Η μετάφραση είναι διαθέσιμη

Διαλογισμός και πρακτικές ενσυνειδητότητας

«Ο καθένας μας χρειάζεται περιόδους στις οποίες να μπορεί ο νους μας να εστιάσει μέσα μας. Η μοναξιά είναι μια ουσιαστική εμπειρία για το νου προκειμένου να οργανώσει τις δικές του διαδικασίες και να δημιουργήσει μια εσωτερική κατάσταση συντονισμού. Σε μια τέτοια κατάσταση, ο εαυτός είναι σε θέση να αλλάξει τους περιορισμούς του μέσω της άμεσης μείωσης της ενέργειας από τις αλληλεπιδράσεις με τους άλλους. (σελ. 235)»  Dan J. Siegel

«Η ενσυνειδητότητα είναι μια μορφή νοητικής δραστηριότητας που εκπαιδεύει το νου να συνειδητοποιεί την ίδια την επίγνωση και να δίνει προσοχή στις δικές του προθέσεις».  Dan J. Siegel,

“Στην κατάσταση της ενσυνειδητότητας, κανείς δεν είναι μόνο ήρεμος και χαρούμενος, αλλά επίσης βρίσκεται σε εγρήγορση και αφύπνιση. Ο διαλογισμός δεν είναι υπεκφυγή, είναι μια γαλήνια συνάντηση με την πραγματικότητα.” Thich Nhat Hanh

«Ζούμε σε κατάσταση λησμοσύνης». Thich Nhat Hanh

Η σημερινή μακροσκελής ανάρτηση επικεντρώνεται σε πρακτικές διαλογισμού και ενσυνειδητότητας. Κατά κάποιο τρόπο είναι συνέχεια των δύο προηγούμενων αναρτήσεων με θέμα τη συμπόνια, επειδή η συμπόνια είναι αναπόσπαστο μέρος πολλών πρακτικών διαλογισμού. Περιλαμβάνει επίσης μερικά νέα σχέδια με μελάνι, καθώς και μια παλαιότερη ζωγραφική. Πρέπει να πω ότι δεν είμαι δασκάλα διαλογισμού ή ειδική σε αυτά τα θέματα κι ότι αυτή η ανάρτηση είναι το αποτέλεσμα της ενασχόλησής μου με αυτές τις πρακτικές σε καθημερινή βάση τα τελευταία εννέα χρόνια και την γνώση και κατανόηση που απέκτησα στη διάρκεια αυτής της διαδρομής. Επίσης, θα αναφερθώ μόνο σε μερικούς από τους ανθρώπους, των οποίων η δουλειά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είτε ξεκαθάρισε δικά μου ερωτήματα είτε στήριξε αυτό το ταξίδι. Τέλος, έχω συμπεριλάβει ευρήματα ερευνών και ανθρώπους από διαφορετικές ειδικότητες και με διαφορετικό υπόβαθρο και οπτική γωνία. Ένας λόγος για αυτό είναι ότι πιστεύω ότι ο διαλογισμός και ο διαλογισμός ενσυνειδητότητας, ειδικότερα, μπορεί να είναι ωφέλιμοι και να ασκούνται από οποιονδήποτε, ανεξάρτητα από τη θρησκεία του ή την έλλειψή αυτής, πολιτικές απόψεις ή τρόπο ζωής, εφόσον έλκεται από αυτές τις τεχνολογίες και είναι ανοιχτός στη μάθηση και στην αλλαγή. Ο Sam Harris, PhD [φιλόσοφος, νευροεπιστήμονας και συγγραφέας] ισχυρίζεται ότι από κοσμική άποψη ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα του διαλογισμού ενσυνειδητότητας είναι ότι δεν απαιτεί από εμάς να υιοθετήσουμε πολιτιστικές επιδράσεις ή αναιτιολόγητες πεποιθήσεις και απλώς απαιτεί την εστίαση της προσοχής μας στη ροή της εμπειρίας μας κάθε στιγμή.

Η πρώτη μου συνάντηση με τις πρακτικές ενσυνειδητότητας και τον διαλογισμό συνέβη μέσα από την ανάγνωση βιβλίων ενώ σπούδαζα ψυχολογία. Πειραματίστηκα με αυτές τις διαδικασίες, αλλά δεν εξελίχθηκε σε μια σταθερή πρακτική εκείνη την εποχή. Στη συνέχεια, το 2009 και το 2010, κι ενώ πήγαινα σε μια ομάδα γιόγκας, άρχισα να κάνω διαλογισμό πιο τακτικά στο σπίτι. Ωστόσο, όταν μίλησα για αυτήν την εμπειρία υπήρξε κάποια αντίσταση στο περιβάλλον μου. Και κάποιο βράδυ κάποιο άτομο με το οποίο πήγαινα στην ομάδα γιόγκας μου έφερε ένα φυλλάδιο, που υποτίθεται ότι είχε εκδοθεί από τις τοπικές θρησκευτικές αρχές, ενάντια στην πρακτική του διαλογισμού. Το προσπέρασα με χιούμορ και δεν το πήρα στα σοβαρά, υπερεκτιμώντας τα επίπεδα ελευθερίας και δημοκρατίας του περιβάλλοντος. Λίγο-πολύ είχα βιώσει παρόμοιες αντιδράσεις σχετικά με την απόφασή μου να σπουδάσω ψυχολογία, και έτσι απλώς το αγνόησα. Τελικά, διέκοψα τα μαθήματα γιόγκας κι επέστρεψα στον διαλογισμό μόνο το 2014 ενώ έκανα διαδικτυακά μαθήματα γύρω από το τραύμα, όπου άκουσα για κάποιο εργαλείο ενσυνειδητότητας κατά τη διάρκεια μιας από τις ενότητες του Dr Dan Siegel [βιογραφικές πληροφορίες: [bio information: https://drdansiegel.com/biography/].  Ασχολήθηκα με την πρακτική δύο φορές την ημέρα για αρκετά χρόνια. Δεν θα αναφερθώ σε αυτή σήμερα γιατί έχω γράψει για αυτήν σε παλαιότερες αναρτήσεις. Ευτυχώς, έκτοτε συντηρώ μια καθημερινή πρακτική διαλογισμού και τώρα μπορώ να πω ότι ο διαλογισμός ήταν μια σημαντική μαθησιακή εμπειρία και με τον καιρό κάτι τόσο φυσικό όσο το φαγητό, το περπάτημα ή το μπάνιο. Την εμπειρία την έχω βιώσει ως μια βαθιά και αργή επιστροφή  / παλιννόστηση.

