Χαρά Η μετάφραση είναι διαθέσιμη
«Η στιγμή για να είσαι ευτυχισμένος είναι τώρα. Το μέρος για να είσαι ευτυχισμένος είναι εδώ. Ο τρόπος για να είσαι ευτυχισμένος είναι να δώσεις χαρά στους άλλους» Robert Ingersoll (1833-1899)
«Δεν αρκεί να είναι κανείς ευτυχισμένο άτομο. Θα πρέπει επίσης να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε τρόπους με τους οποίους οι άλλοι –ίσως όλοι– να μπορούν να είναι ευτυχισμένοι» Michael Rosen & Annemarie Young
«Όταν αναπτύσσεις τις εσωτερικές σου δυνάμεις εισπράττοντας το καλό / θετικό είναι σαν να βυθίζεις την καρίνα ενός ιστιοφόρου, έτσι ώστε να χτυπιέται λιγότερο από τους ανέμους, να ανακάμπτει πιο γρήγορα από τις μεγάλες καταιγίδες, και μπορείς τώρα να ξανοιχτείς με ασφάλεια σε βαθύτερα νερά για να κυνηγήσεις τα όνειρα σου. Με αυτόν τον τρόπο θα μετατρέπεις στιγμές ηδονικής ευημερίας σε μια πιο θεμελιώδη συνεχή αίσθηση ολοκλήρωσης και νοήματος: αυτό που ονομάζεται ευδαιμονική ευημερία». Rick Hanson
Η σημερινή ανάρτηση έχει να κάνει με τη χαρά – πώς να την αγγίξουμε και πώς να την καλλιεργήσουμε. Εδώ και κάμποσο καιρό καθώς κοίταζα υλικό σχετικό με τη χαρά και τις πρακτικές καλλιέργειας της, σκεφτόμουν να γράψω κάτι σχετικό. Η ανάγνωση του βιβλίου των James Baraz και Michele Lilyanna, Awakening Joy for Kids / Η Αφύπνιση της Χαράς για Παιδιά, έφερε το θέμα ξανά στο προσκήνιο και το αποτέλεσμα είναι αυτή η πρώτη ανάρτηση για τη χαρά. Επίσης συνοδεύω την ανάρτησή με τα πιο πρόσφατα σχέδια μιας σειράς σχεδίων που φτιάχνω αυτό το διάστημα.
Από την ανθρωπιστική προοπτική θα πρέπει να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε έναν κόσμο στον οποίο ο καθένας θα έχει την ευκαιρία να βρει πληρότητα και ευτυχία στο εδώ και τώρα. Φυσικά, υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να είναι ευτυχισμένος κανείς κι ο καθένας μας πρέπει να έχει την ελευθερία και την ευκαιρία να δημιουργήσει το είδος της ζωής που του φέρνει χαρά και ικανοποίηση, αρκεί να μην προκαλούμε κακό στους άλλους και να σεβόμαστε και το δικό τους δικαίωμα στη χαρά. Πολλοί άνθρωποι σ’ όλο τον κόσμο δεν έχουν την ελευθερία ή τις βασικές ευκαιρίες για να επιδιώξουν την ευτυχία. Η ελευθερία είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην επίτευξη της ευτυχίας και της χαράς, αλλά αυτό θα μπορούσε να είναι το θέμα μιας άλλης ανάρτησης. Τέλος, υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι για να ορίσουμε την ευτυχία και τη χαρά, και ο καθένας από εμάς μπορεί να δώσει έμφαση σε διαφορετικές εμπειρίες και πράγματα ανάλογα με το ποιοι είμαστε και πού βρισκόμαστε στον χώρο και τον χρόνο.
