Μέρος έκτο

«Ο διαχωρισμός της «ιδιωτικής ομιλίας» από τη «δημόσια ομιλία» είναι  τεχνητή. Απογύμνωσε το συναισθηματικό από το λογικό, την καρδιά από το κεφάλι. Ανύψωσε την ατομικότητα πάνω από την συνδεκτικότητα αντί να τιμήσει και τις δύο».  Elizabeth Lesser

Στην σημερινή και τελευταία ανάρτηση σχετική με μύθους θα βασιστώ στο βιβλίο της Elizabeth Lesser, Cassandra Speaks / Η Κασσάνδρα Μιλάει. Υπάρχει επίσης ένα νέο σχέδιο και μερικοί σύνδεσμοι που αφορούν θέματα ψυχολογίας.

Όλο και περισσότερες γυναίκες αλλά και άνθρωποι γενικότερα συνειδητοποιούν ότι μπορούμε να διαχειριστούμε τα πράγματα διαφορετικά κι επιβάλλεται να αλλάξουμε κάποιες από τις παλιές ιστορίες.  Η Lesser γράφει στην αρχή του βιβλίου της: «Το μόνο που ξέρω είναι ότι στις αρχές της τρίτης  δεκαετίας μου συνειδητοποίησα έντονα τα αισθήματα ασφυξίας, στενοχώριας και θυμού που σιγόβραζαν μέσα μου από τότε που ήμουν κορίτσι. Σιγά-σιγά, η επιθυμία να κάνω κάτι για να αλλάξω την ιστορία έγινε πιο δυνατή από τον φόβο μου να μιλήσω». Πιστεύει ότι αυτή η αφύπνιση ίσως να ήταν αποτέλεσμα του κύματος των γυναικών που συγκέντρωναν τις δυνάμεις τους σ’ όλο τον κόσμο, της πρακτικής του διαλογισμού, που της έδινε μια ισχυρή ραχοκοκαλιά κι έναν τρόπο να βλέπει τον εαυτό της και τους άλλους με ήρεμη περιέργεια, και των πρώτων προσπαθειών της στη θεραπεία που τη βοηθούσαν να ξετυλίξει τις ιστορίες που την είχαν διαμορφώσει. Μέσα από όλες αυτές τις διαδικασίες συνειδητοποίησε πως η άποψη ότι «έτσι είναι τα πράγματα» ήταν στην πραγματικότητα απλώς μια ιστορία με αρχαίες ρίζες, μια ιστορία που παρακαλούσε να επανεξεταστεί και να ανανεωθεί.

Το βιβλίο απαρτίζεται από τρία μέρη: ιστορίες προέλευσης, ιστορίες εξουσίας κι ένα γενναίο νέο τέλος. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου διερευνά τις ιστορίες προέλευσης που έχουν διαμορφώσει τη δυτική μας σκέψη και όχι μόνο. Επιστρέφει στον Αδάμ και την Εύα κι άλλες παραβολές της Βίβλου, στους ελληνικούς και ρωμαϊκούς μύθους, στις τραγωδίες του Σαίξπηρ και σε άλλες γνωστές ιστορίες. Πολλές από αυτές τις ιστορίες έχουν αντέξει στο χρόνο κι έχουν περάσει από τη μια γενιά στην άλλη, συχνά χωρίς κριτική εκτίμηση. Συχνά αγνοούμε το πώς αυτές οι παλιές ιστορίες μας διαμορφώνουν και πόσο εδραιωμένες είναι στις σύγχρονες κουλτούρες μας. Η Lesser περιγράφει το πως είχε απορροφήσει αυτές τις ιστορίες σαν να αφορούσαν όλη την ανθρωπότητα, αλλά φυσικά, οι ιστορίες που γράφονται μόνον από άνδρες είναι ιστορίες για άνδρες, όχι για ολόκληρη την ανθρώπινη φυλή. Εξερευνά πως θα μπορούσαν να ήταν τα πράγματα και τι θα μπορούσε να αλλάξει τώρα εάν οι γυναίκες γίνουν κι αυτές οι αφηγήτριες. Επίσης επισημαίνει πώς η εξοικείωση με τις ιστορίες προέλευσης του πολιτισμού μας και η ανίχνευση της επιρροής τους είναι ένας καλός τρόπος για να κάνουμε έναν απολογισμό της ζωής μας και των προσωπικών μας αφηγήσεων και να διεκδικήσουμε τη δική μας φωνή.