Ο διαλογισμός είναι ένα εργαλείο, ένα είδος εκπαίδευσης δεξιοτήτων για να καλλιεργήσουμε ή να ενισχύσουμε ορισμένες ικανότητες και να αυξήσουμε την επίγνωσή μας για την ανθρώπινη φύση μας και την πραγματικότητα  ευρύτερα. Μπορεί να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε περισσότερη σαφήνεια, βαθύτερη γνώση και περισσότερο έλεγχο της εμπειρίας και των επιλογών μας. Μπορεί να αυξήσει την αυτογνωσία μας, να απαλύνει την αίσθηση του Εγώ μας και να διευκολύνει την αίσθηση της συνδεσιμότητας και της ικανότητάς μας για συμπόνια. Μας επιτρέπει να επεκτείνουμε την αντίληψη μας σχετικά με την ευρύτερη εικόνα τόσο στα δικά μας μικρό-πλαίσια όσο και στο ευρύτερο μακρο-κοινωνικό επίπεδο. Μπορεί να ενισχύσει την ανθεκτικότητα και να απελευθερώσει τη δημιουργικότητα μας. Μπορεί να επουλώσει. Ωστόσο, παρόλο που είναι ένα ισχυρό εργαλείο, δεν είναι πανάκεια και μπορεί να μην είναι για όλους ή μάλλον οι ευεργετικές του ιδιότητες εξαρτώνται από το πού βρίσκονται οι άνθρωποι στη ζωή τους, τι υλικό ανασύρεται στην ακινησία / ηρεμία κι αν έχουν σχετική υποστήριξη ή καθοδήγηση. Όταν ησυχάζουμε και στρέφουμε την προσοχή μας προς τα μέσα, τα πάντα κι οτιδήποτε μπορούν να ανασυρθούν, από τους πραγματικούς «εκτροχιασμούς τρένων» στη ζωή μας μέχρι αυτούς που έχουμε παρακολουθήσει σε ταινίες. Έτσι, μερικές φορές μπορεί να χρειαστεί κάποιο επίπεδο θεραπείας ή επούλωσης πριν κάποιος /α ξεκινήσει κάποια πρακτική διαλογισμού.

Υπάρχει μια ποικιλία διαλογισμών. Υπάρχουν πρακτικές που εστιάζουν στη διεύρυνση της επίγνωσής μας, στην ηρεμία του νου μας και στη βίωση περισσότερης εσωτερικής γαλήνης, στην αύξηση της συναισθηματικής ισορροπίας και ανθεκτικότητας, στο άνοιγμα της καρδιάς μας, κ.λπ. Μερικά παραδείγματα είναι ο διαλογισμός ενσυνειδητότητας της αναπνοής, ο διαλογισμός αγάπης και καλοσύνης, ο διαλογισμός οραματισμού, οι καθοδηγούμενοι διαλογισμοί, η συμπόνια για τους άλλους και οι διαλογισμοί αυτό-συμπόνιας, και ούτω καθεξής. Στο βιβλίο του Neurodharma,  ο Dr Rick Hanson [βιογραφικές πληροφορίες: https://www.rickhanson.net/get-started/] συζητά τρεις βασικούς τύπους διαλογισμού — την εστιασμένη προσοχή και την εστίαση της προσοχής στην προσοχή, την ανοιχτή επίγνωση / ενσυνειδητότητα και την απλή ενσυνειδητότητα  που σχηματίζουν μια φυσική ακολουθία. Διακρίνει επίσης αρκετές ιδιότητες που μπορούμε να αναπτύξουμε μέσω του διαλογισμού, όπως είναι η σταθερότητα, μέσω της εστίασης σε μια λέξη ή αντικείμενο, για παράδειγμα, η αγάπη μέσω της εστίασης σε ένα συναίσθημα ή στην ευγνωμοσύνη και στην αγάπη, η πληρότητα μέσω της εστίασης στην επάρκεια και την ευγνωμοσύνη, η αίσθηση ολοκλήρωσης μέσω της εστίασης σε όλο το σώμα καθώς αναπνέουμε, το τώρα / παρόν με το να εστιάσουμε την προσοχή μας στην παρούσα στιγμή, η ολότητα με το να εστιάσουμε την προσοχή μας στην αλληλεπίδραση μας με τα πάντα γύρω μας. Ισχυρίζεται ότι μέσα από επαναλαμβανόμενες εμπειρίες υφαίνουμε αυτές τις ιδιότητες στο νευρικό μας σύστημα.