Στο βιβλίο που αναφέρω παραπάνω, ο όρος χαρά χρησιμοποιείται για να περιγράψει υγιείς καταστάσεις του νου όπως η ικανοποίηση, η ευτυχία, η πληρότητα, η ζωντάνια, η απόλαυση, η ειρήνη, η ηρεμία, η ανοιχτή καρδιά, κ.λπ. Οι συγγραφείς του βιβλίου υποστηρίζουν ότι η καλλιέργεια της προσωπικής χαράς δεν ωφελεί μόνο εμάς, αλλά και τους γύρω μας και παράγει μιαν αλυσιδωτή αντίδραση φέρνοντας περισσότερη συνείδηση και ευημερία στον πλανήτη. Το βιβλίο περιλαμβάνει πολλές πρακτικές και ασκήσεις που έχουν σχεδιαστεί για να ενισχύσουν τις σχέσεις με τον εαυτό μας και τους άλλους, ώστε να μπορούμε να ζούμε πιο ευτυχισμένες και πιο επιτυχημένες ζωές. Αυτές οι πρακτικές έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τα παιδιά (και τους ενήλικες) να αναπτύξουν περισσότερη αυτογνωσία, ενσυναίσθηση, συμπόνια, αγάπη και φροντίδα τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τους άλλους, καθώς και επιμονή και ανθεκτικότητα απέναντι στις δυσκολίες. Νομίζω ότι το βιβλίο θα ήταν εξαιρετικό για γονείς, εκπαιδευτικούς και οποιονδήποτε άλλο εργάζεται με παιδιά. Περιλαμβάνει επίσης έναν οδηγό με οδηγίες για τον τρόπο ενσωμάτωσης αυτών των πρακτικών σε μια ημέρα διδασκαλίας και στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα σπουδών.
Ο Baraz και η Lilyanna ανακάλυψαν μέσω της δουλειάς και της εμπειρίας τους ως δάσκαλοι σε σχολεία και δάσκαλοι διαλογισμού ότι οι δεξιότητες που καλλιεργούν τη χαρά μπορούν να διδαχθούν και ότι μέσω της εξάσκησης και της επανάληψης μπορούν να δημιουργήσουν νέες νευρικές διαβάσεις / απολήξεις στον εγκέφαλο. Γράφουν: «Μπορούμε να προγραμματίσουμε τον εγκέφαλο και τη συναισθηματική μας ύπαρξη προς την ευτυχία, και κάνοντας αυτό με τα παιδιά μας μπορούμε να τα βοηθήσουμε να γίνουν πιο ανθεκτικά σ’ έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς». Υποστηρίζουν ότι εξασκώντας αυτές τις δεξιότητες από νωρίς με τα παιδιά μας χτίζουμε συναισθηματική ανθεκτικότητα, αυτορρύθμιση και ευεξία πριν καν εισέλθουν στο σχολικό σύστημα. Αυτές οι ικανότητες διευκολύνουν την προσαρμογή των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον, τη ρύθμιση των συναισθημάτων τους, τη μάθηση, την αλληλεπίδραση με τους άλλους και την οικοδόμηση μιας στοργικής και με σεβασμό κοινότητας στην τάξη. Αναφέρονται σε έρευνες σχετικές με την ευεξία που δείχνει ότι η αυξημένη ενσυνειδητότητα, η οποία είναι βασικό συστατικό της αφύπνισης της χαράς, επηρεάζει θετικά όλους τους τομείς της ζωής μας, συμπεριλαμβανομένης της νοημοσύνης, της δημιουργικότητας, της παραγωγικότητας, της ενέργειας, της ανθεκτικότητας, της ικανοποίησης, ενώ ταυτόχρονα μειώνει το άγχος και την κατάθλιψη. Επιπλέον, μελέτες έχουν δείξει ότι η αυξημένη ευτυχία ενισχύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα, μειώνει τον πόνο των χρόνιων ασθενειών, καταπολεμά το άγχος, μειώνει την αρτηριακή πίεση.