Στο βιβλίο η Lesser εστιάζει σε ιστορίες από δυτικούς πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομένων της ιστορίας του Αδάμ και της Εύας, και της Πανδώρας και της Κασσάνδρας από τους ελληνικούς μύθους. Περιγράφει πώς όταν άρχισε να διακρίνει την επιρροή τους ένιωσε τα πλοκάμια τους ν’ απλώνονται παντού. Ένα άλλο πράγμα που συνειδητοποίησε ήταν ότι πολλές από τις ιστορίες περιέχουν παρόμοια θέματα και μηνύματα, όπως λόγου χάρη ότι οι άνδρες είναι ανώτεροι και ηθικά αγνοί ενώ οι γυναίκες φέρνουν όλες τις συμφορές. Αν δεν γνωρίζαμε ότι αυτές οι ιστορίες υποστηρίζουν το status quo, τότε το να κατηγορούμε τις γυναίκες για όλες τις διαμάχες και τον πόνο στον κόσμο θα φαινόταν κάπως παράλογο ή ως μιαν απελπισμένη προσπάθειά να νοηματοδοτήσουμε την ανθρώπινη εμπειρία και τους υπαρξιακούς μας φόβους μέσω απλοϊκών εξηγήσεων. Αναφερόμενη στον Αδάμ και την Εύα γράφει: «Ο Θεός τους καταριέται. Καταριέται τη γυναίκα να γεννάει με επώδυνο τρόπο και να είναι υποτελής στον άντρα της. Καταριέται τον άνδρα σε συνεχή μόχθο. Καταριέται και τους δύο με αρρώστιες, γηρατειά και θάνατο και τους εξορίζει από τον κήπο της Εδέμ. Όλα μετά παίρνουν τον κατήφορο. Όλα λόγω της περιέργειας και της ανυπακοής της Εύας και της υποταγής του Αδάμ στην αμαρτία της Εύας. Η πτώση».

Ωστόσο, η Lesser αναφέρει ότι άλλες αναγνώσεις της ιστορίας υποδηλώνουν ότι ο θάνατος για τον οποίο μίλησε ο Θεός δεν ήταν κυριολεκτικός θάνατος, αλλά μάλλον ο θάνατος του παιδικού εαυτού, του ασυνείδητου εαυτού, του φοβισμένου εαυτού που επιλέγει το ασφαλές status quo και δεν εκπληρώνει ποτέ τον εαυτό του, τις δυνατότητές του. Γράφει: «Όπως το βλέπω εγώ, η Εύα είναι η πρώτη ενήλικας της ανθρωπότητας. Ο «πειρασμός» στον οποίο υποκύπτει είναι η πιο θεμελιώδης ανθρώπινη λαχτάρα — να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του, να βρει το δικό του μονοπάτι και να ασχοληθεί με θάρρος με τον κόσμο πέρα από τον κήπο της παιδικής ηλικίας. Το να μεγαλώνεις σημαίνει ότι παραδέχεσαι ότι η ζωή έχει δυσκολίες και ότι είμαστε υπεύθυνοι για τη δική μας συμπεριφορά και για την ευημερία ο ένας του άλλου. Με ψυχολογικούς όρους, η παρόρμηση να ενηλικιωθεί/ ανεξαρτητοποιηθεί κανείς  ονομάζεται  individuation / ατομίκευση, και με μυθολογικούς όρους ονομάζεται το ταξίδι του ήρωα – η εσωτερική έκκληση να φύγεις από την ακτή της μητέρας και του πατέρα, να δοκιμάσεις τα όρια, να γνωρίσεις την αξία σου, να πεις την αλήθεια σου, να διεκδικήσεις την αυθεντική αυτοτέλεια».

