Trauma & Art

Bob Dylan’s song ‘One more cup of coffee for the road……..’ sung by Frazey Ford (part of the trio ‘The Be Good Tanyas’ Enjoy: https://www.youtube.com/watch?v=3oMb06O2wXo&index=3&list=PLvH6172Mu-twN_wa2X9VA80Vbl1YnkvS7

Συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης

«Το τραύμα έχει αντίκτυπο σε όλες τις πτυχές του ανθρώπινου πολιτισμού και της προσωπικής ζωής μας. Ωστόσο, η πραγματικότητα του τραύματος συχνά παραβλέπεται στις κοινωνικές προσεγγίσεις όσον αφορά στις δημόσιες πολιτικές, στην εκπαίδευση και στους πόρους που προσφέρονται για την ψυχική υγεία. Πώς μπορεί τελικά να μας διαφεύγει ο πόνος του τραύματος τόσο συχνά;» Pat Ogden

Πηγές:

Reframe Your Thinking Around Autism: How the Polyvagal Theory and Brain Plasticity Help Us Make Sense of Autism (2015) by Holly Bridges, which contains a foreword by Stephen Porges

Brief information on the polyvagal theory from Kathy Brous’s website http://attachmentdisorderhealing.com/

Trauma and the Body: A Sensorimotor Approach to Psychotherapy (2006) by Pat Ogden, Kekuni Minton and Clare Pain with foreword by B. Van der Kolk and Dan Siegel

Beyond the Brain: How the Vagal System Holds the Secret to Treating Trauma by Stephen Porges and Ruth Buczynski (Retrieved from http://stephenporges.com/images/nicabm2.pdf)

Mindsight: The New Science of Personal Transformation (2010) by Dan J. Siegel

Dan J. Siegel’s Mindsight Journal, Issue No. 1, March 2015

Σύντομες σημειώσεις σχετικά με την polyvagal θεωρία και τις αντιδράσεις μας στο τραύμα

