτό με φοβίζει περισσότερο. Όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, δεν είναι άσχημο, για το πρόσκαιρο κέρδος ορισμένων κρατών, να καταδικάσουμε την ανθρωπότητα σε καταστροφή, ενώ μπορούμε να την αποτρέψουμε; Ο άνθρωπος σκέφτεται βραχυπρόθεσμα και το πρόσκαιρο κέρδος, το οποίο, βέβαια, μακροπρόθεσμα δεν είναι κέρδος αλλά απώλεια της ίδιας του της ύπαρξης. Κι αυτό είναι μια καλή απάντηση σε όσους μας ρωτάνε γιατί ασχολούμαστε με τη φυσική ή την αστρονομία». (από συνέντευξη του αστροφυσικoύ Πάυλου Καστανά ή Astronio στο περιοδικό Lifo)

«Η εκπλήρωση μοιάζει με το κλίμα παρά με τον καιρό. Με την πάροδο του χρόνου, μπορούμε να μετατοπίσουμε το εσωτερικό μας κλίμα προς μεγαλύτερη ευημερία. Στη συνέχεια, όταν έρχονται οι καταιγίδες, δεν είναι τόσο έντονες» Rick Hanson

Ουρανοί καυστικού καπνού

Τις τελευταίες έντεκα ημέρες περίπου υπερβολική ζέστη έχει αγκαλιάσει την Ελλάδα και οι θερμοκρασίες έχουν καταρρίψει ρεκόρ. Σε ορισμένες περιοχές της χώρας η θερμοκρασία έφτασε τους 47 βαθμούς Κελσίου (117F), ενώ η θερμοκρασία του εδάφους στο κέντρο της Αθήνας έφτασε τους 55 βαθμούς Κελσίου. Επίσης αυτές τις τελευταίες οκτώ ημέρες ολόκληρες εκτάσεις προαστιακού δάσους γύρω από την πρωτεύουσα πήραν φωτιά. Στην Αθήνα έβρεξε στάχτη, την οποία ο αέρας μετέφερε και σε άλλες περιοχές. Μέχρι το Σάββατο μια τεράστια πυρκαγιά έκαιγε δάση και σπίτια προς τη λίμνη Μαραθώνα, που είναι η κύρια δεξαμενή της Αθήνας, προχωρώντας στις πλαγιές του όρους Πάρνηθα, που θεωρείται ο τελευταίος σημαντικός «πράσινος πνεύμονας» της Αθήνας.  Κάποιος ειδικός υποστήριξε ότι «Αυτά τα βουνά γύρω από την Αθήνα είναι το στήριγμα της ζωής μας …… Έχουμε κάνει ένα τεράστιο βήμα πίσω. Ένα ζωτικό μέρος της πράσινης υποδομής μας έχει καταστραφεί. Καθώς όλα αυτά τα δέντρα δεν είναι πλέον εκεί, θα αντιμετωπίσουμε νέες κλιματικές συνθήκες και θα έχουμε υψηλότερες θερμοκρασίες και πιθανώς πλημμύρες στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας για τα επόμενα χρόνια». Οι απώλειες είναι πολυεπίπεδες. Τα δάση φιλοξενούν πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Οι πυρκαγιές που σάρωσαν τη δική μας χώρα αλλά και άλλες χώρες σε όλο τον κόσμο δεν έχουν καταστρέψει μόνο δέντρα και σπίτια, δημιουργώντας οικονομικό όλεθρο, φτώχεια και μετά-τραυματικές αντιδράσεις σε ανθρώπους και ζώα, αλλά έχουν επίσης οδηγήσει αμέτρητα αθώα εξημερωμένα και άγρια ​​ζώα να βιώσουν φρικτούς θανάτους.