Οι συγγραφείς συζητούν πώς η χαρά είναι η φυσική μας κατάσταση κι ότι ερχόμαστε σ’ αυτόν τον κόσμο με μια φυσική χαρά. Ως μωρά, εάν λαμβάνουμε τη σωστή φροντίδα , έχουμε πρόσβαση σε αυτή την αίσθηση χαράς. Γράφουν: «Ένα μωρό που έχει ταϊστεί, έχει αλλαχτεί, έχει ξεκουραστεί, συχνά γουργουρίζει από χαρά όταν λαμβάνει στοργική προσοχή. Ήμασταν όλοι εκείνο το μωρό κάποια στιγμή. Κι ένας ενήλικας σε ένα μηχάνημα μαγνητικής τομογραφίας που είναι απαλλαγμένος από σωματικό ή ψυχικό στρες εμφανίζει έναν εγκέφαλο που είναι συνειδητός, ήρεμος, δημιουργικός, συμπονετικός και ικανοποιημένος». Προτείνουν ότι μπορούμε να έχουμε πρόσβαση και να αφυπνίσουμε την χαρά μέσα μας ακόμα και μέσα σε δυσκολίες και άγχος. Πρέπει να την θυμηθούμε και μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με αυτή τη χαρά διδάσκοντάς τους απλές πρακτικές και ενθαρρύνοντάς τα να ζουν από αυτό το μέρος όλο και πιο πολύ.
Οι τρεις αρχές αφύπνισης της χαράς είναι: να κατανοήσουμε πού βρίσκεται η αληθινή ευτυχία, να προσλάβουμε το καλό / θετικό που μας συμβαίνει και η εξάσκηση.
Τα παιδιά μπορεί να έρθουν σε επαφή με την αληθινή ευεξία και χαρά, για παράδειγμα, ενώ παίζουν με φίλους, βρίσκονται έξω στη φύση μια υπέροχη μέρα, ακούνε μιαν ιστορία την ώρα του ύπνου ή χουχουλιάζουν μ’ ένα κατοικίδιο, και ούτω καθεξής. Η πρόσληψη του καλού / θετικού αναφέρεται στην πραγματική παύση για να απολαύσουμε την καλή εμπειρία επειδή πολύ συχνά χάνουμε την απόλαυση των ευχάριστων στιγμών. Μπορεί να γνωρίζουμε γνωστικά ότι αισθανόμαστε καλά, αλλά δεν αφιερώνουμε χρόνο για να το νιώσουμε στο σώμα μας, να σταθούμε για λίγα λεπτά, να το απολαύσουμε. Ο Rick Hanson λέει ότι πρέπει α) να αναζητήσουμε καλά / ευχάριστα γεγονότα και να τα μετατρέψουμε σε καλές εμπειρίες β) να απολαύσουμε πραγματικά την εμπειρία γ) να αισθανθούμε ότι η καλή εμπειρία βυθίζεται μέσα μας. Ισχυρίζεται ότι «Κάθε φορά που νιώθετε ασφάλεια, ικανοποίηση ή συνδεδεμένοι με κάποιον, διεγείρετε κυκλώματα απόκρισης (responsive circuits) στον εγκέφαλό σας…. και με την εξάσκηση, θα μάθετε να διεγείρετε τα νευρωνικά κυκλώματα των θετικών καταστάσεων ακόμα κι όταν είσαστε ταραγμένοι ή αναστατωμένοι, όπως όταν μέσα στην ακαταστασία βρίσκετε το εργαλείο που χρειαζόσαστε.” Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα σχετικά με την πρόσληψη του καλού / θετικού στο άρθρο του Rick Hanson: https://www.rickhanson.net/take-in-the-good/. Τέλος, καθώς εξασκούμαστε στο να αφήνουμε τις στιγμές της ευεξίας και χαράς να καταγράφονται αντί να κολλάμε στις παλιές συνήθειες του μυαλού μας (stuck in the ruts of our mind), αρχίζουμε να δημιουργούμε νέες νευρικές διαβάσεις / απολήξεις ευτυχίας γιατί συχνά οι νευρώνες που διεγείρονται μαζί συνδέονται μεταξύ τους (neurons that fire together wire together).