Έρευνες και σημαντική πρόοδος στις νευροεπιστήμες έχουν πλέον δείξει ότι οι άνθρωποι όπως και τα άλλα ζώα αντιδρούν σε εισερχόμενα ερεθίσματα με σχετικά προβλέψιμες συμπεριφορές και αντιδράσεις και ότι κάτω από πίεση ή απειλή, οι άνθρωποι  καταφεύγουν σε πιο πρωτόγονους μηχανισμούς άμυνας. Κατά τη διάρκεια τραύματος, επίθεσης ή απειλής η φυσική διαδικασία αλληλεπίδρασης και ροής του σώματος διαταράσσεται. Αρχικά το σύστημα περνάει σε μια κατάσταση επιβίωσης έτοιμο για μάχη ή φυγή (fight or flight). Στην συνέχεια αν δεν υπάρχει δυνατότητα μάχης ή φυγής, οι άνθρωποι ‘παγώνουν’(freeze), ακινητοποιούνται όπως ένα ζώο μπροστά σε προβολείς αυτοκινήτου. Τέλος, ο τέταρτος μηχανισμός επιβίωσης είναι η λιποθυμία ή το πέρασμα σε μια κατάσταση μερικής παράλυσης. Δυστυχώς, η κατάσταση παρατεταμένου τραύματος ή στρες μπορεί να κινητοποιεί αυτούς τους μηχανισμούς άμυνας πάρα πολύ συχνά, με αρνητικές συνέπειες τόσο για το σώμα όσο και τη ζωή μας. Το τραύμα επίσης σχετίζεται με παρελθοντική μάθηση και με την κυριαρχία της από πάνω προς τα κάτω επεξεργασίας των εισερχομένων ερεθισμάτων (top-down processing), δηλαδή κυριαρχούν διαδικασίες ερμηνείας των εισερχομένων ερεθισμάτων από τα πάνω προς τα κάτω, που συνοπτικά σημαίνει ότι ερμηνεύουμε και κατανοούμε καινούργιες εμπειρίες και ερεθίσματα με τα υπάρχοντα σχήματα – γνωστικά μοντέλα. Λόγου χάρη, αν κάποιος στην παιδική του ηλικία είχε δεχτεί επίθεση από κάποιο σκυλί, η θέα ενός οποιουδήποτε σκύλου μπορεί να κινητοποιεί πολύ γρήγορα τα υπάρχοντα ήδη γνωστικά σχήματα και συναισθήματα. Είναι πολύ εύκολο με αυτόν τρόπο πολλές τροφές, οσμές, ήχοι και αντικείμενα να επηρεάζουν την αξιολόγηση των καινούριων εμπειριών. Μια απλή κούπα με καφέ μπορεί εν δυνάμει να μας προκαλεί σωματικά συμπτώματα και να επηρεάζει την φυσιολογία μας. Δεν θα επεκταθώ περισσότερο σε αυτό κείμενο. Ουσιαστικά οι διαδικασίες επεξεργασίας από τα πάνω προς τα κάτω ‘κρατούν σε ομηρία’ τις διαδικασίες επεξεργασίας από τα κάτω προς τα πάνω (top-down processes hijacking our bottom-up processes). Με λίγα λόγια το τραύμα επιτρέπει στις εμπειρίες του παρελθόντος να χρωματίζουν την αξιολόγηση και την ερμηνεία νέων εισερχόμενων ερεθισμάτων και εμπειριών. Επιπλέον, συχνά τα θύματα σοβαρών τραυμάτων βιώνουν συνεχιζόμενες παραβιάσεις διαπροσωπικών ορίων, παρενοχλήσεις και έλλειψη ασφάλειας στο παρόν, συνθήκες που υπονομεύουν παραπέρα σοβαρά την επούλωση, την ενδυνάμωση και την ελευθερία. Επίσης οι άνθρωποι που έχουν υποστεί τραύμα συχνά ανταποκρίνονται αυτόματα σε νέες καταστάσεις που θυμίζουν γεγονότα του παρελθόντος με τους ίδιους ακριβώς μηχανισμούς άμυνας που είχαν χρησιμοποιήσει κατά τη διάρκεια του  αρχικού τραυματισμού, οι οποίες αντιδράσεις συχνά είναι ακατάλληλες. Η Pat Ogden γράφει ότι «οι επιζώντες συχνά είναι ικανοί και επικεντρωμένοι κατά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, αλλά μπορεί ξαφνικά να καταρρεύσουν σε πρωτόγονες και άκαμπτες καταστάσεις ακινητοποίησης όταν έρχονται αντιμέτωποι με καταστάσεις που τους θυμίζουν το παρελθόν. Κάποιοι μπορεί να εξακολουθήσουν να έχουν επίγνωση του τι αισθάνονται, τι συμβαίνει γύρω τους, των πιθανών οδών διαφυγής και των φυσικών παρορμήσεων προστασίας του εαυτού τους, ενώ άλλοι χάνουν την επαφή τόσο με τις εσωτερικές αισθήσεις τους όσο και με το τι συμβαίνει στο περιβάλλον γύρω τους». Τέλος, το τραύμα έχει να κάνει με τη φυσιολογία μας, γιατί καθώς γράφει και η Pat Ogden τα συμπτώματα των επιζώντων τραυμάτων διηγούνται την ιστορία τους. Το τραύμα έχει βλαβερές επιπτώσεις στην υγεία και τα θύματα είναι ευάλωτα σε απορύθμιση της φυσιολογίας τους δηλαδή της υγείας τους. Εξάλλου πολλά μετά-τραυματικά συμπτώματα είναι σωματικά και αυτά τα σωματικά συμπτώματα, αφηγούνται την ιστορία.

