Συναισθήματα…..                                                              Η μετάφραση είναι διαθέσιμη

«Γινόμαστε ελεύθεροι μεταμορφώνοντας τους εαυτούς μας από θύματα που δεν γνωρίζουν το παρελθόν σε υπεύθυνα άτομα στο παρόν, τα οποία έχουν επίγνωση του παρελθόντος κι έτσι μπορούν να ζήσουν με αυτό. Οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Χωρίς να συνειδητοποιούν ότι το παρελθόν καθορίζει συνεχώς τις παρούσες ενέργειές τους, αποφεύγουν να μάθουν οτιδήποτε για την ιστορία τους. Συνεχίζουν να ζουν στην καταπιεσμένη παιδική τους κατάσταση, αγνοώντας το γεγονός ότι δεν υπάρχει πλέον». (Από  το βιβλίο The Drama of the Gifted Child / Το Δράμα του Προικισμένου Παιδιού της Alice Miller / Στα Ελληνικά ο τίτλος του βιβλίου είναι: Οι Φυλακές της Παιδικής μας Ηλικίας)

Βλέφαρό μου                     

Έλα ύπνε, πάρ’ το / σε μετάξι επάνω βάλ’ το / σιγά

Κι από μέλι γάλα / νά ‘ν’ του ονείρου του η σκάλα πλατιά

Βλέφαρό μου σφαλιστό / αχ! τυχερό μου / Μη χαράζεις άστρο της αυγής / μη μου τρομάζεις.

Νανούρισμα από τον Χρόνη Αηδονίδη και τον Νίκο Κυπουργό: https://www.youtube.com/watch?v=A-HTQb5KA6

Στην προηγούμενη ανάρτηση αναφέρθηκα σε ένα podcast στο οποίο ο Dacher Keltner μιλάει για την εξερεύνηση των προ-κοινωνικών συναισθημάτων όπως: δέος, ευγνωμοσύνη, ενσυναίσθηση, συμπόνια και άλλα, και πώς αυτά συνδέονται με την ικανότητά μας να ζούμε μια ζωή με νόημα, τη σχέση των συναισθημάτων, της ηθικής και της εξουσίας, την δυνατότητα εκείνων που κατά κάποιο τρόπο από την φύση τους μπορούν να αξιοποιήσουν πιο εύκολα την ενσυναίσθηση και τη συμπόνια. Ο Keltner κάνει και μια σύντομη αναφορά στο πώς κατέληξε να ασχοληθεί με τα συναισθήματα στη δουλειά του. Γράφει: «στο χώρο της ψυχολογίας (κατά τα μέσα της δεκαετίας του ’80) υπήρξε πραγματικά αυτό που ονομάζεται επανάσταση της γνωστικής επιστήμης: το μυαλό είναι ένας υπολογιστής, η διαδικασία είναι πληροφορίες, υπάρχουν οι αλγόριθμοι. Έτσι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Πραγματικά ένιωσα ότι το συναίσθημα έλειπε στην κατανόηση μας του νου και του σώματος… Υπήρχαν δύο κρίσιμα γεγονότα που μου συνέβησαν. Ο πρώτος είναι η σύμβουλος μου, η Phoebe Ellsworth – η οποία είναι λαμπρή επιστήμονας. Έκανα μια εργασία όπου έδειχνα ότι με μικρές σύντομες αλλαγές στο συναίσθημα, αν νιώθεις λύπη, για παράδειγμα, απλά βλέπεις τον κόσμο διαφορετικά. Είναι σαν να βλέπεις την πραγματικότητα μέσα από κάποιο φακό. Και μετά η δεύτερη μεγάλη μεταμορφωτική εμπειρία… ήταν το ότι μου έδωσε τη δυνατότητα να κάνω μεταδιδακτορικό μετά το διδακτορικό μου στο Στάνφορντ με τον Paul Ekman [πρωτοπόρος στη μελέτη των συναισθημάτων και της σχέσης τους με τις εκφράσεις του προσώπου. Ο Ekman έχει διεξαγάγει θεμελιώδη έρευνα σχετικά με τις συγκεκριμένες βιολογικές συσχετίσεις συγκεκριμένων συναισθημάτων, προσπαθώντας να καταδείξει την καθολικότητα των συναισθημάτων]. Έμαθα από τον Ekman την ευφυΐα του Δαρβίνου και τα απίστευτα θαύματα σχετικά με το πώς εκφράζουμε το συναίσθημα στο σώμα, στο πρόσωπο και στη φωνή…… ο χώρος της ψυχολογίας άρχισε πραγματικά να αλλάζει  με την επανάσταση των συναισθημάτων. Υπήρχαν άνθρωποι όπως ο Jonathan Haidt που υποστήριξαν ότι η αίσθηση της ηθικής, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της φροντίδας, της ισότητας, είναι αρχαίες συναισθηματικές τάσεις που βλέπουμε στα μη ανθρώπινα πρωτεύοντα».

