Μέρος  δεύτερο                                                                                              Edited and updated

Εμμηνόπαυση: επιστήμη και φεμινισμός κι ένα ποίημα

Α. Είναι Πάσχα εδώ στην Ελλάδα, οπότε στη σημερινή ανάρτηση θα δημοσιεύσω ένα ποιήμα ενός σημαντικού Έλληνα ποιητή. Ο μονόλογος της Παναγίας εκφράζει την αγάπη και τον πόνο που βιώνουν οι μητέρες όταν τα παιδιά τους υποφέρουν λόγω της “ανυποταξίας που βασίζεται σε αρχές” / “principled insubordination”, για να χρησιμοποιήσω έναν όρο από το βιβλίο του Todd Kashdan (για το οποίο μπορεί να γράψω στην επόμενη ανάρτηση) κι επειδή τολμούν να πουν την αλήθεια.

Οι πόνοι της Παναγιάς του Κώστα Βάρναλη (1884-1974)

Το ποίημα ανήκει στο πρώτο μέρος της ποιητικής σύνθεσης του Κώστα Βάρναλη,  Σκλάβοι Πολιορκημένοι, η οποία εκδόθηκε το 1927. O ποιητής, χρησιμοποιεί τη μορφή της Παναγιάς, για να εκφράσει τον ανθρώπινο πόνο της μάνας και την αδικία αυτού του κόσμου. Στο μονόλογο της Παναγιάς υπάρχουν ταυτόχρονα στίχοι που εκφράζουν τα τρυφερά συναισθήματα της μάνας και άλλοι που εκφράζουν πικρές διαπιστώσεις για τον άδικο κόσμο μας. Ο ριζοσπαστικός ποιητής Κώστας Βάρναλης επιλέγει την Παναγία ως διαχρονικό σύμβολο της μητρικής αγάπης, αλλά και του πόνου που βιώνει μια μητέρα όταν βλέπει το παιδί της να θυσιάζει την ασφάλεια του, ακόμη και τη ζωή για το καλό των άλλων. Η Παναγία εκφράζει όλη της την τρυφερότητα απέναντι στο αγέννητο ακόμη παιδί της και τις προθέσεις της να κάνει ότι μπορεί για να το προστατεύσει από το δεινά του κόσμου. Τα μηνύματα ανθρωπισμού που θα φέρει το παιδί της στον κόσμο, θα σταθούν ο λόγος για τον οποίο οι ισχυροί θα θελήσουν να τον σκοτώσουν, προκειμένου να θέσουν τέρμα στην προσπάθεια αφύπνισης των φτωχών και ανίσχυρων.

Το ποίημα έγινε τραγούδι το 1980. Μια πιο σύγχρονη απόδοση από την Μαρία Παπαγεωργίου στο: https://www.youtube.com/watch?v=ZzMqGzUhqaQ

Απόσπασμα…..

Που να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί;

Σε ποιο νησί του Ωκεανού, σε ποιαν κορφή ερημική;

Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ’ άδικο φωνάξεις.

Ξέρω, πως θα ‘χεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκιά;,

που μες στα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις.

Συ θα ‘χεις μάτια γαλανά, θα ‘χεις κορμάκι τρυφερό,

θα σε φυλάω από ματιά κακή κι από κακόν καιρό,

από το πρώτο ξάφνιασμα της ξυπνημένης νιότης.

Δεν είσαι συ για μαχητές, δεν είσαι συ για το σταυρό.

Εσύ νοικοκερόπουλο, όχι σκλάβος ή προδότης.

Τη νύχτα θα σηκώνομαι κι αγάλια θα νυχοπατώ,

να σκύβω την ανάσα σου ν’ ακώ, πουλάκι μου ζεστό,

να σου τοιμάζω στη φωτιά γάλα και χαμομήλι

κι ύστερ’ απ’ το παράθυρο με καρδιοχτύπι θα κοιτώ

που θα πηγαίνεις στο σκολειό με πλάκα και κοντύλι…

Κι αν κάποτε τα φρένα σου το Δίκιο, φως της αστραπής,

κι η Αλήθεια σού χτυπήσουνε, παιδάκι μου, να μην τα πεις.

