Οι λέξεις διηγούνται ιστορίες

Τόνια Αλεξανδρή – Απρίλης 2014

   Οι λέξεις στo παρακάτω σχέδιο διηγούνται ιστορίες τραυμάτων, απώλειας και αδικιών, καθώς και θάρρους και αποφασιστικότητας. Η χρήση μεμονωμένων λέξεων και εικόνων αυτή τη φορά μου επέτρεψε να καταγράψω πολλά γεγονότα και να διηγηθώ πολλές ιστορίες. Κάθε λέξη συνδέεται με μια άλλη και όλες μαζί λένε μια μεγαλύτερη ιστορία. Κάποιοι μπορούν να επιλέξουν να μαντέψουν τις ιστορίες που περιέχονται σε κάθε λέξη ή εικόνα ή μπορούν να φανταστούν τις δικές τους ιστορίες. Θα μπορούσε επίσης κανείς να γράψει μια ιστορία, χρησιμοποιώντας όλες τις λέξεις που απεικονίζονται σε αυτό το κομμάτι χαρτί και ίσως μια διαφορετική ιστορία θα προέκυπτε κάθε φορά ανάλογα με τις εμπειρίες του καθενός. Εκτός από την κυριολεκτική σημασία τους οι λέξεις αποκτούν την σημασία που ο καθένας από εμάς τους αποδίδει. Η ίδια λέξη μπορεί να έχει διαφορετικές σημασίες για διαφορετικούς ανθρώπους σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Μια λέξη μπορεί να βιωθεί ως ουδέτερη από κάποιους και μπορεί να εμπεριέχει βαθύτερο νόημα για κάποιους άλλους. Ακόμη και ‘ουδέτερες λέξεις’ όπως τα ονόματα αντικειμένων μπορεί να περικλείουν βαθύτερα νοήματα για κάποιους και μπορεί να είναι εμποτισμένες με συναισθήματα. Οι λέξεις μπορούν να εκφράζουν πόνο, θυμό και φόβο. Στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου Trauma, DissociationandMultiplicity: WorkingonIdentityandSelves(2013-03-01, KindleEdition) η ValerieSinasonαναλύει πώς ουδέτερες λέξεις μπορεί να εκφράσουν πόνο ή τραύμα ή μπορούν να μας πουν μια ιστορία που ίσως ποτέ δεν θα είχαμε φανταστεί. Η Sinason μας μιλάει για την Λόρνα, ένα μικρό κορίτσι, που είχε απομακρυνθεί από το πολλαπλά κακοποιητικό περιβάλλον της και είχε περάσει δύο χρόνια σε ένα σχολείο για παιδιά με συναισθηματικές διαταραχές. Για την Λόρνα η μάθηση ήταν οδυνηρή και έπρεπε να ελέγχει το νόημα της κάθε λέξης. Κάποια στιγμή, όταν της προσφέρθηκε ένα ποτήρι λεμονάδα πέταξε το ποτήρι με το υγρό στο πάτωμα με αποτέλεσμα να χαλάσει όλες τις σχολικές της εργασίες. Μόνο αφού είχε ζήσει δεκαοκτώ μήνες με μια σταθερή ανάδοχη οικογένεια η Lorna απέκτησε συνειδητή επίγνωση του γεγονότος ότι η λέξη «λεμονάδα», μπορούσε να έχει διαφορετικό νόημα για τους άλλους ανθρώπους. Μπορούσε, για παράδειγμα, να σημαίνει απλά ένα αναψυκτικό. κλπ. Τα παιδιά μαθαίνουν τις λέξεις και τις γλώσσες από τους γύρω τους, και ως εκ τούτου, αρχικά η γλώσσα είναι συνήθως μια συν-δημιουργία με την οικογένεια και αυτούς που τα φροντίζουν – μέσα στις πρώτες σχέσεις προσκόλλησης. ‘Το βρέφος έχει μια εμπειρία και η μητέρα παρέχει τις λέξεις ή τη φράση που συνδέεται με αυτήν την εμπειρία. Περιέχει, περικλείει και εκφράζει το νόημα. Παρέχει ένα δοχείο για την εμπειρία. Το βρέφος μπορεί στη συνέχεια να εσωτερικεύσει τη λέξη ή τη φράση που περιέχει το νόημα’  (Segal, 1979, citedin Sinason, 2013-03-01, Kindle Edition), Όπως αναφέρθηκε παραπάνω οι λέξεις μπορούν να περιέχουν ριζικά διαφορετικό νόημα για διαφορετικούς ανθρώπους ή ομάδες ανθρώπων. Η Sinason περιγράφει πώς, για παράδειγμα, η λέξη αμνιοκέντηση για πολλούς ενήλικες είναι «ουδέτερη λέξη ή όρος που σημαίνει την πράξη ελέγχου του κατά πόσον ένα αγέννητο μωρό μεταφέρει οποιαδήποτε σοβαρή χρωμοσωματική διαταραχή ή έχει κάποια σοβαρή μαθησιακή δυσκολία», αλλά «για κάποιον με σοβαρή νοητική αναπηρία, η λέξη περιέχει μια έννοια η οποία είναι πολύ περισσότερα από αυτό. Αντιμέτωποι με μια κρυφή κοινωνική ευγονική ευχή, τα άτομα με νοητική αναπηρία έχουν επίγνωση ενός βαθύτερου νοήματος του όρου, που σηματοδοτεί την καταστροφή τους» ( 2013-03-01, Kindle Edition).