Θα ήθελα να προσθέσω ότι παρόλο που προσωπικά έκανα ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα λίγο περισσότερο από μια δεκαετία πριν, αυτή η υπερβολική έμφαση στη γνωστική μας εμπειρία και στη γνωστική συμπεριφορική θεραπευτική μέθοδο, αποκλείοντας σχεδόν άλλες σημαντικές ανθρώπινες εμπειρίες όπως συναισθήματα, αισθήσεις, πρώιμες εμπειρίες, και πάνω απ ‘όλα, συνθήκες και πλαίσια, ήταν ακόμα σε μεγάλο βαθμό μέρος της όλης ατμόσφαιρας. Ο Keltner μιλά για το πώς έχουν αλλάξει τα πράγματα στο χώρο της ψυχολογίας και σημειώνει πώς η σημασία των συναισθημάτων μας στη ζωή μας μελετάται από επιστήμονες και ερευνητές. Μας λέει ότι: «Άνθρωποι όπως ο Jonathan Haidt που λένε ότι η αίσθηση του νοήματος και του σκοπού στη ζωή μας και το σωστό και το λάθος απορρέουν από το έντερο και τα συναισθήματά μας. Και μετά η νευροεπιστήμη. Υπάρχει μια νέα σκέψη από τον Solms και τους συναδέλφους του ότι η αίσθηση του εαυτού μας και του νοήματος δεν βρίσκονται πραγματικά στον μετωπιαίο φλοιό όπου σκεφτόμαστε τα πράγματα, αλλα στην πραγματικότητα βρίσκονται στον υποφλοιό κάτω από το εγκεφαλικό στέλεχος, στην περιυδραγώγιο φαιά ουσία, η οποία αποδίδει το αίσθημα νοήματος αυτού που βλέπουμε στον κόσμο και έχει τις ρίζες του στο συναίσθημα». Σημειώνει επίσης ότι η ακαδημαϊκή κοινότητα είναι μια έντονα αντιμαχόμενη / ανταγωνιστική διαδικασία που βασίζεται στην αξιολόγηση από ομοτίμους και ότι ό ίδιος έχει βιώσει αντίσταση και πιέσεις για τη δουλειά του. Μας λέει: «… προσπάθησα να είμαι ευγενικός και να μην υπονομεύσω τη δουλειά των άλλων», αλλά αυτό συμβαίνει σε μένα. Πώς μπορώ να παραμείνω κοντά στη φιλοσοφία της καλοσύνης; Είναι μια συνεχής διαδικασία σε εξέλιξη…»