Θεριά οι άνθρωποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν.

Δεν είναι αλήθεια πιο χρυσή σαν την αλήθεια της σιωπής.

Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν…………

B. Επίσης, στη σημερινή ανάρτηση θα αναφερθώ ξανά στο βιβλίο της Dr Jen Gunter: The Menopause Manifesto / Το Μανιφέστο της Εμμηνόπαυσης. Ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου φυσικά περιέχει πληροφορίες σχετικά με την υγεία και πώς να αποκτήσουμε μεγαλύτερη επίγνωση και γνώση, προκειμένου να διαχειριστούμε αυτήν την περίοδο της ζωής, αλλά και το πώς να ασχοληθούμε με την πρόληψη ασθενειών γενικότερα.  Δεν θα επικεντρωθώ στις ιατρικές πληροφορίες και τις διάφορες επιλογές που έχουν οι γυναίκες. Πρέπει κανείς να διαβάσει το βιβλίο για αυτό και στη συνέχεια να εξερευνήσει περαιτέρω  τα θέματα ενδιαφέροντος. Σε αυτήν την ανάρτηση θα εστιάσω σε κάποια σημεία από ορισμένα από τα κεφάλαια στα οποία δεν αναφέρθηκα στην προηγούμενη ανάρτηση.  Συνολικά, η Gunter τοποθετεί την εμπειρία των γυναικών σε συστημικές δομές και πλαίσια και ζητά μια πιο ολιστική και με σεβασμό προσέγγιση απέναντι στις γυναίκες στον τομέα της ιατρικής. Αναλύει πολλούς συγκλίνοντες παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν ή / και να αυξήσουν τον κίνδυνο προβλημάτων υγείας και πώς ορισμένοι από αυτούς τους παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν το φάσμα των επιλογών που έχουν οι γυναίκες. Επομένως, είναι πάντα σημαντικό να βλέπουμε τα ευρύτερα πλαίσια στα οποία προσπαθούμε να πλοηγηθούμε στη ζωή μας. Όπως είπε ο Rick Hanson στην ομιλία της περασμένης εβδομάδας (https://www.rickhanson.net/meditation–talk–what–to–do–when–you–get–triggered/): «Είναι πραγματικά χρήσιμο να συνδέουμε το προσωπικό με το πολιτικό… πολλοί από τους παράγοντες που μας έχουν τραυματίσει ή μας στρεσάρουν στη ζωή μας και πολλοί από τους παράγοντες που κάνουν τη ζωή μας πιο δύσκολη… Πολλές, πολλές, πολλές από τις πηγές που μας κάνουν  να νιώθουμε άσχημα μέσα στα σπίτια μας πηγάζουν πραγματικά από την άλλη πλευρά της πόρτας μας. Είναι εκεί έξω στην κοινωνία,  στην ιστορία μας, την οικονομία, τον πολιτισμό μας… Ζούμε σε μια κοινωνία επιτάχυνσης που είναι επεμβατική…»