   Οι λέξεις διηγούνται ιστορίες και μερικές φορές αυτές οι ιστορίες αφορούν το τραύμα, το φόβο, τον πόνο, τις διακρίσεις, την προκατάληψη, το ρατσισμό, την αδικία και τη βία. Η γλώσσα αντανακλά τις σχέσεις εξουσίας, την ιεραρχία, την κοινωνική τάξη, και τις διαφορές των δύο φύλων. Ο ρατσισμός, η ανισότητα, ο σεξισμός και οι πατριαρχικές πεποιθήσεις και πρακτικές, αντανακλώνται στη γλώσσα, μεταδίδονται μέσω της γλώσσας, αλλά και αμφισβητούνται και αλλάζουν μέσω της γλώσσας. Η γλώσσα της κυριαρχίας (discourseofdominance) μπορεί να γίνει εργαλείο καταπίεσης, αλλά η γλώσσα μπορεί επίσης να αντικρούσει και να απελευθερώσει. Επιπλέον, η γλώσσα μπορεί να συνδέσει το μεμονωμένο τραύμα με το συλλογικό και επιτρέπει το τραύμα να αντιμετωπιστεί ως μέρος ενός ευρύτερου κοινωνικοπολιτικού πλαισίου. Επίσης η γλώσσα γίνεται σημαντική για τα θύματα και τους επιζώντες κατά την αναζήτηση επούλωσης και αποκατάστασης, επειδή η άρθρωση του τραύματος και το σπάσιμο της σιωπής είναι κρίσιμα για την αποκατάσταση και τη δικαιοσύνη. Οι αφηγήσεις τραυμάτων των επιζώντων επιτρέπουν στους επιζώντες να πάρουν πίσω τον έλεγχο, να ανασυνθέσουν και να δημιουργήσουν μια πιο ενδυναμωμένη αφήγηση της ζωής τους, να κάνουν συσχετίσεις ανάμεσα στα γεγονότα και να αποκτήσουν βαθύτερη κατανόηση. Ο Richard Hoffman γράφει ‘λέγοντας την αλήθεια δεν έρχεται μόνο ανακούφιση, αλλά και δικαιοσύνη. Η αντίσταση στην αμνησία είναι πολιτική δέσμευση, εκτός από προσωπική, λογοτεχνική και πνευματική’ (09/13/2012). Είναι βέβαια αλήθεια ότι η γλώσσα συχνά μπορεί να αποτυγχάνει να περιγράψει πλήρως και με ακρίβεια εμπειρίες των επιζώντων, όπως είναι τα βασανιστήρια, ο βιασμός και η κακοποίηση, ωστόσο, η επούλωση και η ενδυνάμωση απαιτούν την εκ νέου περιγραφή της εμπειρίας μας – μια νέα αφήγηση – απαιτούν το σπάσιμο της σιωπής μας. Οι λέξεις μπορεί να μας παράσχουν το όχημα, ένα μέσο για να διηγηθούμε. Απαιτείται το τραύμα να εκφραστεί, να ακουστεί και να αναγνωριστεί από την κοινωνία. Αυτό που δεν έχει ειπωθεί και αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί (το ανείπωτο) πρέπει να ακουστεί. Η αλήθεια ‘τοποθετεί τα πράγματα εκεί που ανήκουν. Ανακουφίζει την επιζώσα από το μεγάλο βάρος που κουβαλά στους ώμους της και το ανακατανέμει στην οικογένεια και στην κοινότητας της’ (Otero, citedinSilverman, (2010-01-25). Ο Richard Hoffman γράφει ‘τα λόγια μας βοηθούν να αποδεχτούμε την εμπειρία μας. Εάν οι όροι που χρησιμοποιούμε δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αλλά την αποκρύπτουν και την διαστρεβλώνουν, τότε ο λόγος μας, η συνεχιζόμενη συζήτηση της κοινότητας για τον εαυτό της, θα έχει διαφθαρεί’ (09/13/2012).

 Αναφορές 

 Hoffman, Richard (2012-09-13), Half the House, Kindle Edition

 Silverman, Sue William (2010-01-25). Fearless Confessions: A Writer’s Guide to Memoir, University of Georgia   Press, Kindle Edition

 Sinason, Valerie (2013-03-01) Trauma, Dissociation and Multiplicity: Working on Identity and Selves, Taylor & Francis, Kindle Edition

Οι ιστορίες των λέξεων

‘Έμαθα ότι οι δημιουργίες μας μεταμορφώνονται σε πλάσματα, ζωντανά όντα με βούληση και επιρροή’

(Half the House by Richard Hoffman)