Η polyvagal theory (πολύ-πνευμονογαστρική θεωρία) του Stephen Porges εμπλουτίζει την κατανόησή μας για το πώς το νευρικό μας σύστημα ανταποκρίνεται στην απειλή και στο τραύμα και εξηγεί τα σωματικά συμπτώματα και τις συμπεριφορές της φυσιολογίας μας ως αποτέλεσμα του τραύματος. Τονίζει επίσης τη σημασία των συμπτωμάτων και καταστάσεων της φυσιολογίας μας για την κατανόηση του νου. Επίσης, η polyvagal θεωρία και άλλα συναρπαστικά νέα ευρήματα σχετικά με την πλαστικότητα του εγκεφάλου μας μπορούν να ανοίξουν τις πόρτες σε μια νέα κατανόηση του αυτισμού και άλλων καταστάσεων. Η Holly Bridges γράφει «αυτή η θεωρία είναι όμορφη και μας παρέχει τη δυνατότητα πραγματικής αλλαγής». Προσθέτει ότι «η polyvagal θεωρία προτείνει ότι ο αυτισμός ίσως να μην είναι μια νευρολογική διαταραχή, αλλά τρόποι αντίδρασης που έχει μάθει το σώμα σε πρώιμους στρεσογόνους παράγοντες». Στο βιβλίο της αναφέρει ότι  «πολλοί άνθρωποι πραγματικά αλλάζουν στο φάσμα του αυτισμού. Μερικοί άνθρωποι δεν έχουν λεκτική ικανότητα, και αργότερα βρίσκουν τη φωνή τους. Άλλοι μπορούν να γίνουν πολύ πιο άνετοι κατά την επαφή τους με τους άλλους καθώς ωριμάζουν. Μερικοί γονείς έχουν περιγράψει το παιδί τους ως neurotypical, δηλαδή ως έχων τα τυπικά συμπτώματα του αυτισμού, μόνο για να ανακαλύψουν μετά από κάποιο γεγονός ότι δεν ήταν, και κάποιοι καταγράφουν την πλήρη αναστροφή των συμπτωμάτων αυτισμού στο παιδί τους». Αρκετά χρόνια πριν, ενώ σπούδαζα είχα επιλέξει ένα ενδιαφέρον μάθημα σχετικό με το φάσμα της αυτιστικής εμπειρίας και συνειδητοποιώ πλέον ότι η polyvagal θεωρία και τα πιο πρόσφατα ευρήματα της νευροεπιστήμης, καθώς και πιο πρόσφατα βιβλία, όπως αυτό της Holly Bridges, που δεν είχα υπόψη μου τότε, θα πλούτιζαν σε μεγάλο βαθμό τη διαδικασία της μάθησης και θα μου επέτρεπαν βαθύτερη κατανόηση του θέματος.

Ο Stephen Porges λοιπόν διαπίστωσε ότι στην πραγματικότητα υπάρχουν τρία αυτόνομα νευρικά συστήματα ή κυκλώματα – όχι δύο όπως πιστευόταν μέχρι προ τινός. Το αυτόνομο νευρικό σύστημα λειτουργεί κυρίως χωρίς τον έλεγχό μας και ρυθμίζει λειτουργίες, όπως αυτή της αναπνοής, της πέψης των τροφών, του καρδιακού ρυθμού, κλπ. Ανταποκρίνεται επίσης στο τραύμα και την απειλή. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να σταθώ λίγο στον όρο αυτόνομο. Ο Stephen Porges γράφει ότι ο όρος αυτόνομο χρονολογείται από τη δεκαετία του 1900, αλλά «το νέο μας θηλαστικό αυτόνομο νευρικό σύστημα έχει μιαν εντελώς νέα συνιστώσα, της εκούσιας λειτουργίας». Ισχυρίζεται  ότι «δεν είναι απλώς αυτόνομο, με την έννοια του αυτόματου – αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα υβριδικό σύστημα που καθώς όλο και περισσότερο εξελισσόμαστε σε θηλαστικά, χρησιμοποιούμε περισσότερες εκούσιες δομές ή δομές του ανώτερου εγκεφάλου μας προκειμένου να χορογραφήσουμε την λειτουργία του σπλαγχνικού συστήματος μας». Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να αλλάξουμε την αναπνοή μας, να ελέγξουμε τι βγαίνει από το στόμα ή τι εισέρχεται σε αυτό, να ενεργοποιήσουμε τον εγκεφαλικό φλοιό μας και να ηρεμήσουμε την μεταιχμιακή περιοχή του εγκεφάλου, να αντιμετωπίσουμε το πόνο, να καταπραΰνουμε το πεπτικό μας σύστημα, κλπ.