Ο μύθος καταγωγής από την αρχαία Ελλάδα του ποιητή Ησίοδου προϋπήρξε της  ιστορίας του Αδάμ και της Εύας. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, (όπως αναφέρει η Lesser) ο Δίας, ο βασιλιάς των θεών, είπε στον Προμηθέα: «Εσύ έκλεψες τη φωτιά και ξεπέρασες τη σκέψη μου. αλλά αυτό θα φέρει μεγάλη λύπη σε σένα και στους άντρες που θα ακολουθήσουν. Ως τίμημα της φωτιάς, θα τους δώσω ένα κακό, κι όλοι οι άντρες θα το έχουν αυτό, το κακό, κοντά στην καρδιά τους και θα το ευχαριστιούνται». Αυτό το κακό ήταν η Πανδώρα, η πρώτη γυναίκα. Ένα από τα πολλά δώρα που έλαβε από τους Θεούς ήταν η περιέργεια. Ο Δίας πάντρεψε την Πανδώρα με τον αδερφό του Προμηθέα και ως γαμήλιο δώρο της έδωσε ένα μεγάλο δοχείο με την προειδοποίηση να μην το ανοίξει ποτέ.  Όμως, όπως κι η Εύα, η περιέργειά κυρίευσε την Πανδώρα και σήκωσε το καπάκι. Ο Δίας είχε παγιδεύσει στο βάζο το πνεύμα κάθε είδους οδύνης που θα μάστιζε για πάντα την ανθρωπότητα: μόχθος, αρρώστιες, πείνα, ζήλια, μίσος, πόλεμος και τον κύκλο της γέννησης και του θανάτου. Και λόγω της περιέργειας της Πανδώρας, τα βάσανα έγιναν η μοίρα της ανθρωπότητας. Έτσι, η περιέργεια θεωρείται κάτι επικίνδυνο που προκαλεί κάθε είδους κακό. Αυτό το μήνυμα είναι διάχυτο στην κοινωνία μας. Κι ενώ ως μικρά παιδιά είμαστε περίεργοι να μάθουμε και να εξερευνήσουμε τον κόσμο στη συνέχεια αργά και σταθερά αυτό αμβλύνεται ή συνθλίβεται.

Αυτοί οι μύθοι εξακολουθούν να επηρεάζουν τη σύγχρονη συνείδησή μας παρόλη τη γνώση που έχουμε συσσωρεύσει και τις προόδους που έχουμε κάνει σε τόσους πολλούς τομείς. H Lesser ισχυρίζεται ότι αυτοί που διηγούνται τις ιστορίες είναι ανθρώπινα όντα με κάθε λογής κίνητρα, ισχυρές απόψεις, ένα Εγώ που πρέπει να τροφοδοτήσουν, κι ένα σύστημα που πρέπει να υποστηρίξουν. Ο Ησίοδος  «ερμήνευσε παλιούς μύθους και λαϊκές ιστορίες από την προφορική παράδοση, αλλάζοντας πολλές από αυτές έτσι ώστε να αντανακλούν τα ζητήματα της εποχής του και να προστατεύουν τα προνόμια της άρχουσας, πατριαρχικής τάξης» (Lesser). Σημειώνει ότι σε εκδοχές που προηγούνται της αφήγησης του Ησίοδου, η Πανδώρα δεν ήταν τιμωρία αλλά μάλλον δώρο. Πανδώρα σημαίνει «δίνοντας τα πάντα». Προηγούμενες εκδοχές του προφορικού μύθου, που έχουν προκύψει από τις ζωγραφιές πάνω σε κεραμικά αγγεία, παρουσιάζουν την Πανδώρα ως ενσάρκωση της γονιμότητας της γης, ως θεραπεύτρια και δότρια ζωής. Επίσης, υπάρχουν κι άλλες εκδοχές της ιστορίας που υποδηλώνουν ότι η Πανδώρα ανακάλυψε το ανοιγμένο βάζο και κράτησε την Ελπίδα για να βοηθήσει τους ανθρώπους να αντέξουν τις δοκιμασίες της θνητής ύπαρξης. Η Lesser σημειώνει : «Είναι καιρός να διηγηθούμε ιστορίες όπου κανείς δεν φταίει για την ανθρώπινη κατάσταση κι όλοι μας είμαστε υπεύθυνοι για τη χάραξη μιας ελπιδοφόρας πορείας προς τα εμπρός».