Όσον αφορά τη σημασία των συναισθημάτων στο βιβλίο της, The Drama of the Gifted Child, η Alice Miller γράφει ότι όλα τα παιδιά έχουν μια πρωταρχική ανάγκη από την αρχή της ζωής τους να τα λαμβάνουν υπόψη και να τα σέβονται ως το πρόσωπο που είναι πραγματικά ανά πάσα στιγμή. Διευκρινίζει ότι όταν λέμε «το άτομο που είναι πραγματικά το παιδί ανά πάσα στιγμή», εννοούμε τα συναισθήματα, τις αισθήσεις και την έκφρασή τους από την πρώτη μέρα και μετά. Σε ένα κλίμα σεβασμού και ανοχής συναισθημάτων, το παιδί, στη φάση του χωρισμού, θα μπορέσει να εγκαταλείψει τη συμβίωση με τη μητέρα και να ολοκληρώσει τα βήματα προς την εξατομίκευση και την αυτονομία, που αποτελούν προϋποθέσεις για την υγιή ανάπτυξη. Η πρόσβασή μας στον συναισθηματικό μας κόσμο, η ικανότητά μας να παραμένουμε με τα συναισθήματα και τη γνώση που είναι αποθηκευμένη στο σώμα μας είναι προϋπόθεση για τη θεραπεία, την ανάπτυξη και την αλλαγή. Η Miller ισχυρίζεται ότι η καταστολή του πόνου και των συναισθημάτων της παιδικής ηλικίας δεν επηρεάζει μόνο τη ζωή ενός ατόμου, αλλά και τα ταμπού ολόκληρης της κοινωνίας. Γράφει ότι δεν μπορούμε ποτέ να αναιρέσουμε τη ζημιά που έχουμε υποστεί τα πρώτα χρόνια, αλλά μπορούμε να αλλάξουμε και να κερδίσουμε τη χαμένη μας ακεραιότητα επιλέγοντας να δούμε πιο προσεκτικά τη γνώση που είναι αποθηκευμένη στο σώμα μας και φέρνοντας αυτήν τη γνώση πιο κοντά στην συνειδητή επίγνωσή μας. Και παρόλο που αυτός ο δρόμος δεν είναι ούτε εύκολος ούτε χωρίς πόνο, πιστεύει ότι είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορούμε όλοι να απελευθερωθούμε από τις δυσλειτουργικές πεποιθήσεις, τα καταπιεσμένα συναισθήματα και τις αόρατες φυλακές της παιδικής μας ηλικίας.

Η Miller διευκρινίζει ότι αυτή η αλήθεια και διαδικασία δεν αφορά μόνο με άτομα που είχαν μια πολύ δύσκολη παιδική ηλικία ή άτομα που έχουν επίγνωση των τραυμάτων τους, αλλά κι εκείνους που μπορεί να πιστεύουν ότι είχαν μια καλή παιδική ηλικία. Για παράδειγμα, διερευνά τις ρίζες πολλών κοινών στρατηγικών και συμπεριφορών ενηλίκων, πολλές από τις οποίες θεωρούνται θετικές και μάλιστα επιβραβεύονται κοινωνικά. Γράφει: «Η πρόσβασή τους στον συναισθηματικό κόσμο της παιδικής τους ηλικίας, ωστόσο, είναι μειωμένη —χαρακτηρίζεται από έλλειψη σεβασμού, από καταναγκασμό για έλεγχο και χειραγώγηση και απαίτηση για επιτεύγματα. Πολύ συχνά δείχνουν περιφρόνηση και ειρωνεία, ακόμη και χλευασμό και κυνισμό, για το παιδί που οι ίδιοι ήταν κάποτε. Γενικά, υπάρχει πλήρης απουσία πραγματικής συναισθηματικής κατανόησης ή σοβαρής εκτίμησης των δικών τους παιδικών αντιξοοτήτων, και καμία επίγνωση για τις πραγματικές τους ανάγκες — πέρα ​​από την επιθυμία για επίτευγμα. Η καταστολή της πραγματικής τους ιστορίας είναι τόσο ολοκληρωτική που μπορούν με ευκολία να διατηρήσουν την ψευδαίσθησή μιας καλής παιδικής ηλικίας».

