Trauma & Art

Μέρος 4

«Μερικοί από εσάς λέτε, η χαρά είναι μεγαλύτερη από τη λύπη, και άλλοι λένε, όχι, η λύπη είναι μεγαλύτερη. Αλλά σας λέω, είναι αχώριστες». Χαλίλ Γκιμπράν

«Η ταξική θέση είναι μακράν ο πιο καθοριστικός παράγοντας των ευκαιριών και εμπειριών στη ζωή μας, μεγαλύτερος από τη «φυλή» ή τις ειδικές ανάγκες ή την ηλικία ή οποιαδήποτε άλλη κοινωνική ομάδα. Είναι πιο σημαντικός επειδή μεσολαβεί σε όλες τις άλλες κοινωνικές ομάδες, ενισχύοντας ή μειώνοντας τον αντίκτυπό τους στη ζωή των ανθρώπων. (σελ. 91)»  Anne Kearny

Αυτό είναι το τελευταίο κομμάτι σχετικά με τη χαρά και άλλα θετικά συναισθήματα και καταστάσεις, και βασίζεται στο βιβλίο του Rick Hanson: Hardwiring Happiness. Στο τρίτο μέρος επικεντρώθηκα στο πρώτο μέρος του βιβλίου, στο οποίο αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο συνδεόμαστε ως ανθρώπινα θηλαστικά, ο ρόλος που παίζει ο εγκέφαλός μας και το αυτόνομο νευρικό μας σύστημα στην ευτυχία, το πώς έχει εξελιχθεί η προκατάληψη αρνητικότητας, η οποία βοήθησε τους προγόνους μας των σπηλαίων να επιβιώσουν, αλλά συχνά μπορεί να γίνει προβληματική στις σύγχρονες κοινωνίες μας. Σήμερα θα αντλήσω από το δεύτερο μέρος του βιβλίου που εστιάζει στους τρόπους που μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εγκέφαλό μας, μέσω της νευροπλαστικότητας,  να παραμένει πιο συχνά στην «πράσινη ζώνη» /“green zone” παρά στην αντιδραστική «κόκκινη ζώνη»  / “red zone”, και πώς να μετατρέπουμε τις θετικές ψυχικές καταστάσεις / positive states σε πιο διαρκή χαρακτηριστικά  / traits μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται HEAL  (Have, Enrich, Absorb, Link). Επίσης, δημοσιεύω ξανά τα προηγούμενα σχέδια, ένα νέο σχέδιο και τους συνδέσμους δύο πρόσφατων επεισοδίων του podcast, Being Well, με θέματα για τα οποία δεν έχω γράψει πολύ ως εισαγωγή σε υλικό που μπορεί να συμπεριλάβω σε επόμενες αναρτήσεις.

Το πρώτο επεισόδιο αφορά το πώς μπορούμε να συνδυάσουμε τις φίλο-κοινωνικές αξίες με ανυπακοή βασισμένη σε αρχές, ώστε να μπορούμε να αγωνιστούμε / να μιλήσουμε για τους άλλους και τον εαυτό μας και να μεγιστοποιήσουμε τις πιθανότητές μας να δημιουργήσουμε ουσιαστική αλλαγή ακόμη κι ενόψει κοινωνικής πίεσης.  Το δεύτερο επεισόδιο γενικά συζητά τους τρόπους με τους οποίους ορίζουμε την αποτυχία και την επιτυχία στην κουλτούρα μας, την αποδόμηση των παλιών αφηγήσεων, την ικανότητα να ορίζουμε την έννοια της επιτυχίας και της αποτυχίας μέσω της διαδικασίας (του process) αντί του αποτελέσματος, κι επίσης, τον επαναπροσδιορισμό της αποτυχίας ως ευκαιρία για μάθηση και αλλαγή. Εξετάζουν πώς λειτουργεί η απώλεια στον εγκέφαλο και τι μας κάνει ευάλωτους στην απώλεια, την διαχείριση των προσδοκιών επιτυχίας, πώς μερικοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν την αποτυχία και την απώλεια με μεγαλύτερη ευκολία από άλλους, πως τα στυλ απόδοσης αιτιών (attributional styles) μας εξυπηρετούν ή όχι, τρόπους διαχείρισης του πόνου της αποτυχίας και δημιουργία συστημάτων ανατροφοδότησης  (feedback). Τέλος, αναφέρουν τους λόγους έλλειψης επιτυχίας, όπως κακές αποφάσεις λόγω έλλειψης πληροφορίας και γνώσης, έλλειψη προνοητικότητας, αφέλεια, απώλεια θάρρους, μη υποστήριξη των στόχων και προσπαθειών μας, άγονο έδαφος ή εχθρικό περιβάλλον και προδοσίες από άλλους. Αυτό το τελευταίο μέρος της συζήτησης σχετικά με τις αιτίες συνδέεται κατά κάποιο τρόπο με (ή ίσως συμπληρώνει) την επόμενη ανάρτηση, στην οποία θα συζητήσω το Counselling, Class and Politics (Συμβουλευτική, Κοινωνική Τάξη και Πολιτική) που γράφτηκε από την Anne Kearney το 1996 και στη συνέχεια επιμελήθηκε η Gillian Proctor το 2018. Περιλαμβάνει σχολιασμούς από αρκετούς συγγραφείς.