Ο διαλογισμός είναι μια πρακτική ή τεχνολογία, μέσω της οποίας μπορεί κανείς να αναπτύξει διαφορετικές ιδιότητες, συμπεριλαμβανομένης της ενσυνειδητότητας. Η ενσυνειδητότητα μπορεί να ασκηθεί επίσημα κατά τη διάρκεια του διαλογισμού και ανεπίσημα, ανά πάσα στιγμή στη διάρκεια της ημέρας. Στον διαλογισμό ενσυνειδητότητας, δίνουμε προσοχή στις σκέψεις, τις αισθήσεις, τα συναισθήματά μας και ότι άλλο προκύψει. Δεν κρίνουμε ούτε εμπλεκόμαστε μαζί τους, απλώς  παρατηρούμε.  Στο πιο πρόσφατο βιβλίο της η Marsha Linehan, PhD, γράφει: «Η εξάσκηση της ενσυνειδητότητας είναι η επαναλαμβανόμενη προσπάθεια επαναφοράς του νου στην επίγνωση της παρούσας στιγμής. περιλαμβάνει την επαναλαμβανόμενη προσπάθεια να εγκαταλείψουμε τις κρίσεις και να αφήσουμε την συνήθη προσκόλληση μας σε τρέχουσες σκέψεις, συναισθήματα, αισθήσεις, δραστηριότητες, γεγονότα ή καταστάσεις». Ο Δρ Jon Kabat Zinn [βιογραφικές πληροφορίες: https://www.mindfulnesscds.com/pages/about-the-author], υποστηρίζει ότι η ενσυνειδητότητα είναι «ένα ολόκληρο ρεπερτόριο επίσημων διαλογιστικών πρακτικών που στοχεύουν στην καλλιέργεια της μη επικριτικής επίγνωσης από στιγμή σε στιγμή. Και το μη επικριτικό, παρεμπιπτόντως, δεν σημαίνει ότι δεν θα έχετε συμπάθειες ή αντιπάθειες ή ότι θα είστε εντελώς ουδέτεροι για τα πάντα. Μη επικριτικοί στην πραγματικότητα σημαίνει ότι θα συνειδητοποιήσετε πόσο επικριτικοί είστε και στη συνέχεια δεν θα το κρίνετε και θα δείτε αν μπορείτε να αφήσετε, για λίγες τουλάχιστον στιγμές, την περιοριστική κατάσταση που φιλτράρει τα πάντα μέσω των συμπαθειών και των αντιπαθειών ή των επιθυμιών ή της αποστροφής μας. Οπότε αυτό είναι ήδη μια αρκετά απαιτητική άσκηση, μια μεγάλη προσπάθεια να καλλιεργήσουμε αυτού του είδους προσοχής και αυτού του είδους  επίγνωσης…. ». Το έργο του Zinn έχει συμβάλει σε μια αυξανόμενη μετάβαση της ενσυνειδητότητας σε βασικούς θεσμούς της κοινωνίας μας, όπως η ιατρική, η υγειονομική περίθαλψη, τα νοσοκομεία, τα σχολεία, η τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι εταιρείες, οι φυλακές, το νομικό επάγγελμα και ο επαγγελματικός αθλητισμός. Το 1979 παρουσίασε το Πρόγραμμα Μείωσης του Στρες με βάση την Ενσυνειδητότητα και άνοιξε την Κλινική Μείωσης του Στρες.

Η ενσυνειδητότητα γενικότερα είναι η πράξη του να δίνουμε προσοχή, να παρατηρούμε και να είμαστε πλήρως παρόντες σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε ή κάνουμε με όλες τις αισθήσεις μας. Υπό αυτή την έννοια, μπορούμε να την ασκούμε καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας μας. Κυρίως προχωράμε στη ζωή μας με το μυαλό μας να περιπλανιέται από την πραγματική δραστηριότητα με την οποία ασχολούμαστε σε άλλες σκέψεις, φόβους ή επιθυμίες, ιστορίες, το παρελθόν ή το μέλλον, το επόμενο γεύμα μας, και ούτω καθεξής. Μια μελέτη ανάμεσα σε πολλές από τον Matthew Killingsworth και τον Daniel Gilbert του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι περνούν περίπου το 47% των ωρών που είναι ξύπνιοι σκεπτόμενοι κάτι διαφορετικό από αυτό που κάνουν. Ο Sam Harris γράφει: «Όπως σύντομα ανακαλύπτει ο κάθε ένας που κάνει διαλογισμό, η απόσπαση της προσοχής είναι η φυσιολογική κατάσταση του νου μας» και ότι ο εχθρός της επίγνωσης ή οποιασδήποτε διαλογιστικής πρακτικής είναι «η βαθιά εξαρτημένη συνήθεια να αποσπάται η προσοχή μας από σκέψεις. Το πρόβλημα δεν είναι οι σκέψεις καθεαυτό αλλά το ότι σκεφτόμαστε χωρίς να γνωρίζουμε ότι σκεφτόμαστε. Στην πραγματικότητα, οι σκέψεις όλων των ειδών μπορούν να είναι τέλεια αντικείμενα προσοχής / ενσυνειδητότητας».

Στο βιβλίο που ανέφερα παραπάνω ο Rick Hanson γράφει ότι η συγκέντρωση, η οποία είναι ένας από τους τρεις πυλώνες της πρακτικής [αρετή, σοφία και συγκέντρωση], σταθεροποιεί την προσοχή και την φέρνει σε μια εστίαση που μοιάζει με λέιζερ που προωθεί την απελευθερωτική διορατικότητα.  Ωστόσο, αυτό δεν είναι απαραιτήτως εύκολο γιατί υπάρχει μια φυσική παραλλαγή στην ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία. Γράφει: «Στο ένα άκρο αυτού του εύρους, υπάρχουν εστιασμένες και προσεκτικές «χελώνες» και στο άλλο άκρο αφηρημένοι και ζωηροί  «λαγοί», με πολλούς άλλους ενδιάμεσα. Καθώς οι πρόγονοί μας άνθρωποι και ανθρωποειδή ζούσαν σε μικρές ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών για αρκετά εκατομμύρια χρόνια, αυτές οι ομάδες χρειάζονταν ένα πλήρες φάσμα ιδιοσυγκρασιών για να αντιμετωπίσουν τις μεταβαλλόμενες συνθήκες και να ανταγωνιστούν άλλες ομάδες για τροφή και καταφύγιο…. Οι διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες είναι φυσιολογικές και όχι διαταραχές — αλλά μπορεί να είναι δύσκολο να είσαι ένα ζωηρό παιδί που εκπαιδεύεται σε ένα πρόγραμμα σπουδών σχεδιασμένο για χελώνες ή να είσαι διαλογιστής που προσπαθεί να χρησιμοποιήσει μεθόδους που αναπτύχθηκαν από «χελώνες» σε μοναστηριακά πλαίσια για να αναπτύξουν την ιδιοσυγκρασία της «χελώνας». Με άλλα λόγια ένα μέγεθος ποτέ δεν ταιριάζει σε όλους.