Όμως, οι φωτιές δεν έχουν ξεσπάσει μόνο στην πρωτεύουσα της Ελλάδας, αλλά σε εθνικό επίπεδο. Η κατάσταση έχει αξιολογηθεί ως χωρίς προηγούμενο στη χώρα, τόσο σε επίπεδο έντασης όσο και στο εύρος κατανομής των δασικών πυρκαγιών (περίπου 586 εστίες φωτιάς μέσα σε λίγες ημέρες). Οι φωτιές εξακολουθούν να μαίνονται σε ολόκληρη τη χώρα καθώς γράφω αυτό το κομμάτι σήμερα (9/8/2021), παρά την προσπάθεια των πυροσβεστών, τη βοήθεια που στάλθηκε στην Ελλάδα από το εξωτερικό, και τους ντόπιους κατοίκους και εθελοντές, οι οποίοι εδώ και μια εβδομάδα μάχονται ηρωικά. Η παρακολούθηση των Ειδήσεων προκαλεί σωματικές αισθήσεις και συναισθήματα βαθιάς θλίψης. Πολιτικοί και ειδικοί μιλούν επιτέλους για την κλιματική αλλαγή, υποδηλώνοντας ότι οι εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες έχουν μετατρέψει τη χώρα σε βαρέλι πυρίτιδας. Η Αθήνα είναι η πιο ζεστή πρωτεύουσα στην ηπειρωτική Ευρώπη και οι μετεωρολόγοι προβλέπουν ότι οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες στη Μεσόγειο θα αυξηθούν έως και 2 βαθμούς Κελσίου τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Η εξαφάνιση των πρασίνων πνευμόνων μόνο επιδείνωση μπορεί να φέρει.

Νοτιότερα στη χερσόνησο της Πελοποννήσου, οι φωτιές έχουν καταστρέψει μεγάλα τμήματα πολλών νομών και έχουν απειλήσει την αρχαία Ολυμπία, τον τόπο όπου ανάβει η Ολυμπιακή φλόγα κάθε τέσσερα χρόνια. Στην Εύβοια, το νησί ανατολικά της πρωτεύουσας, όπου οι πυρκαγιές έχουν εξαπλωθεί δραματικά σε δασικές και κατοικημένες εκτάσεις, πυροσβέστες και κάτοικοι εξακολουθούν να δίνουν μια τιτάνια μάχη για να περιορίσουν τη φωτιά και να την θέσουν υπό έλεγχο. Μέχρι στιγμής, σε όλη τη χώρα έχουν παραδοθεί στις φλόγες τουλάχιστον 888.280 στρέμματα γης, σύμφωνα με στοιχεία από το τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σύμφωνα με τα δεδομένα καταγραφής του ευρωπαϊκού δορυφορικού συστήματος «Κοπέρνικος» (EFFIS) στην Εύβοια η καμένη έκταση εκτιμάται σε 507.950 στρέμματα, ενώ υπολογίζεται ότι μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 700.000 στρέμματα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη καταστροφή όλων των εποχών στην Ελλάδα από μία και μόνο πυρκαγιά. Η Εύβοια είναι ένα από τα πιο μεγάλα ελληνικά νησιά που συνδέονται με την ηπειρωτική χώρα με γέφυρα. Δεν είναι ένα νησί με μεγάλη οικονομική ακμή και η οικονομία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη γεωργία και τον τουρισμό. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημά του νησιού ήταν η φυσική του ομορφιά: πλούσια δάση και αγροτικές εκτάσεις και όμορφες παραλίες. Το παρακάτω βίντεο στο YouTube αποτυπώνει μέρος της καταστροφής στο νησί: https://www.youtube.com/watch?v=tecyCKXwNPw&t=400s

Μετά-τραυματική διαταραχή και φυσικές καταστροφές

Εδώ στο Κυκλαδίτικο νησί όπου κατοικώ, η θάλασσα παρέχει μια δροσερή ανάπαυλα από το κύμα του καύσωνα. Ο βραδινός κόκκινος ήλιος στον ουρανό περιβάλλεται από έναν ομιχλώδες καπνό. Ο καπνός είναι ορατός στον ουρανό εδώ και μέρες και δεν είναι εύκολο να ξεφύγει κανείς από την πραγματικότητα αυτού που συμβαίνει σε άλλα μέρη της χώρας και του κόσμου ακόμη και μέσα στο δροσερό νερό. Σκέφτομαι τι μας εμποδίζει να ανταποκριθούμε συλλογικά στα επίπεδα καταστροφής της γης που λαμβάνουν χώρα εδώ και δεκαετίες;  Μήπως απλά είμαστε απαθείς όταν πρόκειται για ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή; Μήπως οφείλεται σε άγνοια, δυσπιστία και αδιαφορία, ή μήπως οι υπαρξιακοί μας φόβοι για το μέλλον του πλανήτη μας προκαλεί μιαν αίσθηση αδυναμίας που οδηγεί σε ακινητοποίηση και απραξία;  Σε προσωπικό επίπεδο, η άρνηση ή η απάθεια μπορεί μερικές φορές να είναι μια επιδέξια ψυχολογική αντίδραση ή άμυνα, αλλά συλλογικά πρέπει να αφήσουμε τη θλίψη και τον φόβο μας να γίνουν κίνητρο κινητοποίησης.