Ένας άλλος ελληνικός μύθος που εξετάζεται στο βιβλίο είναι η ιστορία της Κασσάνδρας γιατί η ιστορία της είναι επίκαιρη στην εποχή μας. Η Κασσάνδρα έβλεπε καθαρά, αλλά δεν την πίστευαν, την αγνοούσαν και της ασκούσαν gaslighting / ψυχολογική χειραγώγηση. Η Lesser γράφει: «Το Gaslight είναι ένα από τα αγαπημένα μου νέα ρήματα στο λεξικό Merriam-Webster… Μου αρέσει η απλότητα του ορισμού…  «Gaslight: να χειραγωγείς ψυχολογικά ένα άτομο ώστε να αμφισβητήσει τη λογική του….. Η κατάρα της Κασσάνδρας είναι ένα αρχαίο παράδειγμα gaslighting και βιώνεται σε καθημερινή βάση από γυναίκες σε όλο τον κόσμο….  Μπορείτε να επιστρέψετε σε κείμενα από την αρχαία Αίγυπτο, την Περσία και την Ελλάδα για τα πρώτα παραδείγματα gaslighting….  εκατομμύρια γυναίκες στη διάρκεια του χρόνου έχουν απαξιωθεί, αγνοηθεί, περιφρονηθεί κι έχουν υποφέρει επειδή είπαν άβολες αλήθειες. Αλλά αυτή τη φορά, κάτω από τα λόγια του πόνου, μπορούσα να νιώσω έναν νέο άνεμο να δυναμώνει».

Στο βιβλίο υπάρχει ένα κεφάλαιο όπου η συγγραφέας περιγράφει το ταξίδι της στη Γαλλία, όπου είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί τοποθεσίες με σπηλαιογραφίες. Μέχρι πρόσφατα εικαζόταν ότι οι καλλιτέχνες ήταν άνδρες, αλλά η έρευνα που διεξήχθη από τον Dean Snow, τον αρχαιολόγο που ανέλυσε τα αποτυπώματα των χεριών των καλλιτεχνών του Cro-Magnon, υποδηλώνει ότι πολλά από τα αποτυπώματα των χεριών στις σπηλιές ανήκουν σε γυναίκες. Αυτό σημαίνει ότι τουλάχιστον μερικοί από τους πρώτους αφηγητές ήταν γυναίκες. Η Lesser γράφει ότι σε αυτές τις σπηλιές ένιωσε μια σπλαχνική εμπειρία για το πώς η ιστορία είναι συχνά ένα παραμορφωμένο παράθυρο στο παρελθόν, την οπτική γωνία εκείνων που έχουν τη δύναμη να την διηγηθούν και αυτό της θύμισε την ευκαιρία που έχουμε να συμμετάσχουμε στην αλλαγή της αφήγησης. Ο Snow (αναφέρεται στην Lesser) λέει ότι η ερώτηση που λαμβάνει πιο συχνά είναι γιατί αυτοί οι πρώτοι καλλιτέχνες άφησαν αποτυπώματα. «Μια πολύ καλή υπόθεση είναι ότι κάποιος ήθελε να πει: «Αυτό είναι δικό μου, το έκανα αυτό». Η Lesser καταλήγει: «Είναι καιρός οι γυναίκες να αλλάξουμε αυτή την ιστορία, να αφήσουμε τα αποτυπώματα των χεριών μας, να πούμε: «Αυτό είναι δικό μου, το έκανα αυτό».

Αναρωτιέται επίσης γιατί η πληρότητα της συνείδησης των προγόνων μας έμεινε πίσω στις σπηλιές και θέτει ερωτήσεις όπως:

Γιατί η προσοχή μας επικεντρώθηκε στην κληρονομημένη βίαιη και πολεμική φύση μας; Τι έγινε με τις ιστορίες της πρώιμης ανθρώπινης παρόρμησης, να νοιάζεται ο ένας για τον άλλον, να είναι γονείς, να μαγειρεύουν και να φροντίζουν, να αγαπούν και να δημιουργούν; Γιατί αυτές οι λεγόμενες μαλακές ιστορίες παραβλέφθηκαν και δεν ειπώθηκαν παράλληλα με τις ιστορίες των πολεμιστών; Γιατί δεν θεωρήθηκαν ως κρίσιμες πτυχές του ανθρώπινου ταξιδιού στο χρόνο; Γιατί αυτές οι ιστορίες έμειναν στις σπηλιές — και όχι μόνο σε εκείνες τις προϊστορικές σπηλιές αλλά στα ξεχασμένα δωμάτια κάθε εποχής;