Η Miller συζητά επίσης τις διαδεδομένες ή συνήθεις / mainstream τοξικές παιδαγωγικές μεθόδους όπως το να μην παίρνεις ένα μωρό αγκαλιά ενώ κλαίει για να μην κακομάθει, ή οι πάροχοι υγείας που ενθαρρύνουν προγραμματισμένα ταΐσματα και εκπαιδεύουν τα μωρά να μην ξυπνούν τη νύχτα και ούτω καθεξής, που υπήρξε μέρος της ανατροφής. πολλών γενεών. Ο Mate Gabor περιγράφει τον εσωτερικό συναισθηματικό αγώνα της μητέρας του που προσπαθεί να συμμορφωθεί με τις οδηγίες του γιατρού της και να μην τον ταΐσει ενώ έκλαιγε απελπισμένα ως μωρό. Στο βιβλίο της, Of Woman Born: Motherhood as Experience and Institution / Γεννημένοι από Γυναίκa: Η Μητρότητα ως Εμπειρία και Θεσμός, η Adrienne Rich γράφει: «……αυτή [η μητέρα] αναμένεται, στην πραγματικότητα, να προετοιμάσει τα παιδιά της να εισέλθουν σε αυτό το σύστημα χωρίς επαναστατικότητα ή «κακή προσαρμογή». και να το διαιωνίσουν στην δική τους ενήλικη ζωή. Η πατριαρχία εξαρτάται από τη μητέρα να ενεργεί ως συντηρητική επιρροή, αποτυπώνοντας στους μελλοντικούς ενήλικες πατριαρχικές αξίες ακόμη και σε εκείνα τα πρώτα χρόνια που η σχέση μητέρας-παιδιού μπορεί να φαίνεται πιο ατομική και ιδιωτική. Έχει επίσης εξασφαλιστεί μέσω της τελετουργίας και της παράδοσης ότι η μητέρα θα πάψει, σε κάποιο σημείο, να κρατά το παιδί —ιδίως τον γιο— στην τροχιά της».

Στο κεφάλαιό της, Η Μητέρα ως Φορέας της Κοινωνίας Κατά τα Πρώτα Χρόνια της Ζωής, η Μίλερ λέει ότι τα πράγματα που μας αρρωσταίνουν είναι εκείνα τα πράγματα που δεν μπορούμε να δούμε, οι περιορισμοί της κοινωνίας που έχουμε απορροφήσει μέσα από τα μάτια των γονιών μας. Γράφει: «Καμία ανάγνωση ή μάθηση δεν μπορεί να μας απαλλάξει από αυτά τα μάτια. Για να το θέσω αλλιώς: Πολλοί άνθρωποι που υποφέρουν από σοβαρά συμπτώματα είναι πολύ έξυπνοι. Διάβασαν σε εφημερίδες και βιβλία για τον παραλογισμό της κούρσας των εξοπλισμών, για την εκμετάλλευση μέσω του καπιταλισμού, τη διπλωματική ανειλικρίνεια, την αλαζονεία και τη χειραγώγηση της εξουσίας, την υποταγή των αδυνάτων και την ανικανότητα ατόμων — και έχουν σκεφτεί αυτά τα θέματα. Αυτό που δεν βλέπουν, επειδή δεν μπορούν να το δουν, είναι τους παραλογισμούς που θεσπίσθηκαν από τις ίδιες τις μητέρες τους όταν ήταν ακόμη μικροσκοπικά παιδιά. Η καταπίεση και ο εξαναγκασμός της υποταγής δεν ξεκινά από το γραφείο, το εργοστάσιο ή το πολιτικό κόμμα. ξεκινούν τις πρώτες κιόλας εβδομάδες της ζωής ενός βρέφους. Στη συνέχεια, αυτές οι εμπειρίες θάβονται και είναι στη συνέχεια, λόγω της ίδιας της φύσης τους, απρόσιτες για αμφισβήτηση…». Δεν μπορούμε να το αλλάξουμε αυτό ούτε να αφυπνιστούμε και να δούμε περισσότερη πραγματικότητα έως ότου αντιμετωπιστεί και βιωθεί η πρώιμη πραγματικότητα και ο προγραμματισμός μας. Μόνο τότε, όπως λέει η Miller: «η ανάγκη δημιουργίας νέων ψευδαισθήσεων και αρνήσεων για να αποφευχθεί η εμπειρία αυτής της πραγματικότητας εξαφανίζεται. Τότε συνειδητοποιούμε ότι σε όλη μας τη ζωή φοβόμασταν και παλεύαμε να αποκρούσουμε κάτι που πραγματικά δεν μπορεί να συμβεί πια. έχει ήδη συμβεί, στην αρχή της ζωής μας, ενώ ήμασταν εντελώς εξαρτημένοι….. για να απελευθερωθούμε από αυτά τα πρότυπα χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο από μια πνευματική επίγνωση: χρειαζόμαστε μια συναισθηματική αντιπαράθεση με τους γονείς μας σε έναν εσωτερικό διάλογο». Άρα, πρέπει να νιώθουμε τα συναισθήματά μας και αυτό δεν είναι ούτε εύκολο ούτε ενθαρρύνεται σε μια φοβική κοινωνία σε σχέση με τα συναισθήματα.