Ένα σύντομο απόσπασμα από το βιβλίο:

“Με το υπόβαθρο της [Anne Kearny] στην κοινωνιολογία πριν εκπαιδευτεί στη συμβουλευτική, η Anne ήταν ξεκάθαρη σχετικά με τους κινδύνους του επαγγέλματος της συμβουλευτικής που ενεργούσε σαν η πολιτική να ήταν άσχετη ή προσποιείτο ότι η συμβουλευτική ή οι σύμβουλοι θα μπορούσαν να είναι πολιτικά ουδέτεροι. Πολύ πριν από την τρέχουσα εστίαση στη διαθεματικότητα (intersectionality) στην πολιτική σχετικά με την ταυτότητα, η Anne μας υπενθύμιζε ότι ο καθένας από εμάς καταλαμβάνει ταυτόχρονα πολλές κοινωνικές θέσεις και αυτές δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται μεμονωμένα. Στην πραγματικότητα, η Kearny δηλώνει: ¨ «… η ταξική θέση είναι μακράν ο μεγαλύτερος καθοριστικός παράγοντας όσον αφορά τις ευκαιρίες και τις εμπειρίες μας στη ζωή, πιο καθοριστικός  από τη «φυλή» ή τις ειδικές ανάγκες  / την αναπηρία ή την ηλικία ή οποιαδήποτε άλλη κοινωνική ομάδα. Είναι πιο καθοριστικός  επειδή μεσολαβεί σε όλες τις άλλες κοινωνικές ομάδες, ενισχύοντας ή μειώνοντας τον αντίκτυπό τους στη ζωή των ανθρώπων (σελ. 91).”

 

 

 

 

 

 

 

Σύμφωνα με το έργο του Rick Hanson, η λήψη του καλού είναι η σκόπιμη εσωτερίκευση των θετικών εμπειριών στην άρρητη μνήμη και περιλαμβάνει τέσσερα βήματα: α) Απόκτηση μια θετικής εμπειρίας  β) Εμπλουτισμός της γ) Απορρόφηση της εμπειρίας & δ) Σύνδεση του θετικού και αρνητικού υλικού. Συνοπτικά, το πρώτο βήμα περιλαμβάνει τη βίωση και παρατήρησή μιας θετικής εμπειρίας. Θα μπορούσε να είναι σωματική ευχαρίστηση, αίσθηση ελπίδας, επιτεύγματος ή αποφασιστικότητας, αίσθημα εγγύτητας με κάποιον, ευγνωμοσύνη για κάτι ή κάποιον, και ούτω καθεξής. Το δεύτερο βήμα απαιτεί να μείνουμε με την εμπειρία για λίγο, έστω και για λίγα δευτερόλεπτα, και να αισθανθούμε τα συναισθήματα μέσα σε αυτήν, προσπαθώντας να την αισθανθούμε στο σώμα μας, να γεμίσει το μυαλό μας, να την απολαύσουμε. Για να γίνει πιο έντονη η εμπειρία, θα μπορούσε κανείς να βρει κάτι νέο στην εμπειρία ή να αναγνωρίσει τους τρόπους που μας αφορά προσωπικά, πώς θα μπορούσε να μας θρέψει ή να μας ωφελήσει.