Ο Baraz και η Lilyanna ισχυρίζονται ότι η διαδικασία της αφύπνισης της χαράς απαιτεί την καλλιέργεια δέκα διαφορετικών υγιεινών καταστάσεων ευεξίας και χαράς και το να είμαστε παρόντες έτσι ώστε με την πάροδο του χρόνου ο εγκέφαλος να τείνει όλο και περισσότερο προς την χαρά. Εν συντομία, αυτές οι δέκα υγιείς καταστάσεις ευεξίας και χαράς είναι:
Να θέσουμε την πρόθεση να είμαστε ευτυχισμένοι και να επιτρέψουμε περισσότερη χαρά στη ζωή μας γιατί αυτό ωθεί το μυαλό μας να αναζητήσει το θετικό και να εκτιμήσει τη χαρά καθώς ξεδιπλώνεται
Να μάθουμε τη δύναμη της ενσυνείδητης επίγνωσης και να καλλιεργήσουμε την ικανότητα να είμαστε παρόντες και συνειδητοποιημένοι που είναι βασικό εργαλείο μιας χαρούμενης ζωής
Να αναπτύξουμε μια ευγνωμονούσα καρδιά γιατί, μεταξύ άλλων, η εκτίμηση του καλού στη ζωή μας βοηθά να ανοιχτούμε στις αναπόφευκτες δυσκολίες που προκύπτουν
Να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της ζωής με επιδέξιους τρόπους
Να κατανοήσουμε τη δύναμη της ακεραιότητας, να μην κάνουμε κακό και να γνωρίζουμε τη χαρά της ευθυγράμμισης με τις αξίες μας
Να καλλιεργήσουμε την ικανότητα να απαγκιστρωνόμαστε από ότι δεν μας ωφελεί πια ή μας βαραίνει και να μάθουμε να μην υποκύπτουμε σε παρορμητικές συμπεριφορές που αργότερα θα μετανιώσουμε
Να αγαπάμε τον εαυτό μας και να νιώθουμε ότι μας αξίζει η αληθινή ευτυχία και χαρά
Να νοιαζόμαστε και να απολαμβάνουμε μια υγιή σχέση με τους άλλους
Να εκφράζουμε τη συμπόνια μας όταν βλέπουμε τους άλλους γύρω μας να αντιμετωπίζουν δυσκολίες
Να γνωρίσουμε τη χαρά της ύπαρξης, όπου μαθαίνουμε να χαλαρώνουμε πραγματικά και να αγκαλιάζουμε αυτό που συμβαίνει την κάθε στιγμή
Υπάρχουν πάρα πολλές πρακτικές ενσυνειδητότητας και άλλες δραστηριότητες / ασκήσεις στο βιβλίο τόσο για το σπίτι όσο και για το σχολείο. Θα περιγράψω εν συντομία δύο από τις σχολικές δραστηριότητες που προτείνουν οι συγγραφείς για να μάθουν τα παιδιά να θέτουν προθέσεις, μια διαδικασία που ο Dan Siegel ισχυρίζεται ότι «δημιουργεί μια ολοκληρωμένη κατάσταση εκκίνησης, μια προσαρμογή του νευρικού μας συστήματος ώστε να είναι σε λειτουργία αυτή η συγκεκριμένη πρόθεση: μπορούμε να είμαστε έτοιμοι να λάβουμε, να αισθανθούμε, να εστιάσουμε, να συμπεριφερθούμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο» (αναφέρεται στο Baraz και Lilyanna, 2016).