Σε σχέση με το πώς οι κοινωνικές δομές και τα πλαίσια παρεμβαίνουν στη σχέση και τον δεσμό μητέρας-παιδιού, η Miller εστιάζει και στις πρακτικές τοκετού-γέννας στη Δύση. Τονίζει την ανάγκη να μην χωρίζονται οι μητέρες από τα νεογέννητά τους, κάτι που εξακολουθεί να είναι κοινή πρακτική σε πολλά νοσοκομεία και μαιευτήρια. Η Μίλερ γράφει: «Αν μια γυναίκα θέλει να δώσει στο παιδί της ότι θα χρειαστεί σε όλη του τη ζωή, είναι απολύτως θεμελιώδες να μην αποχωριστεί από το νεογέννητό της, γιατί οι ορμόνες που καλλιεργούν και θρέφουν το μητρικό της ένστικτο απελευθερώνονται αμέσως μετά τη γέννηση και συνεχίζουν. τις επόμενες μέρες και εβδομάδες καθώς εξοικειώνεται περισσότερο με το μωρό της  Όταν ένα νεογέννητο χωρίζεται από τη μητέρα του— που ήταν ο κανόνας πριν από λίγο καιρό στα μαιευτήρια και εξακολουθεί να συμβαίνει στην πλειονότητα των περιπτώσεων, από άγνοια και για χάρη της ευκολίας — τότε χάνεται μια μεγάλη ευκαιρία τόσο για τη μητέρα όσο και για το παιδί. Ο δεσμός (μέσω της επαφής με το δέρμα και τα μάτια) μεταξύ μητέρας και μωρού μετά τη γέννηση διεγείρει και στους δύο την αίσθηση ότι ανήκουν μαζί, ένα αίσθημα ενότητας που ιδανικά αναπτύσσεται από τη στιγμή της σύλληψης. Στο βρέφος δίνεται η αίσθηση ασφάλειας που χρειάζεται για να εμπιστευτεί τη μητέρα του και η μητέρα λαμβάνει την ενστικτώδη διαβεβαίωση που θα τη βοηθήσει να κατανοήσει και να απαντήσει στα μηνύματα του παιδιού της. Αυτή η αρχική αμοιβαία οικειότητα δεν μπορεί να δημιουργηθεί ποτέ ξανά και η απουσία της μπορεί να αποτελέσει σοβαρό εμπόδιο από την αρχή». Στο βιβλίο που ανέφερα παραπάνω, η Adrienne Rich παρέχει μια πολύ πιο εκτεταμένη ιστορική και πολιτική ανάλυση της εξέλιξης των πρακτικών τοκετού-γέννας σε ιστορικά πλαίσια, ειδικά στη Δύση, και των συνεπειών τόσο για τις γυναίκες όσο και για τα παιδιά.