Το τρίτο βήμα απαιτεί να απορροφήσουμε την εμπειρία και να την αφήσουμε να βυθιστεί μέσα μας και να προσγειωθεί στο μυαλό μας. Ο Rick Hanson γράφει: «Να ξέρετε ότι η εμπειρία γίνεται μέρος του εαυτού σας, μια πηγή δύναμης που μπορείτε να πάρετε μαζί σας όπου κι αν πάτε». Τέλος, το τέταρτο βήμα, το οποίο είναι προαιρετικό καιν πιο δύσκολο, περιλαμβάνει τη σύνδεση θετικού και αρνητικού υλικού. Για παράδειγμα, ενώ έχουμε μια ζωντανή και σταθερή αίσθηση μιας θετικής εμπειρίας στο προσκήνιο του νου μας,  παράλληλα έχουμε επίγνωση και κάτι αρνητικού. Ωστόσο, εάν το αρνητικό υλικό αποσπά την προσοχή μας ή μας κατακλύζουν συναισθήματα, είναι καλύτερα να επιστρέψουμε την προσοχή μας στο θετικό μέχρι να αισθανθούμε ότι έχουμε επικεντρωθεί εκ νέου στο θετικό. Μετά αφήνουμε όλο το αρνητικό υλικό κι εστιάζουμε μόνο στο θετικό. Προκειμένου να ξεριζώσουμε το αρνητικό υλικό / εμπειρία, συνήθως πρέπει να επαναλάβουμε τη διαδικασία. Επίσης, προτείνεται να έχουμε επίγνωση  θετικού υλικού, ενώ ταυτόχρονα φέρνουμε στο νου ουδέτερα πράγματα, άτομα, καταστάσεις και ιδέες που έχουν συσχετιστεί με το αρνητικό υλικό, για να διαταράξουμε τυχόν άχρηστους συσχετισμούς και να αποδομήσουμε τα ερεθίσματα (triggers).

Αν και γενικά τείνουμε να λαμβάνουμε μια εμπειρία στο σύνολό της, αξίζει να μάθουμε να συντονιζόμαστε με τα ξεχωριστά μέρη της εμπειρίας μας και να αποκτάμε μεγαλύτερη επίγνωση όλων των πτυχών μιας εμπειρίας  επειδή αυτό μας δίνει μια μεγαλύτερη αίσθηση ολοκλήρωσης, εσωτερικής ολότητας, κι επιπλέον, μας επιτρέπει να «ανεβάζουμε την ένταση» στα διαφορετικά μέρη όταν τα χρειαζόμαστε. Για παράδειγμα, σήμερα το πρωί πήγα μια βόλτα κι η εξοχή, η θάλασσα στο βάθος, τα γνωστά ζώα και σπίτια, ο ηλιόλουστος καιρός, όλα αναμειγνύονταν, αλλά όταν συνειδητοποίησα την εμπειρία από στιγμή σε στιγμή απέκτησα επίγνωση περισσότερων μερών της εμπειρίας μου όπως τις σκέψεις που περνούσαν από το μυαλό μου, αισθητηριακές αντιλήψεις (sense perceptions),, διάφορα συναισθήματα, κίνηση.  Ο Rick Hanson λέει ότι οι εμπειρίες μας αποτελούνται από διαφορετικά μέρη, συμπεριλαμβανομένων των σκέψεων, αισθήσεων, συναισθημάτων,  επιθυμιών και πράξεων. Οι σκέψεις μας περιλαμβάνουν τα πραγματικά δεδομένα και γεγονότα, τις ιδέες, πεποιθήσεις, προσδοκίες, απόψεις, γνώσεις, εικόνες και αναμνήσεις και μερικές από τις σκέψεις μας είναι λεκτικές (διανοητική ομιλία με τον εαυτό μας) κι άλλες αποτελούνται από εικόνες ή ένα μείγμα λέξεων και εικόνων. Προτείνει ότι είναι καλό να κάνουμε  / λαμβάνουμε σκέψεις που είναι αληθινές και χρήσιμες παρά αναληθείς και επιβλαβείς, βλέποντας τον εαυτό μας, τους άλλους, το παρελθόν και το μέλλον με μεγαλύτερη ακρίβεια. κατανοώντας πώς οι ενέργειές μας οδηγούν σε διαφορετικά αποτελέσματα. και βλέποντας τις σωστές διαστάσεις των πραγμάτων.  Οι αισθητηριακές αντιλήψεις περιλαμβάνουν την όραση, τον ήχο, τη γεύση, την όσφρηση, την αφή και την ενδοδεκτική αίσθηση  / interoception (οι εσωτερικές αισθήσεις του σώματός μας), κι αποτελούν το μονοπάτι για εμπειρίες χαλάρωσης, ευχαρίστησης, ζωτικότητας και δύναμης. Οι εμπειρίες ευχαρίστησης και χαλάρωσης είναι σημαντικές γιατί μειώνουν το άγχος, ξεκινούν τη διαδικασία ανάκαμψης από αυτό και αποτελούν πηγές ευεξίας για τη σωματική και ψυχική υγεία. Όσον αφορά τη χαλάρωση, ο Rick Hanson γράφει ότι «εμπλέκει το παρασυμπαθητικό τμήμα του νευρικού συστήματος «την ξεκούραση και την πέψη» (“rest and digest”), το φυσικό αντίβαρο στο συμπαθητικό τμήμα «πάλη ή φυγή» (“fight or flight”). Όπως και η ευχαρίστηση, η χαλάρωση μειώνει το στρες… κι… ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, αυξάνει την ανθεκτικότητα και μειώνει το άγχος».