Επίσης, σε σχέση με το τραύμα ο Porges δηλώνει ότι το ακουστικό περιβάλλον, δηλαδή ότι ακούμε, μπορεί να επηρεάσει και να αλλάξει την κατάσταση της φυσιολογίας μας μέσω νευρικής ρύθμισης των μυών του μέσου ωτός (neural regulation of the middle-ear muscles). Αναφέρεται στις διαπιστώσεις ερευνών ότι τα θύματα τραύματος έχουν υπερευαισθησίες σε ήχους και δονήσεις που οι άλλοι πιθανά μα μην αισθάνονται. Επίσης συχνά μπορεί να αποφεύγουν χώρους μαζικών συγκεντρώσεων, όπως λόγου χάρη, τα εμπορικά κέντρα ή τα σούπερ μάρκετ. Εξηγεί ότι το νευρικό μας σύστημα έχει εξελιχθεί έτσι ώστε να μπορεί να ανιχνεύει και να ερμηνεύει ορισμένα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, όπως ακουστικά χαρακτηριστικά ή χειρονομίες, προκειμένου να αξιολογεί τον κίνδυνο. Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος αυτής της διαδικασίας δεν είναι στο επίπεδο της γνωστικής συνείδησης. Για αυτό το λόγο ο Porges και πολλοί άλλοι νευροεπιστήμονες, γιατροί και θεραπευτές πιστεύουν ότι όταν οι άνθρωποι συνειδητοποιήσουν ότι το σώμα αντιδρά και χρωματίζει την αντίληψή τους για τον κόσμο, αυτή η γνώση θα καθορίσει – επηρεάσει την αφήγηση της ζωής τους, και θα  μπορεί δυνητικά να επιτρέψει αλλαγή και βελτίωση της υγείας τους. Διηγείται κι ένα προσωπικό παράδειγμα σχετικά με το πώς η απόφασή του να κάνει μια μαγνητική τομογραφία ως μέρος των ερευνών του, του προκάλεσε μιαν αναπάντεχη κρίση πανικού επιτρέποντας του να συνειδητοποιήσει μιαν ευαισθησία ή ευπάθεια που δεν γνώριζε προηγουμένως και πως η κατανόηση και επεξεργασία του περιστατικού είχε ως αποτέλεσμα να μην υποβάλλει τον εαυτό του σε μια κατάσταση ακινητοποιημένου φόβου, αλλά να βρει κάποιον τρόπο να αντιμετωπίσει την κατάσταση εποικοδομητικά. Έτσι, για παράδειγμα, ο πόνος στο στομάχι μας μπορεί να μην είναι αποτέλεσμα γαστρικής διάτασης, αλλά κάλλιστα να προκαλείται από το πλαίσιο και το περιβάλλον μας. Το περιβάλλον μας καθώς και παρελθοντικές τραυματικές εμπειρίες μπορούν να κινητοποιούν φυσιολογικές διεργασίες και συμπτώματα που δεν γνωρίζουμε.  