Η Miller αναλύει τα οφέλη της υποστήριξης του δεσμού μητέρας – παιδιού από τις πρώτες στιγμές. Γράφει: «Μια γυναίκα που έχει βιώσει το δέσιμο με το παιδί της θα διατρέχει λιγότερο κίνδυνο να το κακομεταχειριστεί και θα είναι σε καλύτερη θέση να το προστατεύσει από την κακομεταχείριση από τον πατέρα και άλλους φροντιστές, όπως δασκάλους και μπέιμπι σίτερ. Ακόμη και μια γυναίκα, της οποίας το δικό της καταπιεσμένο ιστορικό ευθύνεται για την έλλειψη δεσμού με το παιδί της, μπορεί αργότερα να το βοηθήσει να ξεπεράσει αυτό το έλλειμμα, αν καταλάβει τη σημασία του. Θα είναι επίσης σε θέση να αντισταθμίσει τις συνέπειες μιας δύσκολης γέννας, εάν δεν ελαχιστοποιήσει τη σημασία τους και γνωρίζει ότι ένα παιδί που υπέστη βαρύ τραυματισμό στην αρχή της ζωής του θα έχει ιδιαίτερη ανάγκη φροντίδας και προσοχής για να ξεπεράσει τους φόβους που προκύπτουν από πιο πρόσφατες εμπειρίες».

Αυτή τη στιγμή διαβάζω το Secrets of the Sprakkar, που είναι μια αρχαία ισλανδική λέξη που σημαίνει εξαιρετικές ή καταπληκτικές γυναίκες, της Eliza Reid, την Καναδή σύζυγο του προέδρου της Ισλανδίας, η οποία θεωρείται η καλύτερη χώρα του πλανήτη για τις γυναίκες από άποψη δικαιωμάτων και την ισότητα των φύλων. Η  Reid περιγράφει τον τρόπο διαχείρισης όλης της προ-γεννητικής φροντίδας στην Ισλανδία από μαίες και όχι από γιατρούς και τη σκανδιναβική προσέγγιση της εγκυμοσύνης και του τοκετού επειδή η εγκυμοσύνη θεωρείται μια συνηθισμένη και φυσική κατάσταση και εκτεταμένη έρευνα δείχνει ότι σε εγκυμοσύνες χαμηλού κινδύνου, λαμβάνουν χώρα λιγότερες ιατρικές παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια των τοκετών με μαία από αυτές που υποβάλλονται από γιατρό. Η Ισλανδία έχει επίσης ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά καισαρικής τομής των χωρών με τα υψηλότερα εισοδήματα, με περίπου 16 τοις εκατό όλων των γεννήσεων και μερικά από τα καλύτερα συνολικά αποτελέσματα όσον αφορά τις γεννήσεις στον κόσμο. Γράφει: «Η Ισλανδία κάνει πολλά πράγματα καλά σε σχέση με το να κάνουμε μωρά. Δίνεται έμφαση στη φυσική διαδικασία της γέννας, από απαλό φωτισμό στις αίθουσες τοκετού έως πολλές επιλογές ανακούφισης από τον πόνο πριν εγκριθεί (μερικές φορές μόνο και διστακτικά) η επισκληρίδιος … Στις περισσότερες απλές γεννήσεις, κανείς δεν βιάζεται να αφαιρέσει το  μωρό προκειμένου να καταγράφει λεπτομέρειες όπως το μήκος και το βάρος, αφήνοντας το βρέφος να ξεκουράζεται και να ζεσταίνεται στο στήθος της μητέρας του».