Η Gunter παρέχει πολλά παραδείγματα σε όλο το βιβλίο προκειμένου να υποστηρίξει τις θέσεις της. Για παράδειγμα, ισχυρίζεται ότι τα ποσοστά υστερεκτομής είναι υψηλότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες σε σύγκριση με άλλες βιομηχανικές χώρες. Συγκεκριμένα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το 54 τοις εκατό των προεμμηνοπαυσιακών Αμερικανών γυναικών που έκαναν υστερεκτομή για μη καρκινικούς λόγους υπέστησαν και την αφαίρεση των ωοθηκών τους έναντι 30 τοις εκατό των Αυστραλών και 12 τοις εκατό των Γερμανών γυναικών.  Γράφει: «Αυτό είναι φρικτό κι απαράδεκτο. Οι γυναίκες στην Αυστραλία και τη Γερμανία έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο όριο ζωής από τις Αμερικανίδες, επομένως το να διατηρούν τις ωοθήκες τους δεν τις εμποδίζει. Στην πραγματικότητα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι βοηθά. Το ακόμη χειρότερο είναι ότι στην Αμερική τα ποσοστά εμμηνοπαυσιακής χειρουργικής είναι υψηλότερα για τις Αφροαμερικανίδες…».  Εξηγεί ότι ενώ εν μέρει αυτές οι διαδικασίες οδηγούνται από κάποιους γυναικολόγους που συνιστούν χειρουργική επέμβαση έναντι ιατρικών θεραπειών κι ακόμη και ρατσισμού, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι Αμερικανίδες πρέπει να πληρώσουν πολύ περισσότερο για την ιατρική τους περίθαλψη σε σύγκριση με τις Βρετανίδες και Ευρωπαίες ομολόγους τους με τις οποίες συγκρίνονται συχνά σε μελέτες σχετικά με το ποσοστό υστερεκτομής….. Στο Ηνωμένο Βασίλειο κάθε θεραπεία που αναφέρεται σε αυτό το κεφάλαιο δεν έχει καμία επιβάρυνση για την τσέπη των γυναικών και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει καθολική υγειονομική περίθαλψη που καλύπτει μερικά ή όλα αυτά τα έξοδα».

Όσον αφορά τη σωματική δύναμη και τη φυσική κατάσταση των γυναικών, η Gunter μας προσκαλεί να σκεφτούμε την υπόθεση της γιαγιάς( the grandmother hypothesis).

The grandmother hypothesis / Η υπόθεση της γιαγιάς:

Με λίγα λόγια, στο βιβλίο της, The Social Instinct, η Nichola Raihani συζητά την εμμηνόπαυση από μια εξελικτική προοπτική για να απαντήσει σε ερωτήσεις όπως: Γιατί οι γυναίκες βιώνουν αυτή την απότομη, μη γραμμική μείωση της γονιμότητάς τους στα τέλη της δεκαετίας των τριάντα; Και γιατί τότε επιβιώνουμε / απομένουμε  ως αποστειρωμένα αγγεία, όταν φαίνεται ότι έχουμε γίνει αναπαραγωγικά αδιέξοδα; Γυρίζοντας πίσω στο χρόνο και μέσα από αυτό το πρίσμα, η Raihani ισχυρίζεται ότι συνειδητοποιούμε ότι η εμμηνόπαυση είναι το αποτέλεσμα μιας απαραίτητης εξελικτικής διαδικασίας. Αναφέρεται σε δεδομένα που δείχνουν ότι όταν μια γιαγιά αναπαρήγαγε μαζί με τη νύφη της, όλα τα παιδιά υπέφεραν και το κόστος ήταν βαρύ επειδή τα παιδιά είχαν λιγότερες από τις μισές πιθανότητες να επιβιώσουν μέχρι την ηλικία των δεκαπέντε, όταν υπήρχε ανταγωνισμός μεταξύ των θηλυκών αναπαραγωγής στις ομάδες της ευρύτερης οικογένειας. Γράφει ότι τα δεδομένα δείχνουν ότι η συν-αναπαραγωγή ήταν εξαιρετικά ασυνήθιστη. Κι αυτό που ήταν πιο συνηθισμένο ήταν μια περίπτωση που μοιάζει με αλτρουισμό: τα μεγαλύτερης ηλικίας θηλυκά παραχωρούν (το δικαίωμα αυτό) στα νεότερα σε αυτές τις αναπαραγωγικές μάχες. Ρωτάει: Αλλά πώς θα μπορούσαν να ωφεληθούν οι γιαγιάδες με το να περιορίσουν την αναπαραγωγή τους και να επιτρέψουν στα νεότερα θηλυκά να αναπαραχθούν ανεμπόδιστα;  Γράφει: «Αυτός ο γρίφος μπορεί να λυθεί εξετάζοντας τους τρόπους με τους οποίους τα νεότερα και τα μεγαλύτερα θηλυκά συνδέονται μεταξύ τους με τους απογόνους τους. Η πεθερά έχει γενετικό ενδιαφέρον για κάθε παιδί που παράγει η γυναίκα του γιου της….. Τα οφέλη που προσφέρουν οι γιαγιάδες είναι καλά τεκμηριωμένα και μπορούν να παρέχουν την επιλεκτική ώθηση που απαιτείται για να ευνοηθεί η αυξημένη διάρκεια ζωής μετά την αναπαραγωγή. Από τις στάχτες μιας εξελικτικής σύγκρουσης ανυψώνονται οι γιαγιάδες. Όταν το μόνο που έχουμε είναι τα αρχεία γεννήσεων, θανάτων και γάμων, είναι πολύ δύσκολο να συμπεράνουμε πώς ακριβώς οι γιαγιάδες βοήθησαν τα εγγόνια τους να επιβιώσουν. Είναι πιθανό ότι αυτές οι αρχαίες γιαγιάδες λειτουργούσαν ως αποθήκες γνώσης, μεταδίδοντας ζωτικής σημασίας πληροφορίες για τα πάντα, από τον θηλασμό μέχρι την αντιμετώπιση των ασθενειών των βρεφών… Έχει επίσης αποδειχθεί ότι η αυξημένη απόσταση μεταξύ των μητέρων και των θυγατέρων τους αντιστοιχούσε με μειωμένη επιβίωση των απογόνων της κόρης. ”