Ως εκ τούτου, ο Porges πιστεύει ότι αν οι άνθρωποι αποκτήσουν γνώσεις σχετικά με τα χαρακτηριστικά των αντιδράσεων του σώματός τους, που προϋποθέτει την επίγνωση της υποφλοιώδους αντιδραστικότητας (subcortical reactivity) μας, τότε οι ανώτερες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού μπορούν να αναστείλουν ή να περιορίσουν αυτές τις αντιδράσεις σε φυσικό επίπεδο. Η γνώση του πώς λειτουργεί το σώμα μας και η επίγνωση των νοητικών πεποιθήσεων μας μπορούν να διαμορφώσουν τις φυσιολογικές (σωματικές) μας αντιδράσεις. Ο Dan Siegel γράφει ότι ο επαναπροσδιορισμός του στρες και μόνο «μπορεί να μεταβάλλει τις βιολογικές επιδράσεις του στρες μέσω της κινητοποίησης πιο ευέλικτων νευρικών κυκλωμάτων από τα πιο πρωτόγονα συστήματα αντιδράσεων του εγκεφαλικού στελέχους που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της απειλής, που σημαίνει η ικανότητα μας να γνωρίζουμε το μυαλό μας –  η δυνατότητα να έχουμε mindsight (to have mindsight abilities) – μπορεί να μας βοηθήσει να αλλάξουμε την φυσιολογία του στρες και των δύσκολων εμπειριών. Θα αναφερθώ εν συντομία στο πως αντιλαμβάνεται ο Dan Siegel τη διαδικασία του mindsight και ελπίζω να επιστρέψω στο θέμα αυτό σε μελλοντικές αναρτήσεις. Ισχυρίζεται λοιπόν ότι η διαδικασία του mindsight αποτελείται από τρία συστατικά α) την διορατικότητα (insight), η οποία περιλαμβάνει την εστίαση της προσοχής μας στην εσωτερική, υποκειμενική πραγματικότητα του νου μας β) την ενσυναίσθηση (empathy), η οποία προϋποθέτει να μπορούμε να αισθανθούμε την εσωτερική εμπειρία ενός άλλου προσώπου. Το να νιώθουμε ότι μας νιώθει κάποιος είναι η βάση μιας υποστηρικτικής σχέσης και γ) την ενοποίηση (integration), που αφορά στην διαφοροποίηση ή την εξειδίκευση και την ταυτόχρονη ενοποίηση συστημάτων, στην προκείμενη περίπτωση, η διαδικασία ενοποίησης αφορά στον εγκέφαλο και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, ο Dan Siegel γράφει ότι μέσω της διαδικασίας της εσωτερικής παρατήρησης (interoception), μπορούμε να αποκτήσουμε πρόσβαση στη σοφία του σώματός μας. Παρατηρώντας την εσωτερική εμπειρία του σώματος μας μπορούμε να αποκτήσουμε επίγνωση του εσωτερικού του σώματός μας. Θα κάνω μια πολύ σύντομη αναφορά σε ένα παράδειγμα μόνο από το βιβλίο του Dan Siegel που δείχνει έναν τρόπο με τον οποίο μπορεί κανείς να αναπτύξει interoception, δηλαδή  την ικανότητα επίγνωσης του τι συμβαίνει στο εσωτερικό του σώματός μας. Κατά την εργασία του με μια πελάτισσα της ζήτησε να κοιτάξει προς τα μέσα και να επικεντρωθεί σε διάφορες περιοχές του σώματός της. Μιαν άσκηση που χρησιμοποίησε προκειμένου να διευκολύνει την διαδικασία όταν η πελάτισσα του βίωσε μια κρίση πανικού, καθώς εστίασε την προσοχή της στην περιοχή του στέρνου, περιελάμβανε την χρήση χρωματικών φακών. Ο Dan Siegel χρησιμοποίησε γυαλιά που είχαν φακούς διάφορων χρωμάτων προκειμένου να αφυπνίσει την προσοχή της στις αλλαγές που συνέβαιναν στις αισθήσεις και στις αντιδράσεις του σώματος της. Επειδή τα χρώματα προκαλούν διαφορετικά συναισθήματα στον καθένα και επίσης επειδή το κάθε άτομο μπορεί να έχει συγκεκριμένες και μοναδικές αντιδράσεις σε ορισμένα χρώματα οι φακοί διαφόρων χρωμάτων μπορεί να διευκολύνουν την διαδικασία. Σταδιακά και με την βοήθεια αυτής της άσκησης η συγκεκριμένη πελάτισσα του μπόρεσε να διαχειριστεί τις κρίσεις πανικού και την αφόρητη δυσφορία στην συγκεκριμένη περιοχή του σώματος της καθώς και να διαχειριστεί συγκεκριμένες αναμνήσεις που τις προκαλούσαν πανικό (Dan Siegel, Mindsight, Chapter 7).