Σε μια συνέντευξη που διάβασα πριν από λίγο καιρό, η Sharon Salzberg, δασκάλα διαλογισμού και συγγραφέας, μίλησε για το πώς η ενσυνειδητότητα είναι ένα είδος εκπαίδευσης δεξιοτήτων, ένα εργαλείο που μας βοηθά να καλλιεργήσουμε μια μεγαλύτερη ικανότητα να επικεντρωνόμαστε [στο κέντρο] των σκέψεων, των συναισθημάτων, των εντυπώσεων, των γεγονότων και του άγχους μας. Το θέμα δεν είναι να αγνοήσετε τα πάντα ή να αρνηθείτε την παρουσία μιας άβολης εμπειρίας, αλλά να αποκτήσετε λίγο χώρο κι απόσταση από αυτήν. Η απόσταση είναι στην πραγματικότητα ένα από τα πράγματα που αποκτούμε με την πάροδο του χρόνου μέσω πρακτικών διαλογισμού – περισσότερη ελευθερία και χώρο για να υπάρξουμε μέσα στον εαυτό μας, περισσότερη απόσταση από γεγονότα, μια πιο βαθιά οπτική της πραγματικότητας μέσα κι έξω. Η Salzberg αναφέρεται επίσης στην ανάπαυση ως μέρος της αίσθησης κεντραρίσματος  / γείωσης. Με το διαλογισμό δεν προσπαθούμε να αλλάξουμε την εμπειρία μας ή να απαγορεύσουμε τις δυσάρεστες σκέψεις ή συναισθήματα. Καθόμαστε μαζί τους χωρίς κρίση και χωρίς να κολλάμε πάνω τους. Επιτρέπουμε στην κάθε εμπειρία να περάσει μέσα από την επίγνωση μας και αυτό δημιουργεί μια αίσθηση ανάπαυσης, μέσα σε όλη την εμπειρία μας, γιατί το να έχουμε ενσυνειδητότητα σημαίνει ότι καλλιεργούμε την ικανότητα να είμαστε παρόντες σε ότι κι αν προκύπτει, ευχάριστο, ουδέτερο κι επώδυνο.

Στο βιβλίο της Start Where You Are η Pema Chödrön, βουδίστρια καλόγρια, δασκάλα διαλογισμού και συγγραφέας, γράφει: «Πάντα να διαλογίζεσαι πάνω σε ότι σου προκαλεί δυσαρέσκεια», που σημαίνει ότι «θα μπορούσαμε να σχετιζόμαστε με συμπόνια με αυτό που προτιμούμε να απωθήσουμε και θα μπορούσαμε να μάθουμε να χαρίζουμε και να μοιραζόμαστε αυτό που αγαπάμε….. Αρχίζουμε να αφήνουμε τα αντίθετα να συνυπάρχουν, χωρίς να προσπαθούμε να απαλλαγούμε από τίποτα, αλλά απλώς εκπαιδεύουμε και ανοίγουμε τα μάτια, τα αυτιά, τα ρουθούνια, τους γευστικούς κάλυκες, τις καρδιές και το μυαλό μας όλο και πιο πολύ, καλλιεργώντας τη συνήθεια να ανοιγόμαστε σε ότι συμβαίνει, συμπεριλαμβανομένου του κλεισίματος / μουδιάσματος μας». Για να επεξηγήσει αυτό το σημείο ο Chodron αναφέρεται σε παλιές ιστορίες και μεταφορές που περιλαμβάνουν κάποιο μάθημα ή διδασκαλία, και τρεις από αυτές τις ιστορίες βρήκαν το δρόμο τους στο τρίτο σχέδιο. Η μια ιστορία αφορά μια άδεια βάρκα που πέφτει πάνω σε μια βάρκα που ανήκει σε έναν άνδρα, ο οποίος πλέει ευχαριστημένος σε ένα ποτάμι το σούρουπο. Η δεύτερη μεταφορά αφορά ένα παγώνι και η τρίτη έχει να κάνει με τον Milarepa, ο οποίος κάποια μέρα όταν επέστρεψε στη σπηλιά του τη βρήκε γεμάτη «δαιμόνια». Παρόλο που είχε την αίσθηση ότι ήταν απλώς προβολή του νου του, όλα τα ανεπιθύμητα μέρη του εαυτού του, το απωθημένο υλικό και οι φόβοι του, αρχικά προσπάθησε να αντισταθεί και να τα καταπολεμήσει, αλλά εξαφανίστηκαν μόνο αφού αποδέχτηκε ότι ήταν εκεί, αφού αποδέχτηκε την εμπειρία του.