Φαίνεται λοιπόν ότι η διαδικασία της γήρανσης – δεν είναι απλώς ένα βιολογικό αναπόφευκτο, αλλά κάτι που μπορεί να βρίσκεται υπό τον έλεγχο της φυσικής επιλογής. Η Gunter γράφει ότι ιστορικά, οι γιαγιάδες ήταν χρήσιμες επειδή ήταν σωματικά δραστήριες συγκεντρώνοντας φαγητό και βοηθούσαν στη φροντίδα των εγγονιών. Αναφέρεται σε μια μελέτη μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών της φυλής Hadza, η οποία αποκάλυψε ότι περνούσαν σχεδόν 37 ώρες την εβδομάδα αναζητώντας τροφή (μέτρια άσκηση σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας), επομένως η σωματική δραστηριότητα όχι μόνο επέτρεπε στις γιαγιάδες να συνεισφέρουν, αλλά και τις βοηθούσε να παραμείνουν υγιείς ώστε να συνεχίσουν να συνεισφέρουν». Η Gunter μας προσκαλεί να αναλογιστούμε τις εικόνες των γυναικών που παρουσιάζει συχνά η σύγχρονη κοινωνία καθώς μεγαλώνουμε. «Εύθραυστη, ευαίσθητη, στέκεται στο περιθώριο και ζητωκραυγάζει, και παρόλα αυτά η ανθρωπότητα εξαρτάται από σωματικά δυνατές γιαγιάδες».

Σε σχέση με τις αλλαγές που συμβαίνουν συχνά που έχουν σχέση με την δύναμη, το μέγεθος και το σχήμα, η Gunter γράφει ότι μία από τις φυσικές αλλαγές της γήρανσης είναι η απώλεια μυϊκής μάζας, η οποία στην πραγματικότητα ξεκινά στα τριάντα μας με κάποια ατομική παραλλαγή και αυτή η προοδευτική απώλεια μυϊκής μάζας σχετίζεται με την επιβράδυνση του μεταβολισμού με την ηλικία ή την αντίσταση στην ινσουλίνη, η οποία αναγκάζει το σώμα να παράγει περισσότερη ινσουλίνη για να την αντισταθμίσει, με αυξημένη πείνα και πιθανή αύξηση βάρους, που αθροιστικά μπορεί να οδηγήσει σε κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2 στις γυναίκες. Άλλες σχετικές ανησυχίες είναι οι περιορισμοί στην κίνηση. Η διάγνωση είναι σαρκοπενία και οι γυναίκες την αναπτύσσουν νωρίτερα από τους άνδρες και συχνά υποφέρουν περισσότερο επειδή οι γυναίκες αρχίζουν γενικά με λιγότερη μυϊκή μάζα, έχουν επιταχυνόμενη απώλεια μυών κατά τη μετάβαση στην εμμηνόπαυση και επίσης ζουν περισσότερο από τους άνδρες. Προτείνεται ότι ο καλύτερος τρόπος για να επιβραδυνθεί η μείωση της μυϊκής μάζας, ακόμη και να αντιστραφεί μέρος της απώλειας, είναι μέσω της σωματικής δραστηριότητας. Μέσα από τη δική της ιστορία, η Gunter μιλάει για το πώς πολλές γυναίκες είχαν φρικτές εμπειρίες σχετικά με την άσκηση ως παιδιά στο σχολείο, που συχνά μπορεί να έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα σε σχέση με το πώς βλέπουν την άσκηση, αλλά η άσκηση καθώς μεγαλώνει κάποιος γίνεται ακόμη πιο σημαντική.