Όπως προαναφέρθηκε, στο παρελθόν υπήρχε η αντίληψη ότι το αυτόνομο νευρικό σύστημα αποτελείτο από δύο συστήματα ή κυκλώματα, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα (sympathetic) που κινητοποιεί τις αντιδράσεις μάχης-φυγής (fight-flight) κατά τη διάρκεια απειλής ή στρες και το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα (parasympathetic), το οποίο σχετίζεται με κατάσταση ηρεμίας. Ωστόσο, ο Porges θεωρεί ότι το αυτόνομο νευρικό σύστημα αποτελείται από τρία ιεραρχικά οργανωμένα υποσυστήματα που καθορίζουν τις αντιδράσεις μας στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Ο όρος polyvagal σχηματίζεται από τη λέξη poly=πολύ και vagal που αναφέρεται στο πνευμονογαστρικό νεύρο, ένα μεγάλο κρανιακό νεύρο, το οποίο εξέρχεται από το εγκεφαλικό στέλεχος (υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με το εγκεφαλικό στέλεχος στην προηγούμενη ανάρτηση) και το οποίο στέλνει πληροφορίες σχετικά με τα όργανα του σώματος στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Το πνευμονογαστρικό νεύρο αποτελεί τμήμα του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος, αλλά επηρεάζει και το συμπαθητικό και ρυθμίζει τις εσωτερικές αισθήσεις του σώματος  (inner body feelings), τα όρια του πόνου, τα επίπεδα έκκρισης κορτιζόλης, την καρδιά, το πρόσωπο, τους πνεύμονες και τα κοιλιακά σπλάχνα.

Τα τρία λοιπόν κυκλώματα / υποσυστήματα του αυτόνομου νευρικού συστήματος είναι α) ο κοιλιακός παρασυμπαθητικός κλάδος (ventral parasympathetic branch) του πνευμονογαστρικού νεύρου (κοινωνική εμπλοκή – social engagement) που αντιστοιχεί στο βέλτιστο επίπεδο διέγερσης, β) το συμπαθητικό σύστημα (sympathetic system) (κινητοποίηση – mobilization) που αντιστοιχεί σε υπερδιέγερση και γ) ο νωτιαίος παρασυμπαθητικός κλάδος    (dorsal parasympathetic branch) του πνευμονογαστρικού νεύρου (ακινητοποίηση – immobilization), που αντιστοιχεί σε υποδιέγερση. Το πιο πρόσφατο υποσύστημα, το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό μόνο των θηλαστικών είναι το κοιλιακό παρασυμπαθητικό πνευμονογαστρικό νεύρο, το οποίο προέρχεται από το εγκεφαλικό στέλεχος και καθορίζει τη συνείδηση του ατόμου. Ο Porges το αποκαλεί σύστημα κοινωνικής εμπλοκής, διότι μας δίνει τη δυνατότητα να επικοινωνούμε με μεγαλύτερη ευελιξία και ρυθμίζει περιοχές του σώματος, όπως είναι η καρδιά και οι μύες του προσώπου καθώς, τα οποία χρησιμοποιούνται στην κοινωνική επαφή, χωρίς να κινητοποιεί τους πιο πρωτόγονους αμυντικούς μηχανισμούς μας. Άλλοι επιστήμονες και ερευνητές κάνουν αναφορά στην ικανότητά μας να φροντίζουμε τους άλλους και να συναναστρεφόμαστε μαζί τους φιλικά (tend and befriend),σε περιόδους στρες. Αυτή η συμπεριφορά προκαλεί την απελευθέρωση ωκυτοκίνης (oxytocin) και όπως προαναφέραμε ενεργοποιεί το σύστημα κοινωνικής εμπλοκής που είναι ενσωματωμένο στον ‘θηλαστικό’ εγκέφαλό μας. Αυτό το κύκλωμα έχει την ικανότητα να ρυθμίζει τις αντιδράσεις μας στην απειλή και το στρες προς τα κάτω. «Τα χαρακτηριστικά κοινωνικής εμπλοκής, όπως, η προσωδία της φωνής, η εκφραστικότητα του προσώπου, οι χειρονομίες μέσα σε ένα ήσυχο και ασφαλές περιβάλλον, παρέχουν ευκαιρίες ρύθμισης της συμπαθητικής δραστηριότητας*, της δραστηριότητας των επινεφριδίων, προς τα κάτω» (Porges).