Έτσι λοιπόν, όσο είμαστε ζωντανοί επώδυνα συναισθήματα και σκέψεις, σωματικές αισθήσεις και δυσφορία θα προκύπτουν, αλλά με την πάροδο του χρόνου χτίζουμε αυτή την ικανότητα να μην θάβουμε τις εμπειρίες ή να αποσπάμε τον εαυτό μας ή να κατακλυζόμαστε από συναισθήματα, αλλά να παραμένουμε παρόντες με ότι συμβαίνει. Και όταν όντως αισθανόμαστε συγκλονισμένοι ή φοβισμένοι ή βαθύ πόνο, έχουμε την επιλογή να παραμείνουμε και να παρατηρήσουμε την εμπειρία μας, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε βαθύτερη διορατικότητα ή απαλλαγή από την ένταση ή τον πόνο. Έχουμε επίσης την επιλογή να σηκωθούμε και να φροντίσουμε τον εαυτό μας και να επιστρέψουμε στην πρακτική αργότερα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για άτομα που αντιμετωπίζουν μετά-τραυματικά συμπτώματα ή έχουν πολλά τραύματα που δεν έχουν εξεταστεί και δεν έχουν υποστεί επεξεργασία. Αλλά ανεξάρτητα από το αν κουβαλάμε πολλά μη επεξεργασμένα τραύματα ή όχι, η διαδικασία του απλώς να καθόμαστε ακίνητοι στον διαλογισμό θα φέρει για όλους στην επιφάνεια πολλά πράγματα που θα προτιμούσαμε να μην δούμε, καθώς και πρώιμα εσωτερικευμένα μηνύματα και κοινωνικές προσταγές, ακόμη και προ-λεκτικές αναμνήσεις. Απαιτείται αποφασιστικότητα και θάρρος για να αντιμετωπίσει κανείς όλα όσα προκύπτουν. Ο Stephen Batchelor γράφει: «Το ακλόνητο φως της ενσυνείδητης επίγνωσης αποκαλύπτει το βαθμό στον οποίο παρασυρόμαστε από το ρεύμα του πρώιμου προγραμματισμού μας και της συνήθειας. Τη στιγμή που αποφασίζουμε να σταματήσουμε και να δούμε τι συμβαίνει (σαν ένας κολυμβητής που αλλάζει ξαφνικά πορεία για να κολυμπήσει ενάντια στο ρεύμα), βρισκόμαστε χτυπημένοι από ισχυρά ρεύματα που δεν είχαμε καν υποψιαστεί – ακριβώς επειδή μέχρι εκείνη τη στιγμή ζούσαμε σε μεγάλο βαθμό κατ’ εντολή τους» .

Οι πληγές και τα τραύματα μας είναι ενσωματωμένα στη σωματική μνήμη και για να αποκαλυφθεί αυτό το υλικό χρειάζεται προσπάθεια και θάρρος. Η ενσυνείδητη επίγνωση δεν είναι απαραίτητα επαρκής από μόνη της για την αντιμετώπιση μετά-τραυματικών συμπτωμάτων ή άλλων καταστάσεων. Επιπλέον, ο διαλογισμός ενσυνειδητότητας μπορεί αρχικά να επιδεινώσει τα συμπτώματα ή να προκαλέσει επανατραυματισμό. Ένα χρήσιμο βιβλίο για να διαβάσετε σχετικά με τη σχέση μεταξύ τραύματος και διαλογισμού ενσυνειδητότητας είναι το βιβλίο του David Treleaven: Trauma Sensitive Mindfulness: Practices for Safe and Transformative Healing, στο οποίο συζητά πώς ο διαλογισμός ενσυνειδητότητας όταν ασκείται χωρίς επίγνωση της θεωρίας του τραύματος μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματα του τραυματικού στρες. Στο βιβλίο παρέχει μια ανασκόπηση των ιστοριών της ενσυνειδητότητας και του τραύματος και του τρόπου με τον οποίο η νευροεπιστήμη διαμορφώνει την κατανόησή μας και για τα δύο, κι επίσης επεξηγεί τους τρόπους με τους οποίους η ενσυνειδητότητα μπορεί να βοηθήσει, αλλά και να εμποδίσει την επούλωση. Στη συνέχεια, παρουσιάζει πέντε αρχές για την ενσυνειδητότητα βασισμένη στη γνώση σχετικά με το τραύμα, οι οποίες εστιάζουν στο ρόλο της προσοχής, της τραυματικής διέγερσης, της θεραπευτικής σχέσης, της διάσπασης και του κοινωνικού πλαισίου.

Ο Rick Hanson επίσης γράφει ότι όταν ανοιγόμαστε στην αμεσότητα της εμπειρίας αυτής της στιγμής, μερικές φορές μπορεί να προκύψουν οδυνηρές σκέψεις και συναισθήματα, και ότι καθώς η διαλογιστική μας πρακτική βαθαίνει και τα όρια μας μαλακώνουν, μπορεί αρχικά να νιώθουμε αποπροσανατολισμένοι. Γράφει: «Όσο πιο έντονη κι εκτεταμένη είναι η περιοχή που εξερευνάτε, τόσο πιο σημαντικό είναι να είστε γειωμένοι και ενδυναμωμένοι εσωτερικά. Μπορείτε να επιβραδύνετε, να υποχωρήσετε και να εστιάσετε σε οτιδήποτε αισθανόσαστε ότι είναι σταθερό, ανακουφιστικό και θρεπτικό….. Η ενσυνειδητότητα, ο διαλογισμός και οι άλλες πρακτικές δεν είναι κατάλληλες για όλους, δεν αποτελούν θεραπεία για οποιαδήποτε διαταραχή και δεν υποκαθιστούν την επαγγελματική φροντίδα. Υπάρχει μια διαδικασία εδώ, και μπορείτε να αφιερώσετε όσο χρόνο θέλετε. Αφήστε την διαδικασία να λειτουργήσει πάνω σας με φυσικούς τρόπους… αφήστε την να λειτουργήσει και να σας ανυψώσει και να σας μεταφέρει. Η αφύπνιση προχωρά με τους δικούς της ρυθμούς: άλλοτε αποτελεί αργή ανάπτυξη, άλλοτε είναι σαν ένα οροπέδιο, άλλοτε μοιάζει με ολίσθηση σε κατηφόρα,  κι άλλοτε σαν μια σημαντική ανακάλυψη. Και όλο αυτό το διάστημα – είτε αποκαλύπτεται σταδιακά είτε ξαφνικά – υπάρχει η βαθιά αληθινή φύση του καθενός μας: συνειδητοποιημένη, σοφή, τρυφερή κι αγνή. Αυτό είναι το αληθινό σου σπίτι και μπορείς να το εμπιστευτείς».