Το όγδοο κεφάλαιο ξεκινά με τη φράση: «Μία γυναίκα πεθαίνει κάθε πέντε λεπτά από καρδιαγγειακή νόσο (CVD). Η Gunter γράφει: «Είναι πολύ σημαντικό οι γυναίκες και οι πάροχοι τους να επεκτείνουν την αντίληψή τους για την εμμηνόπαυση πέρα ​​από τα συμπτώματα που τραβούν τη μεγαλύτερη προσοχή στα μέσα ενημέρωσης και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως εξάψεις, αλλαγές διάθεσης, ,…», ισχυρίζεται ότι υπάρχουν τραγικές διαφορές μεταξύ της διαχείρισης της καρδιαγγειακής νόσου στις γυναίκες έναντι των ανδρών και ότι το 42 τοις εκατό των γυναικών πεθαίνουν μέσα σε ένα χρόνο μετά από καρδιακή προσβολή έναντι του 24 τοις εκατό των ανδρών. Επίσης, οι γυναίκες κάτω των 55 ετών που παθαίνουν έμφραγμα ενώ βρίσκονται στο νοσοκομείο έχουν δύο έως τρεις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να πεθάνουν σε σύγκριση με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας. Προσθέτει ότι αν και μέρος αυτής της διαφοράς μπορεί να οφείλεται στη βιολογία των καρδιακών παθήσεων στις γυναίκες, συχνά είναι θάνατος από μισογυνισμό, είτε επειδή οι μελέτες έχουν αποκλείσει γυναίκες, οπότε όταν οι γυναίκες λαμβάνουν αυτό που αναφέρεται ως η «καλύτερη θεραπεία» αυτό που πραγματικά λαμβάνουν είναι την καλύτερη θεραπεία για τους άνδρες ή λόγω της λανθασμένης πεποίθησης ότι οι γυναίκες — ειδικά οι νεαρές γυναίκες — δεν αναπτύσσουν καρδιαγγειακή νόσο. Άλλοι λόγοι είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες λαμβάνουν λιγότερες συμβουλές σχετικά με τις καρδιακές παθήσεις ή το γεγονός ότι είναι λιγότερο πιθανό να συνταγογραφηθούν φάρμακα στις γυναίκες για τη μείωση της χοληστερόλης που μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού. Προσθέτει ότι για τις μαύρες γυναίκες οι πιθανότητες να λάβουν φάρμακα είναι πολύ λιγότερες. Σημειώνει ότι οι γυναίκες συχνά αντιμετωπίζουν τα συμπτώματά τους ως άγχος ή εξάψεις, καθώς υπάρχει σημαντική ομοιότητα μεταξύ των συμπτωμάτων άγχους, εξάψεων και καρδιακής προσβολής και χρειάζεται ένας αφοσιωμένος επαγγελματίας υγείας για να βεβαιωθεί ότι λαμβάνονται υπόψη και τα τρία. Κι όχι μόνο τα δύο που δεν είναι μοιραία. Μιλάει για συστημικό gaslighting όταν πρόκειται για την υγεία των γυναικών.