Εν συντομία, τα συναισθήματα είναι συγκεκριμένα, συχνά είναι αρκετά σύντομα και προκαλούνται από ένα εσωτερικό ή εξωτερικό ερέθισμα. Οι διαθέσεις είναι πιο διάχυτες, ανθεκτικές και ανεξάρτητες από τα ερεθίσματα. Η θλίψη είναι ένα συναίσθημα, ενώ η κατάθλιψη είναι μια διάθεση. Τα συναισθήματα αυξάνουν τις διαθέσεις. Για παράδειγμα, η επανειλημμένη λήψη συναισθημάτων χαράς και ευγνωμοσύνης τείνει να αναπτύσσει μια γενικότερη διάθεση ικανοποίησης. Οι διαθέσεις αυξάνουν τα συναισθήματα. Μια αίσθηση ικανοποίησης μπορεί να καλλιεργήσει συναισθήματα χαράς και εκτίμησης. Επομένως, όταν εισπράττουμε θετικά συναισθήματα συχνά, μπορούμε να ανεβάσουμε ή να αλλάξουμε τη διάθεσή μας. Οι επιθυμίες περιλαμβάνουν τις ελπίδες, επιθυμίες, ανάγκες, κλίσεις, αξίες, φιλοδοξίες, τους σκοπούς και στόχους, τα θέλω και τα κίνητρα μας, καθώς και την αποστροφή, ορμή, τις κακές συνήθειες ή εθισμούς. Μπορούν να αφορούν τον εξωτερικό κόσμο – για παράδειγμα, μπορεί να επιθυμούμε κάποιος να μην εξουδετερώνει τις ανάγκες ή τις επιθυμίες μας,– ή τον εσωτερικό,  όπως λόγου χάρη είναι η πρόθεση μας να παραμείνουμε δυνατοί όταν διαμαρτυρόμαστε για κάτι. Όπως είναι λογικό, οι θετικές επιθυμίες τείνουν να οδηγούν σε περισσότερη ευτυχία και οφέλη, ενώ οι αρνητικές σε περισσότερα βάσανα και βλάβες. Τέλος, όπως ορίζεται στο βιβλίο, οι ενέργειες/ πράξεις  περιλαμβάνουν τόσο αυτά που κάνουμε εξωτερικά, όπως συμπεριφορές, εκφράσεις προσώπου,  χειρονομίες, στάση, λέξεις που λέμε ή γράφουμε, όσο και τις εσωτερικές κλίσεις και δεξιότητες που παράγουν τις πράξεις μας.

Υπάρχουν πολλές προτάσεις στο βιβλίο για το πώς μπορούμε  συνειδητά να δημιουργήσουμε ή να αναζητήσουμε θετικές εμπειρίες. Μερικοί τρόποι για να το κάνουμε αυτό είναι η ανεύρεση θετικών γεγονότων στο τρέχον περιβάλλον μας, σε πρόσφατα γεγονότα, σε σταθερές συνθήκες, στις προσωπικές μας ιδιότητες και στο παρελθόν, κι επίσης, προβλέποντας θετικά γεγονότα για το μέλλον, στο μοίρασμα θετικών εμπειριών με τους άλλους, στο να νοιαζόμαστε για τους άλλους, να βλέπουμε το καλό στις ζωές των άλλων, να φανταζόμαστε θετικά γεγονότα, να παράγουμε θετικά γεγονότα και να βλέπουμε τη ζωή ως ευκαιρία.  Συγκεκριμένα, η δημιουργία μιας θετικής εμπειρίας μπορεί να επιτυγχάνεται με το να κοιτάξουμε γύρω μας στο περιβάλλον μας για να βρούμε ένα ευχάριστο θέαμα όπως ένα αντικείμενο στο σπίτι μας, ένα κατοικίδιο, ένα άτομο, τη φύση έξω από το παράθυρό μας ή απλά να σκεφτούμε κάτι που μας κάνει ευτυχισμένους. Μπορούμε να ψάξουμε στο μακρινό ή κοντινό μας παρελθόν για να δούμε τα πράγματα, ακόμα και τα απλά και συνηθισμένα θετικά πράγματα που έχουν συμβεί και για τα οποία μπορούμε να νιώθουμε καλά. Μετά μπορούμε να προχωρήσουμε στα πολλά καλά πράγματα που είναι σχετικά σταθερά και αξιόπιστα που πιθανότατα θα είναι ακόμα στη θέση τους αύριο, όπως η θάλασσα, το έδαφος στο οποίο στεκόμαστε, ο ουρανός από πάνω μας, αυτός ο πλανήτης. Ο Rick Hanson προτείνει να κοιτάξουμε σε διευρυνόμενους κύκλους, λαμβάνοντας υπόψη τις ατελείς αλλά θετικές πτυχές της κοινωνίας μας, συμπεριλαμβανομένου του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας και των πολιτικών δικαιωμάτων, ειδικά σε σύγκριση με τις εναλλακτικές, τόσο στην ιστορία όσο και σε όλο τον κόσμο σήμερα. Γράφει: «Σκεφτείτε τον πολιτισμό και την εύκολη πρόσβασή μας στη μουσική, τις ιδέες, την τέχνη, την ψυχαγωγία και σοφές διδασκαλίες. Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν προχωρήσει, προσφέροντας πράγματα όπως ψύξη, αεροπορικά ταξίδια, τουαλέτες με τρεχούμενο νερό  και το Διαδίκτυο. Ακόμη ευρύτερα, μπορούμε να βασιστούμε στα δώρα της φύσης…»