Έτσι, αργά κι επίπονα καλλιεργούμε ή αυξάνουμε την ικανότητά μας να νιώθουμε αυτό που νιώθουμε χωρίς να πτοούμαστε ή να κρίνουμε πάρα πολύ, κι επίσης, να ξέρουμε πότε να εγκαταλείψουμε την πρακτική και να φροντίσουμε τον εαυτό μας ή απλά να κάνουμε ένα διάλειμμα. Η Salzberg αποκαλεί την ενσυνειδητότητα ένα μέρος στη μέση, όπου από τη μια πλευρά, καλλιεργούμε την ικανότητά μας να είμαστε παρόντες και να μην αντιπαλεύουμε ή καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας, αλλά από την άλλη δεν θέλουμε να μας καταβάλλουν. Με την πάροδο του χρόνου, η εξάσκηση της ενσυνειδητότητας ή/και άλλων πρακτικών διαλογισμού μας επιτρέπει μια πιο ισορροπημένη σχέση με τα συναισθήματά μας, περισσότερο χρόνο για παύση πριν να αντιδράσουμε. Επίσης, καταπιέζουμε και θάβουμε λιγότερο υλικό, το οποίο μας προστατεύει από εκρηκτικές αντιδράσεις και πράξεις. Έτσι, αυτός ο χώρος στη μέση, είναι το μέρος όπου μπορούμε να αναγνωρίσουμε τι συμβαίνει μέσα μας, αλλά με μια πιο ευρύχωρη αίσθηση, και σε αυτόν τον χώρο υπάρχει μεγαλύτερο εύρος επιλογής, βούλησης και ικανότητας να θέσουμε όρια.

Ευρήματα ερευνών

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφερθώ σε μερικά από τα πολλά ερευνητικά ευρήματα που δείχνουν τα οφέλη του διαλογισμού και του διαλογισμού ενσυνείδητης επίγνωσης. Ο Rick Hanson εξηγεί ότι η πρακτική του διαλογισμού μπορεί να αλλάξει περιοχές του εγκεφάλου μας που εμπλέκονται στην εστίαση της προσοχής μας, την επίγνωση του σώματος, τη συναισθηματική ρύθμιση και την αίσθηση του εαυτού μας. Η δε διαρκής μακροχρόνια πρακτική μπορεί να αλλάξει σημαντικά τον εγκέφαλο, κι αυτές οι αλλαγές στον εγκέφαλο ενθαρρύνουν αλλαγές στο νου, αυξάνοντας την ανθεκτικότητα και την ευημερία μας. Στο βιβλίο του, One Blade of Grass, ο Henry Shukman, Άγγλος συγγραφέας. ποιητής και δάσκαλος διαλογισμού, αναφέρεται επίσης στα πιθανά οφέλη του διαλογισμού. Γράφει «Η νευροεπιστημονική έρευνα συνεχίζει να αποδίδει νέα στοιχεία για τις θετικές επιπτώσεις στη λειτουργία του εγκεφάλου, υποδηλώνοντας ότι μπορεί πράγματι να μας οδηγήσει πέρα από το άγχος και την συνεχή απορρόφηση με τον εαυτό μας προς την ηρεμία, τη δημιουργικότητα και τη συμπόνια, όπως ισχυρίζονται οι οπαδοί των πρακτικών αυτών εδώ και χιλιετίες. ….. Στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα μαγνητικές τομογραφίες και εγκεφαλογραφήματα, εξετάσεις αίματος και ηλεκτροκαρδιογραφήματα, και δεκαετίες μιας ταχέως αναπτυσσόμενης νευρολογικής έρευνας έχουν θέσει πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι: ο διαλογισμός μπορεί να μας κάνει πιο ήρεμους, πιο συγκεντρωμένους, πιο χαρούμενους και καλοσυνάτους. Απλώς το να κάθεσαι ακίνητος για σαράντα λεπτά κάθε μέρα — βοηθάει. Και υπάρχει η επιστήμη για να το αποδείξει».

Συγκεκριμένα, σε σχέση με τις θετικές επιδράσεις της ενσυνειδητότητας και του διαλογισμού στον εγκέφαλο, ο Rick Hanson γράφει ότι μόνο μετά από τρεις ημέρες εξάσκησης, οι προμετωπιαίες περιοχές ασκούν περισσότερο έλεγχο στον οπίσθιο περιφερικό φλοιό, πράγμα που πρακτικά σημαίνει λιγότερη από τη συνήθη περιπλάνηση του νου και λιγότερη ενασχόληση με τον εαυτό μας.  Τα άτομα σε προγράμματα που διαρκούν μερικούς μήνες, όπως Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) / Μείωση του Άγχους μέσω της Ενσυνειδητότητας, αναπτύσσουν μεγαλύτερο έλεγχο της αμυγδαλής τους, η οποία αντιδρά σαν καμπανάκι συναγερμού σε οτιδήποτε είναι επώδυνο ή απειλητικό και πυροδοτεί τη νευρική/ορμονική αντίδραση στο στρες. Επίσης αναπτύσσουν περισσότερο ιστό στον ιππόκαμπό, ο οποίος μας βοηθά να μαθαίνουμε από τις εμπειρίες μας. Η δραστηριότητα στον ιππόκαμπο μπορεί να ηρεμήσει την αμυγδαλή και να μειώσει την έκκριση της ορμόνης του στρες, την κορτιζόλη.