Από την κούνια μέχρι το θάνατο οι εμπειρίες μας είναι εν μέρει κοινωνικά κατασκευασμένες και καθορισμένες. Η ίδια η Eliza Reid είναι η βιολογική μητέρα τεσσάρων παιδιών, κάτι που ποτέ δεν είχε προβλέψει. Γράφει: «Αν έμενα στον Καναδά, αμφιβάλλω ότι θα ήμουν τόσο παραγωγική σε απογόνους. Αλλά στην Ισλανδία, κατά κάποιο τρόπο, φαινόταν τόσο εύκολο…. Εδώ, η ολοκληρωμένη προγεννητική φροντίδα από τη μαία είναι δωρεάν. ακόμη και οι ονομαστικές αμοιβές που συνήθως συνοδεύουν τα ιατρικά ραντεβού και τις διαδικασίες στην Ισλανδία παραλείπονται. Ο σύζυγός μου και εγώ πήραμε αρκετούς μήνες γονική άδεια, κατά τη διάρκεια των οποίων λαμβάναμε πληρωμές από την κυβέρνηση. Όταν επιστρέψαμε στη δουλειά μας με πλήρες ωράριο, τα παιδιά μας τα φρόντιζαν πρώτα μια εξουσιοδοτημένη παιδοκόμος και μετά σε ένα νηπιαγωγείο πέντε λεπτά με τα πόδια από το σπίτι μας, και τα δύο επιδοτήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από την πόλη του Ρέικιαβικ. Με αυτά τα υποστηρικτικά συστήματα σε ισχύ, δεν χρειαζόταν να δώσουμε προτεραιότητα σε οικονομικά ζητήματα όταν αποφασίζαμε το μέγεθος της οικογένειάς μας».

Σε συλλογικό επίπεδο, η διαδικασία απόκτησης συναισθηματικής επίγνωσης είναι σημαντική γιατί, όπως γράφει η Miller, η βίωση των νόμιμων συναισθημάτων μας απελευθερώνει, όχι μόνο λόγω της εκκένωσης μακροχρόνιων εντάσεων στο σώμα, αλλά κυρίως επειδή ανοίγει τα μάτια μας στην πραγματικότητα του παρελθόντος και του παρόντος. και μας ελευθερώνει από ψέματα και ψευδαισθήσεις, μας βοηθά να αποκαλύψουμε καταπιεσμένες / θαμμένες αναμνήσεις και να διαλύσουμε τα συνακόλουθα συμπτώματα. Η διαδικασία αυτή ενδυναμώνει χωρίς να είναι καταστροφική. Τα καταπιεσμένα συναισθήματα μπορούν να επιλυθούν μόλις γίνουν αισθητά και κατανοητά, και στη συνέχεια η ανάγκη να αποδιοπομπαίους τράγους ή η προβολή οργής, και η περιφρόνηση ή το μίσος προς άλλους διαλύεται. Γράφει: «Το μέλλον της δημοκρατίας και της δημοκρατικής ελευθερίας εξαρτάται από την ικανότητά μας να κάνουμε αυτό ακριβώς το βήμα και να αναγνωρίσουμε ότι είναι απλώς αδύνατο να αγωνιστούμε επιτυχώς ενάντια στο μίσος έξω από εμάς, ενώ αγνοούμε τα μηνύματά του μέσα μας. Πρέπει να γνωρίζουμε και να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία που είναι απαραίτητα για την επίλυσή. Πρέπει να νιώσουμε και να κατανοήσουμε την πηγή και τη νομιμότητά των συναισθημάτων μας. Δεν έχει νόημα να επικαλούμαστε την καλή μας θέληση, την καλοσύνη μας και το κοινό πνεύμα αγάπης, εφόσον ο δρόμος για να ξεκαθαρίσουμε τα συναισθήματά μας είναι φραγμένος…. Η κακομεταχείριση, η ταπείνωση και η εκμετάλλευση των παιδιών είναι η ίδια παγκοσμίως, όπως και τα μέσα αποφυγής της ανάμνησής του. Άτομα που δεν θέλουν να μάθουν τη δική τους αλήθεια συνωμοτούν με την άρνηση της κοινωνίας στο σύνολό της, αναζητώντας έναν κοινό «εχθρό» πάνω στον οποίο θα εκτονώσουν την καταπιεσμένη οργή τους».