Επιπλέον, μπορούμε να στραφούμε στην προσωπικότητά μας, στις καλές ιδιότητες του χαρακτήρα μας, στις δυνατότητές μας και τα διάφορα ταλέντα και δεξιότητες, ακόμη και φαινομενικά απλές ικανότητες όπως το μαγείρεμα ή η χρήση υπολογιστή. Ο Rick Hanson λέει: «Το να υπερασπίζεσαι την αλήθεια στον εαυτό σου και στους άλλους, ότι βασικά είσαι καλός άνθρωπος — όχι τέλειος άνθρωπος, αλλά καλός —μπορεί να μοιάζει ταμπού….. Παρατηρήστε αρετές και δυνάμεις στον εαυτό σας, όπως η αντοχή, υπομονή , αποφασιστικότητα, ενσυναίσθηση, συμπόνια και ακεραιότητα. Παρατηρήστε επίσης τις ικανότητες σας. Αυτά είναι γεγονότα, όχι φαντασία». Μια άλλη πηγή καλών εμπειριών είναι το παρελθόν. Μπορούμε να ενισχύσουμε τη μνήμη μας κοιτάζοντας φωτογραφίες, κι επίσης, να εκτιμήσουμε τις παρελθοντικές εμπειρίες που με την πάροδο του χρόνου έχουν μπλεχτεί μεταξύ τους, όπως τις εκατοντάδες φορές που κολυμπήσαμε ή πήγαμε βόλτα στη φύση ή παίξαμε με το παιδί μας. Μια άλλη πηγή είναι  να φαντάζεται κανείς το πολύ κοντινό μέλλον, όπως κάτι θετικό που θα μπορούσαμε να κάνουμε το βράδυ ή τι μπορεί να συμβεί στο πιο μακρινό μέλλον. Στο βιβλίο αναφέρεται ότι αυτό το νοητικό ταξίδι στο χρόνο βασίζεται στα μεσαία δίκτυα του μετωπιαίου φλοιού που ήταν μια σημαντική εξέλιξη, επιτρέποντας στους προγόνους μας να σχεδιάζουν πιο αποτελεσματικά.

Επίσης, το να μιλάς για καλά πράγματα με άλλους εντείνει την εμπειρία και οι άνθρωποι έχουν πολύ ανεπτυγμένα νευρωνικά δίκτυα για ενσυναίσθηση και την ικανότητα να συντονιστούν με τους άλλους. Το να νοιάζεσαι για τους άλλους και να απολαμβάνεις ευχαρίστηση από την ευημερία των άλλων, που περιλαμβάνει τόσο εσωτερικές εμπειρίες όσο και εξωτερικές συμπεριφορές είναι μια εξελισσόμενη ικανότητα που πιθανώς έχει προωθήσει την επιβίωση του είδους μας. Αυτό μερικές φορές ονομάζεται αλτρουιστική χαρά. Τέλος, μπορούμε να επαναδιατυπώσουμε αρνητικά γεγονότα του παρελθόντος και επίσης, να χρησιμοποιήσουμε τωρινές θετικές εμπειρίες για να καλύψουμε παλαιότερες ανεκπλήρωτες ανάγκες. Μέσω της ενασχόλησης με αυτές τις πρακτικές, αποκτούμε μεγαλύτερη συνείδηση ​​της αποδοχής  του καλού / θετικού, αλλά και των εμποδίων και των δυσκολιών μας να το κάνουμε, καθώς και των ανεκπλήρωτων αναγκών μας. Με άλλα λόγια, προσπαθούμε να «ταιριάξουμε κάποιες εμπειρίες αντιδότου με παλαιότερο αρνητικό υλικό». Θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε κάνοντας την ερώτηση: Πως θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα διαφορετικά  όταν ήμουν νέος / α; Κατά βάθος, τι λαχταρώ περισσότερο;