Ωστόσο, όταν απειλούμαστε και το σύστημα κοινωνικής εμπλοκής αποδεικνύεται αναποτελεσματικό (δηλαδή, δεν μπορούμε να διαχειριστούμε την απειλή ή στρεσογόνα κατάσταση με συζήτηση και διαπραγμάτευση, για παράδειγμα) αυτή η στρατηγική παρακάμπτεται από το συμπαθητικό σύστημα, το οποίο κινητοποιεί αντιδράσεις μάχης-φυγής (fight-flight responses). Βιώνουμε συμπτώματα όπως ρηχή αναπνοή, ξηροστομία, και ο υποθάλαμος μας προκαλεί την έκκριση αυξημένων επιπέδων κορτιζόλης και αδρεναλίνης, οι οποίες αυξάνουν τη διέγερση και διευκολύνουν την κινητοποίηση. Αν καταφέρουμε να κινητοποιηθούμε δηλαδή να παλέψουμε ή να τρέξουμε και να ξεφύγουμε από τους θύτες ή τον κίνδυνο, η κατάσταση υπερδιέγερσης μπορεί να επιστρέψει σε ένα βέλτιστο επίπεδο όταν πλέον ο κίνδυνος έχει περάσει. Αλλά, «η κινητοποίηση δεν είναι πάντα εφικτή και το τραύμα τελικά έχει να κάνει με τις ανεπιτυχείς προσπάθειες πάλης ή φυγής» (Stephen Porges). Στην περίπτωση που αποτύχουν και οι δύο αυτοί μηχανισμοί άμυνας, δηλαδή και το σύστημα κοινωνικής εμπλοκής και οι αντιδράσεις μάχης-φυγής του συμπαθητικού συστήματος, τότε ο άλλος κλάδος του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος, δηλαδή το νωτιαίο παρασυμπαθητικό πνευμονογαστρικό νεύρο (dorsal parasympathetic vagus nerve) ενεργοποιείται αυτόματα από υποξία (hypoxia), έλλειψη οξυγόνου στους ιστούς του σώματος, η οποία προκαλεί ακινητοποίηση, όπως feigning death (μίμηση θανάτου), ολικό μούδιασμα ακόμη και συγκοπή. Όπως προαναφέραμε, αυτή η λειτουργία ρυθμίζεται από το παλαιότερο τμήμα του πνευμονογαστρικού νεύρου, το οποίο είναι κοινό στα θηλαστικά και τα ερπετά. Η ακινητοποίηση, η βραδυκαρδία και η άπνοια είναι χαρακτηριστικά αυτού του παλαιότερου ερπετοειδούς αμυντικού συστήματος. Για παράδειγμα, στα ερπετά όπως σαύρες και φίδια, η ακινητοποίηση είναι η πρωταρχική στρατηγική άμυνας στο φόβο. Σε αυτή την κατάσταση ακινητοποίησης το σώμα μας γίνεται πιο αργό, η πέψη, η ουροδόχος κύστη, ο έλεγχος του εντέρου, η όραση μας αποσυνδέονται, μειώνεται ο καρδιακός ρυθμός μας, μουδιάζουμε και αισθανόμαστε χωρισμένοι από τον εαυτό μας. Η μειωμένη ροή αίματος προς τον εγκέφαλο προκαλεί διασχιστικά χαρακτηριστικά. Μακροπρόθεσμα δε δημιουργεί πολλά προβλήματα υγείας. Κάποιοι υπολογίζουν ότι το 1/3 των θυμάτων τραυμάτων βιώνουν αυτήν την ‘ζώνη υποδιέγερσης’, η οποία προκαλείται από έλλειψη οξυγόνου. Οπότε γίνεται κατανοητό ότι το επιθυμητό, «αυτό που θέλουμε είναι μια κατάσταση ομοιοστατικής ισορροπίας μεταξύ του παλαιότερου συμπαθητικού συστήματος μας, το οποίο κινητοποιεί το καρδιαγγειακό σύστημα μας και είναι έτοιμο για μάχη ή φυγή, και του πιο νέου συστήματος κοινωνικής εμπλοκής» (Porges), προκειμένου να αποφευχθεί η κινητοποίηση   των πιο πρωτόγονων αμυντικών αντιδράσεων ακινητοποίησης, ενώ ταυτόχρονα οδηγούμε τον εαυτό μας μακριά από δυνητικά επικίνδυνες και τραυματικές καταστάσεις.