Όταν σβήσουν οι φωτιές θα γίνουν ορατές οι άμεσες, αλλά και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη ζωή των πληγέντων: οικονομικά και βιοποριστικά θέματα, προοπτικές εργασίας, αναγκαστική μετακίνηση, εγκατάλειψη σπιτιών και αγροτικών εκτάσεων, απώλεια περιουσίας και κάτι που συχνά δεν συζητείται καθόλου – μετά-τραυματικές αντιδράσεις ως αποτέλεσμα των φυσικών καταστροφών. Οι φυσικές καταστροφές είναι τραυματικά γεγονότα που μπορούν να οδηγήσουν σε ένα ευρύ φάσμα επιπτώσεων στην ψυχoσωματική υγεία. Όσοι βιώνουν φυσικές καταστροφές: πλημμύρες, σεισμοός, τσουνάμι, τυφώνες, πυρκαγιές, εκρήξεις ηφαιστείων, κ.λπ., κινδυνεύουν να αναπτύξουν συμπτωματολογία μετά-τραυματικού στρες. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί ως επαναλαμβανόμενες αναδρομές ή εφιάλτες, φόβο, άγχος, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, πονοκέφαλοι, ναυτία ή τρόμο, δυσκολίες στον ύπνο ή προβλήματα διατροφής, πόνο στο στήθος, αποφυγή, απομόνωση, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, μεταξύ άλλων πολλών συμπτωμάτων. Η έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί μετά από καταστροφές τις τελευταίες τρεις δεκαετίες υποδηλώνει ότι οι μετά-τραυματικές διαταραχές και συμπτωματολογία μεταξύ των ατόμων που εκτίθενται σε καταστροφές είναι σημαντική. Σε ένα άρθρο που κοίταξα υποστηρίχθηκε ότι η έρευνα που εξέτασε τους επιζώντες με PTSD (μετά-τραυματική διαταραχή) μεταξύ το 1980 και 2007 διαπίστωσε ότι όσοι ήταν άμεσα θύματα καταστροφών είχαν 30% έως 40% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν PTSD, σε σύγκριση με τον μέσο όρο 5% – 19% στο γενικό πληθυσμό. Υπήρξαν επίσης παρατηρήσεις αύξησης των αυτοκτονιών μετά από καταστροφές μεγάλης κλίμακας όπως τυφώνες.

Οι ψυχοκοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες που σχετίζονται με τη φυσική καταστροφή είναι παρόντες αμέσως μετά το συμβάν, αλλά και με το πέρασμα του χρόνου – εντείνονται ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια. Ενώ μπορεί αρχικά να αποσυνδεθούμε από αυτό που συμβαίνει και να καταβάλλουμε ηρωικές προσπάθειες, που μπορούν να χρησιμεύσουν ως προστατευτικοί παράγοντες, τελικά η πραγματικότητα της καταστροφής και των συνεπειών της θα βιωθούν και θα συνειδητοποιηθούν και αυτό μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα απελπισίας, ανικανότητας και απογοήτευσης. Επίσης, το PTSD που προκαλείται όταν κάποιος βιώνει κάποια φυσική καταστροφή σχετίζεται με μια σειρά συσχετισμών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικό-δημογραφικών παραγόντων, τα χαρακτηριστικά έκθεσης στα γεγονότα, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου και την παρουσία ή έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης. Διάφοροι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν πόσο πιθανό είναι ένα άτομο να αναπτύξει PTSD, συμπεριλαμβανομένου του βαθμού σωματικής βλάβης που υπέστη, του άμεσου κινδύνου των αγαπημένων του προσώπων, τη σοβαρότητα της καταστροφής της περιουσίας τους, το αν έχει βιώσει απώλεια μελών της οικογένειας του, το αν αναγκάστηκε να μετεγκατασταθεί ή να εγκαταλείψει προσωρινά την κοινότητα του λόγω απώλειας σπιτιού ή εργασίας.