Οι διαλογιστές ενσυνειδητότητας με καθημερινή εξάσκηση χρόνων έχουν παχύτερα στρώματα νευρικού ιστού στον προμετωπιαίο φλοιό τους, ο οποίος υποστηρίζει τις εκτελεστικές τους λειτουργίες, όπως είναι ο προγραμματισμός και ο αυτοέλεγχος. Έχουν επίσης περισσότερο ιστό στον νησιωτικό φλοιό τους, που εμπλέκεται στην αυτογνωσία και την ενσυναίσθηση για τα συναισθήματα των άλλων. Ενισχύεται επίσης ο πρόσθιος (μετωπιαίος) φλοιός του προσθίου προσαγωγίου, ο οποίος μας βοηθά στην συγκέντρωση και συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων μας. Κι επίσης αυξάνεται ο ιστός του μεσολοβίου τους, που συνδέει το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, υποδηλώνοντας μεγαλύτερη ενοποίηση λέξεων και εικόνων, λογικής και διαίσθησης.

Και μετά υπάρχουν και οι διαλογιστές με ίσως περισσότερες από είκοσι χιλιάδες ώρες. Αυτοί επιδεικνύουν μια αξιοσημείωτη ηρεμία πριν λάβουν έναν πόνο που ξέρουν ότι έρχεται, και ασυνήθιστα γρήγορη ανάρρωση μετά. Διαθέτουν επίσης αυξημένη δυνατότητα μάθησης. Συνολικά, υπάρχει μια σταδιακή μετάβαση από τη σκόπιμη αυτορρύθμιση προς μια ολοένα και πιο φυσική αίσθηση παρουσίας και άνεσης τόσο κατά τη διάρκεια του διαλογισμού όσο και της καθημερινής ζωής τους. Επίσης, ο διαλογισμός που εστιάζει στη συμπόνια διεγείρει συγκεκριμένα μέρη του εγκεφάλου που εμπλέκονται με την αίσθηση της σύνδεσης με τους άλλους και με θετικά συναισθήματα. Η νευροχημική ωκυτοκίνη απελευθερώνεται από τον υποθάλαμο όταν νιώθουμε αγάπη ή κοντά στους άλλους, κάτι που μπορεί να ηρεμήσει την αμυγδαλή μας κι επίσης η ροή ωκυτοκίνης μπορεί να μειώσει την αίσθηση του άγχους, γεγονός που επιτρέπει μεγαλύτερη σταθερότητα προσοχής. Οι μακροχρόνια ασκούμενοι στον διαλογισμό αγάπης και καλοσύνης (loving kindness meditation) αναπτύσσουν νευρικό ιστό σε βασικά μέρη του ιππόκαμπου που υποστηρίζουν τα συναισθήματα ενσυναίσθησης προς τους άλλους.

Όσον αφορά τα οφέλη του διαλογισμού ή των πρακτικών ενσυνειδητότητας ο Henry Shukman σημειώνει επίσης ότι «πρωτοφανείς αριθμοί από ανθρώπους στρέφονται στην πρακτική του διαλογισμού, ο οποίος όχι μόνο μπορεί να μας οδηγήσει σε πιο καλοσυνάτους, σοφότερους τρόπους ζωής, αλλά τυχαίνει να είναι λίγο πολύ και δωρεάν. όπως ο αέρας που αναπνέουμε». Γράφει ότι η δυτική επιστήμη εργάζεται πάνω στο πώς να εξάγει τα πιο χρήσιμα κομμάτια των στοχαστικών παραδόσεων και των μεταμορφωτικών ανακαλύψεων τους σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, και στη συνέχεια να προσαρμόσει αυτή τη γνώση στις σύγχρονες ανάγκες.  Σε σχέση με τις γνώση / σοφία από αυτές τις παλιές στοχαστικές παραδόσεις στο βιβλίο του Waking Up ο Sam Harris γράφει ότι «Αφήνοντας κατά μέρος τη μεταφυσική, τη μυθολογία και το σεχταριστικό δόγμα, αυτό που ανακάλυψαν οι στοχαστές καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας είναι ότι υπάρχει μια εναλλακτική λύση στο να είμαστε μαγεμένοι συνεχώς με τη συζήτηση που κάνουμε με τον εαυτό μας. υπάρχει μια εναλλακτική στην απλή / αυτόματη ταύτιση με την επόμενη σκέψη που εμφανίζεται στη συνείδηση μας. Και η αναλαμπή αυτής της εναλλακτικής λύσης διαλύει τη συμβατική ψευδαίσθηση του τι σημαίνει εαυτός…… Ο διαλογισμός είναι μια τεχνική αφύπνισης. Ο στόχος είναι να βγούμε από την ύπνωση της διαλογικής σκέψης και να σταματήσουμε να προσκολλόμαστε αντανακλαστικά σε ότι είναι ευχάριστο και να απομακρυνόμαστε από το δυσάρεστο, έτσι ώστε να μπορούμε να απολαμβάνουμε ένα νου ανενόχλητο από ανησυχία, απλώς ανοιχτό σαν τον ουρανό με αβίαστη συνειδητοποίηση / επίγνωση τη ροής της εμπειρία μας στο παρόν».