Στο κεφάλαιο για τα αγγειοκινητικά συμπτώματα και τις παραλλαγές που βρίσκονται σε διαφορετικούς πολιτισμούς  η Gunter γράφει ότι είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη ο τρόπος με τον οποίο οι πολιτισμικοί παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν αυτό που κάποιες γυναίκες είναι πρόθυμες να αναφέρουν ή και το πως αισθάνονται, και να διακρίνουμε εάν οι γυναίκες σε ορισμένους πολιτισμούς ή χώρες έχουν πραγματικά λιγότερα αγγειοκινητικά συμπτώματα, ή έχουν μεν τα συμπτώματα αλλά δεν ενοχλούνται από αυτά, ή έχουν εξάψεις και νυχτερινές εφιδρώσεις και υπάρχουν πολιτισμικά εμπόδια στην αναφορά αυτών των εμπειριών ακόμη και σε μια ιατρική μελέτη. Συμπεραίνει ότι χωρίς αντικειμενική παρακολούθηση των συμπτωμάτων, μελέτες που αναφέρουν διαφορετικά ποσοστά εξάψεων ανά πολιτισμό ή εθνικότητα μπορεί να οδηγήσουν σε υποαναφορά για ορισμένες ομάδες. Μας εφιστά την προσοχή επίσης στο ότι τα τυπικά συμπτώματα που σχετίζονται με την εμμηνόπαυση μπορεί να οφείλονται σε άλλες αιτίες. Για παράδειγμα, οι γυναίκες μπορούν να έχουν δύο ιατρικά συμβάντα που έχουν συγκλίνει ταυτόχρονα, και επομένως, μια βαθύτερη εξερεύνηση και γνώση επιτρέπει στις γυναίκες να κάνουν ενημερωμένες επιλογές. Επίσης συζητά την  ομαλοποίηση των «τυπικών» συμπτωμάτων. Ένα παράδειγμα που χρησιμοποιεί είναι θέματα υγείας της ουροδόχου κύστης. Ισχυρίζεται ότι, παρόλο που είναι τυπικό για τις γυναίκες να εμφανίζουν παθήσεις της ουροδόχου κύστης τόσο με την εμμηνόπαυση όσο και με την ηλικία, δεν είναι φυσιολογικό, κι ότι υπάρχει ένας ωκεανός διαφοράς μεταξύ αυτών των δύο λέξεων. Γράφει: «Τυπικό σημαίνει ότι δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι συμβαίνει μια ιατρική κατάσταση, αλλά δεν σημαίνει ότι η κατάσταση είναι ασφαλής ή μη προβληματική ή πρέπει να γίνει ανεκτή. Αντίθετα, το φυσιολογικό ακούγεται σαν να είναι κάτι που πρέπει να είναι ανεκτό».

Η Gunter συζητά επίσης την ανάγκη ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σημασία της οστεοπόρωσης και τις καταστροφικές επιπτώσεις της σε πολλές γυναίκες, τη διαδικασία προσυμπτωματικού ελέγχου και την πρόληψη των καταγμάτων. Παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις επιλογές προσυμπτωματικού ελέγχου, τα πράγματα που πρέπει να κάνουμε και τις επιλογές φαρμάκων, καθώς κι αναφορές σε μελέτες και κινδύνους. Γράφει: «Αισθάνομαι σαν να υπάρχει μια πολιτισμική αποδοχή της οστεοπόρωσης, η οποία είναι τραγική και με γεμίζει οργή. Ίσως η κοινωνία απλώς περιμένει από τις γυναίκες να γίνουν αδύναμες, οπότε γιατί να ανησυχεί κανείς για κάτι που είναι «φυσιολογικό»; Ίσως οι ανάγκες των γυναικών καθώς μεγαλώνουν να είναι άσχετες….. Υπάρχει επίσης μια εσφαλμένη πεποίθηση μεταξύ ορισμένων ότι η πρόληψη είναι αναποτελεσματική ή ότι τα φάρμακα για τη θεραπεία της οστεοπόρωσης είναι πολύ επικίνδυνα. …… Και τέλος, ποιος θέλει να μιλήσει για μια ασθένεια που συνδέουμε με γριές και μικρές ηλικιωμένες κυρίες; Ακόμα κι αν οι γυναίκες έχουν ανησυχίες ή έχουν επίγνωση των κινδύνων τους, μπορεί να μην αισθάνονται ότι έχει δημιουργηθεί χώρος για συζήτηση. Όποιος κι αν είναι ο λόγος, οι γυναίκες είναι αυτές που υποφέρουν».