Ο κίνδυνος αυτοκαταστροφής του πολιτισμού μας

Καθώς παρακολουθώ τις σκηνές καταστροφής σκέφτομαι ότι ως είδος, παρά την ικανότητά μας να επιτυγχάνουμε απίστευτα σύνθετα και υπέροχα πράγματα, έχουμε παράλληλα αποσυνδεθεί από την απλή αλήθεια του ότι είμαστε όλοι μέρος αυτού του πλανήτη  / του φυσικού μας περιβάλλοντος, και επίσης, ξεχνάμε ότι είμαστε απόλυτα εξαρτημένοι από το φυσικό περιβάλλον. Σε σχέση με την ανθρώπινη ικανότητά μας να προκαλέσουμε καταστροφή ο επιστήμονας Carl Sagan (μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη τη συνέντευξη στη διεύθυνση: https://www.rollingstone.com/culture/culture-features/the-cosmos-an-interview-with-carl- sagan-236668/) λέει: «Η Ιωνία του 6ου αιώνα ήταν, από όσο γνωρίζω, η πρώτη φορά που υπήρχε μια γενικά αποδεκτή άποψη ότι το σύμπαν δεν υπόκειται στις ιδιοτροπίες και τις αλλοκοτιές των θεών, αλλά σε γενικά εφαρμοστέους νόμους της φύσης που οι άνθρωποι μπορούν να κατανοήσουν. Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να καταστραφεί ο πολιτισμός μας. Μόλις τη δεκαετία του 1960 τραβήχτηκε η πρώτη φωτογραφία ολόκληρης της γης και την είδατε για πρώτη φορά ως μια μικροσκοπική μπλε μπάλα που επιπλέει στο διάστημα. Συνειδητοποιήσαμε ότι υπήρχαν άλλοι, παρόμοιοι κόσμοι μακριά, διαφορετικού μεγέθους, διαφορετικού χρώματος και σύστασης. Πήραμε μια ιδέα για το ότι ο πλανήτης μας ήταν μόνο ένας σε μια πληθώρα πλανητών. Νομίζω ότι υπάρχουν δύο προφανώς αντιφατικά αλλά και πολύ ισχυρά οφέλη από αυτήν την θεώρηση του κόσμου – η αίσθηση του πλανήτη μας ως ένα σώμα ανάμεσα σ’ έναν τεράστιο αριθμό και η αίσθηση του πλανήτη μας ως τόπου του οποίου το πεπρωμένο εξαρτάται από εμάς».

Ο Carl Sagan συνεχίζει: «Η ζωή είχε 4 δισεκατομμύρια χρόνια για να αναπτυχθεί μέσω στρεβλών δοκιμών και λαθών. Σε αντίθεση με τη βιολογική εξέλιξη, η οποία είναι βασικά μια τυχαία διαδικασία και εξαιρετικά σπάταλη όσον αφορά τον θάνατο πολλών οργανισμών, δεν έχουμε αυτήν την πολυτέλεια. Εάν καταστρέψουμε τον εαυτό μας, μπορεί να είναι μια μικρή τραγωδία για τη ζωή στον πλανήτη, αλλά σίγουρα είναι μια μεγάλη τραγωδία για εμάς. Πρέπει λοιπόν να προβλέψουμε τα λάθη και να τα αποφύγουμε. Δεν μπορούμε να κάνουμε λάθος και μετά να πούμε. «Υποθέτω ότι την επόμενη φορά η αποθήκευση 15.000 πυρηνικών κεφαλών δεν είναι καλό πράγμα. Έμαθα από το λάθος μου». Νομίζω ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να καταστραφεί ο πολιτισμός μας και τουλάχιστον μια πιθανότητα να καταστραφεί το είδος μας. Αλλά η καταστροφή όλης της ζωής στη γη είναι απίθανη και σίγουρα δεν μπορούμε να καταστρέψουμε τον πλανήτη. Υπάρχει μια ιεραρχία καταστροφικότητας».