«Μπορούμε να δημιουργήσουμε περιβαλλοντικές ή κοινωνικές δομές που να μιμούνται ένα εξιδανικευμένο μοντέλο θηλαστικών αντί για ένα μοντέλο που μιμείται τα ερπετοειδή επειδή ένα ερπετοειδές μοντέλο θα δημιουργήσει απομόνωση – δεν πρόκειται να ενθαρρύνει την τόλμη. Ένα περιβάλλον θηλαστικών θα ενθαρρύνει την χειραφέτηση των άλλων, θα είναι ένα περιβάλλον με περισσότερη αλληλεγγύη, και θα περιλαμβάνει περισσότερη συμπόνια και φροντίδα για τους άλλους» http://stephenporges.com/images/nicabm2.pdf

Σημείωση:

Οι σπουδές ψυχολογίας που έχω κάνει είναι στα Αγγλικά και ως εκτούτου κάποιοι όροι θα μπορούσαν πιθανά να αποδοθούν καλύτερα στα Ελληνικά. Επίσης, η ανάγνωση και κατανόηση  κάποιων τμημάτων του κειμένου ίσως να προϋποθέτουν κάποιες ειδικότερες γνώσεις ψυχολογίας και νευρολογίας. Παρόλα αυτά προσπάθησα το μεταφρασμένο κείμενο να είναι κατανοητό συμπεριλαμβάνοντας κάποιες επεξηγήσεις. Υπάρχουν και κάποιες επεξηγηματικές σημειώσεις στην προηγούμενη ανάρτηση. Το ερωτηματολόγιο του Stephen Porges, για όσους γνωρίζουν κάποια από τις γλώσσες στις οποίες είναι μεταφρασμένο, διευκολύνει την κατανόηση των παραπάνω σημειώσεων μου σχετικά με την επίδραση του τραύματος στην φυσιολογία μας. Και βεβαίως υπάρχουν και τα βιβλία του για όσους ενδιαφέρονται περισσότερο.

Στην παρακάτω ιστοσελίδα του Dr Stephen Porges μπορείτε να βρείτε το ερωτηματολόγιο BODY PERCEPTION QUESTIONNAIRΕ (στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες) το οποίο  αποτελείται από 5 μέρη  (a) Awareness /Επίγνωση b) Stress Response/Αντίδραση στο στρες c) Autonomic Nervous System Reactivity/Αντιδράσεις του αυτόνομου νευρικού συστήματος d) Stress style/ Στυλ άγχους και  e) Health History Inventory/ Ιστορικό υγείας

http://stephenporges.com/index.php/publicationss/21-body-perception-questionnaires