Τέλος, σε όλο το βιβλίο η Gunter επιχειρεί να καταρρίψει μύθους γύρω από σχετικά ζητήματα και θεραπείες κι επισημαίνει ότι συχνά υπάρχουν ισχυρισμοί για ορισμένα προϊόντα χωρίς ουσιαστικά ερευνητικά δεδομένα που να υποστηρίζουν αυτούς τους ισχυρισμούς. Αυτά ήταν ενδιαφέροντα κομμάτια, καθώς υπάρχουν πολλές αντικρουόμενες πληροφορίες. Ένα παράδειγμα είναι ο ισχυρισμός ότι διάφορες τροφές ή δίαιτες μπορούν να παρέχουν διορθώσεις ορμονών, θεραπείες κι επαναφορά σε γυναίκες στην εμμηνόπαυση. Η Gunter πιστεύει ότι η τροφή δεν αλλάζει τα επίπεδα των ορμονών με τον τρόπο του «τρώμε αυτή την τροφή – αλλάζουμε αυτή την ορμόνη», γιατί αν τα φυτά περιείχαν ορμόνες που θα μπορούσαν να αφομοιωθούν και να χρησιμοποιηθούν από τον άνθρωπο, τότε θα το ξέραμε ήδη γιατί αυτές οι τροφές δεν θα βελτίωναν τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, θα προκαλούσαν επίσης πρόωρη εφηβεία, ακανόνιστους εμμηνορροϊκούς κύκλους, στειρότητα, ανάπτυξη στήθους στους άνδρες και οι χορτοφάγοι και οι vegan θα αντιμετώπιζαν περισσότερα από αυτά τα ζητήματα υγείας. Γράφει: «Αλλά αυτό δεν ισχύει. Οι άνθρωποι δεν λαμβάνουν ορμόνες από τα φυτά και δεν είμαστε σε θέση να μετατρέψουμε τις φυτικές ενώσεις σε ορμόνες. Παράγουμε όλα μας τα οιστρογόνα, την τεστοστερόνη και την προγεστερόνη από τη χοληστερόλη. Αυτή είναι μια πολύπλοκη διαδικασία πολλαπλών σταδίων…»

Συνολικά, σε αυτό το βιβλίο η Gunter μας δίνει πολλές ιατρικές πληροφορίες, πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα και παράγοντες κινδύνου φαρμάκων και ιατρικών παρεμβάσεων, αλλά κυρίως εγείρει πολλά ερωτήματα για να μας κάνει να σκεφτούμε περίπλοκα ζητήματα που θα συμβάλουν σε πιο ενημερωμένες και συνειδητές επιλογές. Προς το τέλος του βιβλίου γράφει ότι ελπίζει ότι το βιβλίο θα βοηθήσει τους ανθρώπους να δουν την ευρύτερη εικόνα της εμμηνόπαυσης, προκειμένου να επαναπροσδιορίσουν την εμπειρία και να εξετάσουν τρόπους βελτιστοποίησης της υγείας κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης. Αυτό λέει ότι μπορεί να συμβεί μόνο με ακριβείς πληροφορίες και χωρίς την προκατάληψη της πατριαρχίας. Τέλος, αφιερώνει ένα κεφάλαιο στον δικό της Αναπαραγωγικό Απολογισμό. Θα τελειώσω με ένα σύντομο απόσπασμα από αυτό το κεφάλαιο: «Η πηγή της οργής μου ήταν αυτός ο αναπαραγωγικός απολογισμός. Η συνειδητοποίηση ότι η εμμηνόπαυση ήταν απλώς ένας ακόμη τρόπος που το βάρος της διαιώνισης του είδους βαραίνει άνισα τις γυναίκες κι ένας ακόμη τρόπος με τον οποίο η βιολογία μας οπλίζεται εναντίον μας. Είναι το απόλυτο gaslighting γιατί είναι αυτή η βιολογία – από την εφηβεία μέχρι τον τάφο – που κυριολεκτικά γέννησε την ανθρωπότητα όπως την ξέρουμε».