Σημειώνει ότι υπάρχει τώρα μια μεγάλη βιβλιογραφία για τα ψυχολογικά οφέλη του διαλογισμού και ισχυρίζεται ότι παρόλο που η γνώση / οι εμπειρίες που μπορούμε να αποκτήσουμε κατά τη διάρκεια του διαλογισμού δεν μας λένε τίποτα για την προέλευση του σύμπαντος,  επιβεβαιώνουν όμως ορισμένες καλά εδραιωμένες αλήθειες για τον ανθρώπινο νου. Όπως το γεγονός ότι η συμβατική αίσθηση του εαυτού μας είναι ένα είδος ψευδαίσθησης, ότι τα συναισθήματα, όπως η συμπόνια και η υπομονή, είναι διδασκόμενες δεξιότητες και ότι ο τρόπος που σκεφτόμαστε επηρεάζει άμεσα το πώς βιώνουμε τον κόσμο. Γράφει: «Είναι πολύ πιθανό να χάσει κανείς την αίσθηση ότι είναι ξεχωριστός εαυτός και να βιώσει ένα είδος απεριόριστης, ανοιχτής  επίγνωσης — να αισθανθεί, με άλλα λόγια, ένα με όλο τον κόσμο. Αυτό λέει πολλά για τις δυνατότητες της ανθρώπινης συνείδησης, αλλά δεν λέει τίποτα για το σύμπαν γενικότερα».  Προσθέτει ότι το φαινόμενο της αγάπης που υπερβαίνει τον εαυτό, είναι τόσο καλά επιβεβαιωμένο και επιτυγχάνεται τόσο εύκολα από όσους αφοσιώνονται σε συγκεκριμένες πρακτικές  που υπάρχει πολύ μικρή διαμάχη πλέον σχετικά με το ότι υπάρχει. Αναφέρεται στον Γάλλο μοναχό Matthieu Ricard, ο οποίος περιγράφει αυτή την ευτυχία ως «μια βαθιά αίσθηση άνθισης που προκύπτει από έναν εξαιρετικά υγιή νου…». Ο Harris γράφει, αναγνωρίζοντας μέσω του διαλογισμού ότι έχουμε ήδη ένα τέτοιο νου, μπορεί να μας βοηθήσει να σταματήσουμε να κάνουμε πράγματα που προκαλούν περιττή σύγχυση και ταλαιπωρία για τον εαυτό μας και τους άλλους, και να έχουμε ένα ολοένα και πιο υγιή νου.

Θα ολοκληρώσω αυτήν την ανάρτηση με κάποιες σκέψεις μου για τη σχέση μεταξύ διαλογισμού ενσυνειδητότητας και πολιτικής. Δεν υπάρχει πάρα πολλή σχετική βιβλιογραφία και έρευνα για το θέμα, αλλά νομίζω ότι μπορούμε να υποθέσουμε ότι η καλλιέργεια της ενσυνειδητότητας σε ολόκληρο τον πλανήτη μπορεί να επιφέρει κάποιες θετικές αλλαγές για την ανθρωπότητα σε πολλούς τομείς. Μια πρόσφατη δοκιμιακή εργασία που κοίταζα πρότεινε αυτό που θα περίμενα, ότι δηλαδή η καλλιέργεια της ενσυνειδητότητας οδηγεί σε σημαντικά οφέλη σχετικά με την δυνατότητα μας να δούμε τα διάφορα ζητήματα πιο καθαρά και με τη δυνατότητα μας για περισσότερη θετική κοινωνική συμπεριφορά, ενισχύει την περιβαλλοντική συνείδηση και εντείνονται οι φίλο-περιβαλλοντικές στάσεις και συμπεριφορές. Καθώς  αυξάνεται η ενσυνειδητότητα,  οι προκαταλήψεις σχετικά με την ηλικία και με τη «φυλή», καθώς και οι προκαταλήψεις για «τους εκτός της ομάδας μας» μειώνονται. Ίσως η ενσυνειδητότητα, η προσωπική θεραπεία και η αυτογνωσία να μην επιφέρουν δραματικές παγκόσμιες πολιτικές αλλαγές, αλλά αυτές οι εμπειρίες θα μπορούσαν να ωθήσουν όλο και περισσότερους ανθρώπους να ξανασκεφτούν την ανισότητα, τη φτώχεια, την καταπίεση, τη βία και τα περιβαλλοντικά ζητήματα και να εκφραστούν πιο ελεύθερα, να ψηφίσουν διαφορετικά και να πράξουν διαφορετικά. Η εστίαση στην προσωπική αλλαγή και ανάπτυξη δεν αποκλείει την κριτική αμφισβήτηση των τρεχουσών κοινωνικοοικονομικών και πολιτισμικών συνθηκών. Επιπλέον, ο διαλογισμός ενσυνειδητότητας μπορεί να συμβάλει στην απόρριψη άχρηστων τρόπων διαπαιδαγώγησης και προκαταλήψεων, να μας αφυπνίσει σε αλήθειες για την ανθρώπινη φύση και την πραγματικότητά και σε μια αυξημένη σύνδεση με τον εαυτό μας και την εγγενή αξία μας. Κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει  ότι όσο λιγότερο αποσπασμένοι και κοιμισμένοι είμαστε και όσο πιο παρούσες και αφυπνισμένες είναι μάζες ανθρώπων τόσο πιο πολλές είναι οι πιθανότητες για έναν πιο ασφαλή και ευγενικό κόσμο. Όσο πιο πολύ προσωπική βούληση και κατανόηση έχουν οι άνθρωποι για την αλληλεξάρτησή μας, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα προσωπικής ευημερίας, φιλοκοινωνικών συμπεριφορών και σοφότερων επιλογών και πολιτικών ενεργειών.