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου πραγματεύεται το θέμα εξουσία και γυναίκες. Η Lesser λέει ότι καθώς περνούσε ο καιρός συνειδητοποιούσε ότι για να αλλάξει την ιστορία της εξουσίας στον δικό της κόσμο έπρεπε να ανασύρει την προσωπική της δύναμη, την εσωτερική της δύναμη, την εγγενή αξιοπρέπεια και την αυτοεκτίμησή της, άλλα στρώματα αμφιβολίας για τον εαυτό της, ανεξερεύνητο και ανέκφραστο θυμό και μια σειρά από άλλα προβλήματα, όπως το πρόβλημα του να είναι αρεστή – το να είναι ευγενική, ευχάριστη και συμπαθής όλη την ώρα – κάλυπταν την αυθεντική της δύναμη. Αναφέρει: «Γυναίκες κι εξουσία . . . τι γρίφος. Αυτό σκεφτόμουν καθώς καθόμουν στο ήσυχο σπίτι μου, ταιριάζοντας  τις κάλτσες. Κάπου στο πίσω μέρος του μυαλού μου ένιωσα την παρουσία εκατομμυρίων άλλων γυναικών που αντιμετώπιζαν παρόμοια προβλήματα και ήταν εξίσου αναστατωμένες από αυτές τις δύο λέξεις. Γυναίκες κι εξουσία. Οι λέξεις ήταν σαν τις κάλτσες: αταίριαστες. Ήταν ένα κοάν που έψαχνε μιαν απάντηση».

Περιγράφει την δική της στιγμή της Πανδώρας όταν άνοιξε ένα κουτί με βιβλία από τα φοιτητικά χρόνια των γιων της ενώ ξεκαθάριζε το υπόγειο της. Καθώς διάβαζε τα βιβλία που βρήκε μέσα στο κουτί, συνάντησε καθώς γράφει το DNA της πατριαρχικής εξουσίας. Από το βιβλίο Ο Πρίγκιπας του Niccolò Machiavelli, ο οποίος υπερασπίστηκε το είδος ηγεσίας που απέφευγε την ηθική και την ενσυναίσθηση και το σύγγραμμα Τέχνη του Πολέμου του Sun Tzu, ο οποίος ισχυρίζεται ότι ο φόβος, η εξαπάτηση, η αλαζονεία, η επίθεση, ο αφανισμός είναι οι στρατηγικές της εξουσίας έως τον Αριστοτέλη, τα Επιλεγμένα Δοκίμια του Καρλ Μαρξ, το βιβλίο Ο Πλούτος των Εθνών του Άνταμ Σμιθ, τον Πλάτωνα, τον Πλούταρχο, τον Αυγουστίνο και τον Άγιο Παύλο, τον Τόμας Χομπς, τον Τζον Λοκ και πολλούς άλλους. Γράφει: «Το Κουτί της Πανδώρας, είπα μέσα μου. Αυτό ήταν ένα  επικίνδυνο κουτί! Έβγαλα κι ένα άλλο βιβλίο. Ήταν ένα μεγάλο βιβλίο με έντονο κόκκινο εξώφυλλο. Οι 48 Νόμοι της Εξουσίας, του Robert Greene… Αυτό ήταν το τέλος του εγχειρήματος καθαριότητας και η αρχή μιας βαθιάς βουτιάς στην ιστορία της εξουσίας.….»