Τα παιδιά καλούνται να θέσουν μια πρόθεση γύρω από αυτό που θα τους έφερνε ένα αίσθημα χαράς. Τους ζητείται να δηλώσουν, με μία ή δύο λέξεις, πώς αισθάνονται και τι λαχταρούν. Μερικά παιδιά μπορεί να λαχταρούν μια ήσυχη μέρα κι άλλα μια πιο ζωηρή εμπειρία. Οι συγγραφείς μας λένε ότι όταν τα παιδιά εκφράζουν τις ανάγκες τους φωναχτά μπορεί να προκύψει και να ακουστεί ολόκληρο το εύρος της ανθρώπινης εμπειρίας, κι επίσης, όταν οι μαθητές βλέπουν ότι και άλλοι βιώνουν ανάλογα συναισθήματα, μπορούν να χαλαρώσουν και να μείνουν απλώς με τα συναισθήματά τους. Αφού ειπωθούν δυνατά οι προθέσεις, οι μαθητές γράφουν μια πρόταση με την πρόθεση τους σε μια λωρίδα αυτοκόλλητου χαρτιού. Μερικές φορές ένας μαθητής μπορεί να πει ότι πρόθεσή του είναι να παίξει βιντεοπαιχνίδια. Στη συνέχεια ζητείται από το παιδί να αναγνωρίσει την ανάγκη που εκπληρώνει το βιντεοπαιχνίδι. Εάν ο μαθητής για παράδειγμα πει ότι του αρέσει «ο ανταγωνισμός ή η χαλάρωση», ο δάσκαλος βοηθά το παιδί να δει ότι το βιντεοπαιχνίδι είναι απλώς μια στρατηγική για να καλύψει τις ανάγκες του και υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι για να καλύψει την ίδια ανάγκη.
Αφού καταγράψουν την ανάγκη τους, τα παιδιά κρατούν τα χαρτιά τους ψηλά και μετακινούνται στη μέση του δωματίου. Κυκλοφορώντας, κάθε μαθητής διαβάζει δυνατά το χαρτί του άλλου και λέει: «Είσαι _____________ και προσκαλείς _____________ στη ζωή σου σήμερα. Σε βλέπω και τιμώ την πρόθεσή σου». Το άλλο παιδί ευχαριστεί και λέει το ίδιο. Από κάποια άποψη μαθαίνουν να σέβονται και να τιμούν ο ένας τις ανάγκες του άλλου. Έπειτα κολλούν τις προθέσεις τους στα θρανία τους και καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας αναζητούν αποδείξεις ότι πραγματοποιούνται οι προθέσεις τους κι αν μπορούν βοηθούν άλλους να εκπληρώσουν τις δικές ανάγκες.
Αυτή η πρακτική μπορεί να εξελιχθεί περαιτέρω σε μια δραστηριότητα που ονομάζεται: Co-creating Our Day / Συνδημιουργώντας τη Μέρας μας
Αφού μοιραστούν τις προθέσεις τους, τα παιδιά γράφουν στον πίνακα τις ανάγκες που ελπίζουν να καλύψουν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο / Η δάσκαλος /α τους υπενθυμίζει ότι δεν θα μπορέσουν να ικανοποιηθούν όλες οι ανάγκες, αλλά θα κάνουν ότι καλύτερο μπορούν για να τις χωρέσουν όλες μέσα στη μέρα. Οι ανάγκες για παιχνίδι, ξεκούραση, κουβέντα, δημιουργικό χρόνο και χρόνο εκτός τάξης είναι συνήθως μέρος της λίστας και ο / η δάσκαλος /α μπορεί εύκολα να τις ενσωματώσει στη δομή της ημέρας. Εν τω μεταξύ, τα παιδιά αισθάνονται ενδυναμωμένα και χαρούμενα που οι ανάγκες τους τιμούνται από όλη την τάξη. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, οι μαθητές καλούνται να μοιραστούν με την ομάδα εάν εκπληρώνεται η ανάγκη τους και στο τέλος της ημέρας τα παιδιά μπορούν να γράψουν στα ημερολόγιά τους πώς τίμησαν μιαν ανάγκη ή πώς βοήθησαν κάποιον άλλο με μια ανάγκη ή χαρά. Εάν η ανάγκη ή η χαρά τους δεν χώρεσε μέσα στο πρόγραμμα, μπορούν να αναζητήσουν τρόπους να την ενσωματώσουν στα βραδινά τους σχέδια.