Το Σαββατοκύριακο παρακολούθησα το Belfast σε σενάριο και σκηνοθεσία του Kenneth Branagh, το οποίο βασίζεται στην παιδική του ηλικία στην Ιρλανδία. Ο εννιάχρονος εαυτός του ζωντανεύει κατά τη διάρκεια μιας περιόδου αναταραχής στην Ιρλανδία και σημαντικής μετάβασης στη ζωή της οικογένειάς του, καθώς αναγκάζονται να μεταναστεύσουν στην Αγγλία. Παρακολουθούμε την ματιά ενός παιδιού καθώς παρακολουθεί την κοινωνική σύγκρουση και την προσπάθεια του να αντιμετωπίσει την απώλεια της ειρηνικής,  ασφαλούς γειτονιάς που γνώριζε κι όλα όσα του ήταν οικεία και αγαπημένα. Ένιωσα ότι η ταινία μεταξύ άλλων ήταν μια επιστροφή και μια προσφορά αγάπης, μια  εμπειρία αντίδοτου,  σε εκείνο το περίεργο και χαρούμενο,  αλλά κι ανήσυχο και φοβισμένο αγόρι. Σε συνέντευξή του ο Branagh είπε: «Περιμένεις ότι ο κόσμος θα γυρίσει ανάποδα μ’ έναν καρδιακό παλμό. Και πραγματικά, το κατάλαβα αυτό στη μετέπειτα ζωή μου, αλλά πριν από αυτό, και νομίζω ότι αυτό συμβαίνει συχνά με ανθρώπους που βιώνουν την ύπαρξή τους έως τα έξι, επτά, οκτώ, εννέα χρόνια τους,  αν είσαι τυχερός, ως ένα ένδοξο, ίσως θα έλεγες κανείς αθώο κομμάτι της ζωής τους, αλλά κάτι στο οποίο λαχταράς να επιστρέψεις. Όχι με νοσταλγικό τρόπο, απλά θα ήθελες να έχεις αυτή την ηρεμία του μυαλού. Και αυτή η ταινία ήταν μια αναζήτηση, υποθέτω, για πνευματική ηρεμία».

Η πρόσληψη του καλού / θετικού είναι κάτι που κάνουμε καθημερινά, αλλά συνήθως δεν το κάνουμε συνειδητά. Η όλη διαδικασία είναι να μάθεις να εκτιμάς τα μικρά πράγματα στη ζωή. Έτσι, θα μπορούσε να πει κανείς ότι περιλαμβάνει την αναζήτηση ευκαιριών όπου αφήνουμε τις καλές εμπειρίες να βυθίζονται μέσα μας καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, όπως όταν ξυπνάμε, κατά τη διάρκεια των γευμάτων, πριν τον ύπνο. Η ευγνωμοσύνη και το να ευχόμαστε στους άλλους θετικά πράγματα μπορούν να είναι μέρος αυτής της διαδικασίας.  Επίσης, για να προσλάβουμε το καλό χρειάζεται να θέλουμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας και να είμαστε με το μέρος μας, που δεν σημαίνει να είμαστε ενάντια στους άλλους ή να μην ευχόμαστε στους άλλους καλά πράγματα. Ο Rick Hanson γράφει ότι «το να είσαι με το μέρος σου είναι το θεμέλιο όλων των πρακτικών υγείας, ευεξίας και αποτελεσματικότητας. Χωρίς αυτή τη στάση, δεν θα είχατε κίνητρο να ενεργήσετε για λογαριασμό σας. Δυστυχώς, για λόγους όπως οι συχνές επικρίσεις  στην παιδική ηλικία, πολλοί άνθρωποι είναι πολύ καλύτεροι φίλοι των άλλων παρά του εαυτού τους». Το να κάνουμε αυτή τη διαδικασία συνήθεια είναι απαραίτητο γιατί ο εγκέφαλος είναι ένα φυσικό σύστημα, που όπως ένας μυς, δυναμώνει όσο περισσότερο τον ασκούμε. Η εξάσκηση κάνει τη διαδικασία αυτόματη.