Σχετικά με τη συγγένεια λέει: «Το υλικό από το οποίο είμαστε φτιαγμένοι μαγειρεύτηκε στο κέντρο των αστεριών. Είμαστε φτιαγμένοι από αστέρια – το ασβέστιο στα δόντια μας, ο άνθρακας στα γονίδιά μας, το άζωτο στα μαλλιά μας, το πυρίτιο στα γυαλιά μας. Αυτά τα άτομα ήταν όλα φτιαγμένα από απλούστερα άτομα σε αστέρια εκατοντάδες έτη φωτός μακριά και πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Είναι ένα εκπληκτικό πράγμα, είμαστε τόσο δεμένοι με τον υπόλοιπο κόσμο. Οι κοσμικές ακτίνες που παράγονται  από τον θάνατο των άστρων είναι εν μέρει υπεύθυνες για τις μεταλλάξεις που οδήγησαν σε μας – τις αλλαγές στο γενετικό υλικό. Η προέλευση της ζωής προκλήθηκε από το υπεριώδες φως από τον ήλιο και τις αστραπές, το οποίο με τη σειρά του προκαλείται από τη θέρμανση της γης από τον ήλιο. Οι συνδέσεις είναι περίπλοκες και ισχυρές και υπέροχες. Για όσους αναζητούν μια κοσμική σύνδεση, υπάρχει. Δεν είναι αυτή που προσποιούνται οι αστρολόγοι, αλλά είναι πολύ πιο κομψή και έχει την επιπλέον αρετή να είναι αληθινή…..

Οι άνθρωποι σίγουρα αγαπούν τις οικογένειές τους, μετά τους μακρινούς συγγενείς, μετά τους φίλους. μετά έχουν κάποιο βαθμό στοργής για την κοινότητά τους, τη φυλή τους (their tribe). Ένα βασικό επίπεδο ανθρώπινης ταύτισης αυτή τη στιγμή είναι με το έθνος-κράτος. Τώρα, η προφανής επόμενη ταύτιση είναι με όλους τους ανθρώπους στον πλανήτη. Γιατί όμως αυτό να είναι το τέλος; Εννοώ, ειδικά αν κατανοήσουμε την κοινή μας κληρονομιά, τη γενετική σχέση μας με τα ζώα και τα φυτά. Γιατί να μην υπάρχει μια συνεχής διάλυση των εμποδίων, ανάμεσα στο ένα ζώο με το άλλο; Δεν έχουμε κάποιο βαθμό συμπάθειας και σεβασμού για όλα τα έμβια όντα στον πλανήτη; Είναι ξαδέρφια μας. Είναι μια τόσο προφανής ιδέα ……  Επανερχόμαστε πάλι στην οπτική του χρόνου. Το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας περιελάμβανε  κοινότητες κυνηγών-συλλεκτών. Και σε αυτού του είδους τις κοινότητες σήμερα – δεν υπάρχουν πλέον πολλές – βρίσκουμε ένα βαθμό συνεργασίας, μιαν απουσία αλλοτρίωσης που είναι ανήκουστη στη σύγχρονη κοινωνία. Το να αγνοήσουμε την κοινωνική μας κληρονομικότητα είναι ένα σοβαρό λάθος. Υπάρχει μια ανθρώπινη δυνατότητα για καλοπροαίρετη συνεργασία που απλά δεν ενθαρρύνεται στη σύγχρονη κοινωνία. Αυτό πρέπει να αλλάξει».

Το αίσθημα εκπλήρωσης μοιάζει με το κλίμα παρά με τον καιρό

Τέλος, θα ήθελα να μοιραστώ ένα νέο επεισόδιο του Wellbeing podcast (https://www.rickhanson.net/being-well-podcast-finding-and-maintaining-fulfillment/), στο οποίο ο Forrest Hanson και ο πατέρας του, Δρ Rick Hanson, συζητάνε θέματα σχετικά με την εκπλήρωση, την οποία ορίζουν ως το εσωτερικό «κλίμα» και όχι ως «καιρό». Τα βασικά θέματα που θίγουν είναι: α) το θέμα της αυθεντικής εκπλήρωσης στο χώρο της αυτοβοήθειας β) η τυραννία των χαμηλών προσδοκιών, αλλά και οι παγίδες της συνεχούς επιδίωξης της εκπλήρωσης γ) η διαφορά μεταξύ ευδαιμονικής και ηδονικής ευημερίας δ) η σημασία των γονιδίων κια των ατομικών διαφορών και ιδιαιτεροτήτων ε)  οι εξωτερικές συνθήκες στ) τα ανώτερα όρια των δυνατοτήτων μας ζ) οι τρόποι αντιμετώπισης στιγμών όπου το αίσθημα της εκπλήρωσης είναι χαμηλό η) ο έμφυτος υπαρξιακός τρόμος και η εύρεση νοήματος, κλπ.