Το βιβλίο διερευνά το πώς αν οι γυναίκες ήταν επίσης πρωταγωνίστριες και αφηγήτριες των διδακτικών μύθων των κοινωνιών «τα ξίφη μπηγμένα σε πέτρες και οι βόμβες που σκάνε στον αέρα, δεν θα ήταν πιο εγκωμιαστικά από την εκπαίδευση των παιδιών και τη φροντίδα του κήπου. Πράξεις όπως ο βιασμός και η λεηλασία, η βία και η ωμή βιαιοπραγία δεν θα είχαν ποτέ συνδεθεί με το «ταξίδι του ήρωα». Η κουλτούρα δεν θα σεβόταν μόνο τον δυνατό και σιωπηλό τύπο. Θα ήταν επίσης ωραίο να είσαι ομιλητικός, γενναίο να κλαις, ευγενικό να νιώθεις και να σχετίζεσαι». Αυτή η μονόπλευρη ιστορία εξουσίας και η υπερεκτίμηση ενός συστήματος αξιών και ο αποκλεισμός άλλων έχουν δημιουργήσει πολλά δεινά κι αδικίες, και καθώς λέει η Lesser δεν χρειαζόμαστε μόνο ιστορίες που ενδυναμώνουν όλους εκείνους που έχουν μείνει έξω από την ιστορία, αλλά και ιστορίες με διαφορετικές αξίες και νέους τρόπους ύπαρξης και αντιμετώπισης προβλημάτων.

Η Lesser μας υπενθυμίζει επίσης ότι παρόλο που οι γυναίκες δεν είναι μέρος αυτής της ιστορίας δεν σημαίνει ότι δεν έχουν συχνά συμπράξει με την ιστορία, κι επίσης, παρόλο που η εμπειρία και η έρευνα δείχνουν ότι οι γυναίκες έχουν ακονίσει περισσότερο τα ένστικτα φροντίδας και συνεργασίας, καλλιεργούν σχέσεις και συνδεσιμότητα, είναι λιγότερο πιθανό να χρησιμοποιήσουν βία για να αντιμετωπίσουν τη σύγκρουση, όλοι οι άνθρωποι έχουν μέσα τους ένα πλήρες φάσμα ανθρώπινων παρορμήσεων και αντιδράσεων,  παρορμήσεις για χειραγώγηση ή κυριαρχία, για εγωισμό κι αγένεια, για άδικη κατηγορία ή εξευτελισμό, για να πατήσουν πάνω στους άλλους για να πάρουν αυτό που θέλουν. Γι’ αυτό πιστεύει ότι είναι κρίσιμο να έχουμε αυτογνωσία κι αυτό με φέρνει στο τελευταίο μέρος του βιβλίου όπου υπάρχει ένα κεφάλαιο στο οποίο η Lesser εισάγει έναν δικό της όρο –‘innervism’ / «εσωτερισμός». Ορίζει τον εσωτερισμό ως «αγάπη για τον εαυτό. Είναι η συνειδητοποίηση ότι η επούλωση του εαυτού και η επούλωση του κόσμου πάνε χέρι-χέρι. … Μερικές φορές τα ίδια τα κακά που θέλουμε να πολεμήσουμε στον κόσμο, οι διαλυμένες συμπεριφορές που κατηγορούμε τους άλλους, είναι επίσης ζωντανά μέσα μας και χρειάζονται την προσοχή μας, την καλοσύνη μας, την κατανόησή μας, τη επούλωση μας».