Όπως αναφέρεται στο βιβλίο, μέσω της ενασχόλησης με αυτήν τη διαδικασία / πρακτικές και με την πάροδο του χρόνου, γεμίζουμε την εσωτερική μας αποθήκη με τα δυνατά χαρακτηριστικά που χρειαζόμαστε, όπως το να νιώθουμε άνετα και όχι ευερέθιστοι, να μας αγαπούν παρά να μας κακομεταχειρίζονται, και να έχουμε δυνάμεις αντί να τρέχουμε με άδειες  μπαταρίες, κι επίσης, χτίζουμε περισσότερη ευημερία, θεραπεύουμε ψυχολογικά ζητήματα και υποστηρίζουμε τη δημιουργικότητα και την αυτοπραγμάτωση. Γράφει: «Εγγενώς, το να λαμβάνουμε το καλό είναι ένας τρόπος να είναι κανείς ενεργητικός παρά παθητικός – ένα σφυρί παρά ένα καρφί – σε μια εποχή που πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι πιέζονται και παρακινούνται από τα γεγονότα και τις αντιδράσεις τους σε αυτά. Είναι επίσης ένας τρόπος να συμπεριφέρεσαι στον εαυτό σου σαν να έχεις αξία, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό εάν οι άλλοι δεν το έχουν κάνει. Αυτή η πρακτική σε φέρνει στην παρούσα στιγμή και μειώνει τον μηρυκασμό, αυτή την επανάληψη των πραγμάτων στο μυαλό μας που προάγει προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας. Σας διδάσκει να έχετε περισσότερο έλεγχο της προσοχής σας, ώστε να μπορείτε να την κρατάτε σε ότι είναι καλό για εσάς και τους άλλους και να την απομακρύνετε από ότι είναι βλαβερό. Στο μεταξύ όλο αυτό το διάστημα, θα ευαισθητοποιείτε τον εγκέφαλό σας σε θετικές εμπειρίες».

Σύνδεσμοι  

https://www.rickhanson.net/being-well-podcast-dr-todd-kashdan-defy-authority-with-an-open-heart/

https://www.rickhanson.net/being-well-podcast-learning-to-cope-with-failure/

Η χαρά, η εξέλιξη και η προδιάθεση  αρνητικότητας  / negativity bias             Η μετάφραση είναι έτοιμη

Μέρος 3

«Η έρευνα έχει δείξει ότι οι άνθρωποι έχουν μια προδιάθεση αρνητικότητας που σχετίζεται με την επιβίωση, και που πρακτικά σημαίνει ότι αφιερώνεται περισσότερη εγκεφαλική δραστηριότητα κι ενέργεια στην καταγραφή και την ανταπόκριση σε αρνητικές εμπειρίες και στην πρόβλεψη του τι μπορεί να πάει στραβά παρά στο θετικό στη ζωή. Και αυτό πολύ συχνά ενισχύεται από έναν εξωτερικό κόσμο, ο οποίος μας υπενθυμίζει συνεχώς τους τρόπους με τους οποίους αποτυγχάνουμε ή όλους τους λόγους που θα πρέπει να νιώθουμε ότι απειλούμαστε…»  (Από την  ανάρτηση της 6ης Αυγούστου, 2020)

Όπως ανέφερα στην προηγούμενη ανάρτηση, το σημερινό κομμάτι θα επικεντρωθεί στο βιβλίο του Dr Rick Hanson, Hardwiring Happiness.  Επίσης έχω συμπεριλάβει μερικές φωτογραφίες από τις βόλτες μου στη φύση και συνδέσμους κινούμενων σχεδίων από τον Δρ Russ Harris. Συγκεκριμένα, θα κάνω αναφορές στο πρώτο μέρος του βιβλίου, στο οποίο αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο είμαστε προγραμματισμένοι εκ φύσεως ως ανθρώπινα θηλαστικά, ο ρόλος που παίζει ο εγκέφαλός και το αυτόνομο νευρικό μας σύστημα στην ευτυχία, η εξέλιξη της προδιάθεσης αρνητικότητας, που βοήθησε τους προγόνους μας των σπηλαίων να επιβιώσουν, αλλά συχνά μπορεί να γίνει  προβληματική στις περίπλοκες, σύγχρονες κοινωνίες μας. Το δεύτερο μέρος αυτού του βιβλίου, το οποίο θα παρουσιάσω συνοπτικά στο τέταρτο μέρος για την χαρά /ευτυχία, εστιάζει στους τρόπους που μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εγκέφαλό μας, μέσω της νευροπλαστικότητας,  να παραμένει πιο συχνά στην «πράσινη ζώνη» /“green zone” παρά στην αντιδραστική «κόκκινη ζώνη»  / “red zone”, και πώς να μετατρέπουμε τις θετικές ψυχικές καταστάσεις / positive states σε πιο διαρκή χαρακτηριστικά  / traits.