Πιστεύει ότι κατά την εξέταση του θέματος γυναίκες κι εξουσία πρέπει να ληφθούν υπόψη τόσο ο εσωτερισμός όσο και ο ακτιβισμός. Ο «εσωτερισμός» επειδή οι γυναίκες ως συλλογικότητα κουβαλούν καταπίεση και πόνο στο σώμα και την ψυχή τους, επομένως η εσωτερική επούλωση είναι απαραίτητη, κι ο ακτιβισμός επειδή υπάρχουν τόσα πολλά που πρέπει να αντιμετωπιστούν στον κόσμο. Η Lesser εξηγεί γιατί χρησιμοποιεί αυτούς τους όρους. Γράφει: «Χρησιμοποιώ τη λέξη ακτιβισμός για να περιγράψω…., οτιδήποτε κάνετε για να υπηρετήσετε έναν σκοπό μεγαλύτερο από τον εαυτό σας. Ο ακτιβισμός σας μπορεί να μοιάζει με συμμετοχή σε μια πολιτική εκστρατεία, σε ένα κίνημα κοινωνικής δικαιοσύνης, στη σχολική επιτροπή, στην τοπική πυροσβεστική υπηρεσία. Ή να είσαι ανάδοχος γονέας, ή θεραπευτής ή κάποιος που μαζεύει σκουπίδια στην άκρη ενός δρόμου. Ο ακτιβισμός είναι «η αγάπη που γίνεται ορατή», όπως έγραψε ο Kahlil Gibran. Αγάπη για τους ανθρώπους, τα ζώα, τα δέντρα, την κοινότητα, τη χώρα, τη γη, τον πλανήτη». Η Lesser αναφέρει ότι αυτό που την εμπνέει από την Pauli Murray είναι η επιμονή της ότι ο καθένας μπορεί να είναι παράγοντας αλλαγής με την έννοια ότι δεν χρειάζεται να ενταχθεί σε μια οργάνωση ή να διακηρύξει πίστη σε ένα κόμμα ή μια φιλοσοφία, επειδή κάθε άτομο με μια γραφομηχανή αποτελεί κίνημα. Γράφει: «Λέω ότι ένα άτομο με τη δική του φωνή — γραπτή, προφορική, κλάμα, κραυγή, τραγούδι — μπορεί να αλλάξει την ιστορία. Κάθε μέρα, με μεγάλους και μικρούς τρόπους, μπορούμε να το κάνουμε αυτό.… ». Προσθέτει επίσης ότι δεν υπάρχει μόνο δύναμη στο να γνωρίζουμε τις παλιές ιστορίες και να συνειδητοποιούμε τι εκτιμούμε και τι όχι, αλλά και να προσφέρουμε εναλλακτικές λύσεις και να δημιουργούμε νέα σενάρια για να αντικαταστήσουμε αυτά που μας κρατούν όλους πίσω.

Resources:

2. Δύο σύντομες TED ομιλίες του Steven Hayes, PhD, ιδρυτή της Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ACT / Acceptance and Commitment Therapy), η οποία χαρακτηρίζεται από την αποδοχή των ανεπιθύμητων εμπειριών οι οποίες είναι έξω από τον έλεγχο μας και της δέσμευσης να ζήσουμε μια ζωή σύμφωνα με τις αξίες μας. Σκοπός της ACT είναι η αύξηση της ψυχολογική μας ευελιξίας, ανάπτυξη ενσυνειδητότητας (mindfulness), με πλήρη εστίαση στο παρόν και δράση σύμφωνα με το αξιακό μας σύστημα. Διακρίνει έξι βασικές διαδικασίες ψυχολογικής ακαμψίας (psychological inflexibility): γνωσιακή προσκόλληση, βιωματική αποφυγή, εμμονή με το παρελθόν ή το μέλλον, υπερ-ταύτιση με το εαυτό ως περιεχόμενο, απώλεια επαφής με τις αξίες και ελλιπής δράση, και έξι διαδικασίες ψυχολογικής ευελιξίας (psychological flexibility): την αποδοχή, τη γνωσιακή αποκόλληση, την επαφή με την παρούσα στιγμή, τον εαυτό ως πλαίσιο, τις αξίες και τη δεσμευμένη πράξη (committed action).

https://www.youtube.com/watch?v=o79_gmO5ppg        &      https://www.youtube.com/watch?v=GnSHpBRLJrQ

2. Ένα πρόσφατο επεισόδιο του Being Well podcast όπου ο Rick κι ο Forest Hanson ορίζουν την έλλειψη (scarcity) και την αφθονία (abundance), τους λόγους που είμαστε προδιατεθειμένοι προς την έλλειψη από την εξελικτική οπτική, καθώς και την έλλειψη σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο. Το γεγονός ότι συμπεριέλαβαν μια κριτική για την προώθηση μιας «νοοτροπίας αφθονίας» ήταν αναζωογονητικό. Μίλησαν για το πώς και πότε μπορούμε να χαλαρώσουμε και να προσανατολιστούμε προς μιαν αίσθηση αφθονίας, της αίσθηση αφθονίας σε αντικειμενικά δύσκολες στιγμές και σε σχέση με το χρόνο και το μέλλον, καθώς και την αίσθηση δέους όταν αναλογιζόμαστε την αφθονία του σύμπαντος  ή της φύσης.

https://www.rickhanson.net/being-well-podcast-creating-an-abundance-mindset/