Οι περισσότεροι άνθρωποι θα συμφωνούσαν τουλάχιστον θεωρητικά ότι το πώς νιώθουμε και το πώς πράττουμε σε όλους τους τομείς της ζωής μας καθορίζεται βασικά από α) τα κοινωνικοοικονομικά και πολιτιστικά πλαίσια στα οποία βρισκόμαστε και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο καθένας μας, β) την ιδιοσυγκρασία, τα τρωτά σημεία και τις αδυναμίες μας και τους τρόπους με τους οποίους αυτές οι περιστάσεις και προκλήσεις μπορεί να επιδράσουν σ’ αυτά, και γ) τις εσωτερικές δυνάμεις που έχουμε, οι οποίες μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις και να προστατέψουμε τα τρωτά σημεία μας. Αυτές οι εσωτερικές δυνάμεις δεν είναι φευγαλέες ψυχικές καταστάσεις, αλλά πιο σταθερά χαρακτηριστικά και μια διαρκής πηγή ευεξίας, που όλοι χρειαζόμαστε για να διαχειριστούμε τις δυσκολίες της ζωής. Μερικές από τις εσωτερικές μας δυνάμεις που αναφέρονται στο βιβλίο είναι η θετική διάθεση, η κοινή λογική, η ακεραιότητα, η εσωτερική γαλήνη, η ηρεμία, η ικανοποίηση, η αποφασιστικότητα, η ζεστή καρδιά, η συμπόνια, η ασφαλής προσκόλληση, η συναισθηματική νοημοσύνη, η επίκτητη (μέσω μάθησης) αισιοδοξία, η δυνατότητα χαλάρωσης, η αυτο-συμπόνια, η αυτό-εκτίμηση, η ανοχή δύσκολων συναισθημάτων, η αυτορρύθμιση, η ανθεκτικότητα, η ενσυναίσθηση. Το βιβλίο εστιάζει στον τρίτο παράγοντα, στις εσωτερικές μας δυνάμεις και πώς μπορούμε να τις ενισχύσουμε και να τις αναπτύξουμε για να διευκολύνουμε την ευημερία μας. Ο Rik Hanson αναφέρεται σε έρευνα που υποδηλώνει ότι κατά μέσο όρο, περίπου το ένα τρίτο των παραπάνω γνωρισμάτων και δυνατοτήτων ενός ατόμου είναι έμφυτο, ενσωματωμένα στη γενετικά βασισμένη ιδιοσυγκρασία του, τα ταλέντα, τη διάθεση και την προσωπικότητά του. Τα υπόλοιπα δύο τρίτα αναπτύσσονται με την πάροδο του χρόνου που σημαίνει ότι υπάρχει χώρος για όλους μας δυνητικά να ενισχύσουμε τις εσωτερικές δυνάμεις μας και να αναπτύξουμε νέες.

Το πρώτο μέρος του βιβλίου είναι ενημερωμένο από τη νευροεπιστήμη και την εξελικτική ψυχολογία, που μας βοηθούν να κατανοήσουμε πώς είμαστε σχεδιασμένοι και πώς μπορούμε να μάθουμε να διαμορφώνουμε τον εγκέφαλό μας προς το καλύτερο. Συνοπτικά, ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι σχεδιασμένος να μαθαίνει και να αλλάζει από τις εμπειρίες. Ότι βιώνουμε επανειλημμένα, αισθανόμαστε, νιώθουμε, επιθυμούμε και σκεφτόμαστε, σιγά-σιγά σμιλεύει τη νευρική μας δομή καλώς ή κακώς. Ο Rick Hanson γράφει: «Καθώς συνεχίζουμε να ζούμε και να μαθαίνουμε, μια γρήγορη, σύνθετη και δυναμική νευρική δραστηριότητα αλλάζει συνεχώς τον εγκέφαλό μας. Οι ενεργές συνάψεις γίνονται πιο ευαίσθητες, νέες συνάψεις αρχίζουν να αναπτύσσονται μέσα σε λίγα λεπτά, οι πιο πολυάσχολες περιοχές του εγκεφάλου παίρνουν περισσότερο αίμα αφού χρειάζονται περισσότερο οξυγόνο και γλυκόζη για να κάνουν τη δουλειά τους και τα γονίδια μέσα στους νευρώνες ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται». Εξηγεί πως οι εμπειρίες μας δεν αναπτύσσουν απλώς νέες συνάψεις, αλλά φτάνουν έως και τα γονίδιά μας, στις μικρές λωρίδες ατόμων στα μόρια DNA μέσα στους πυρήνες των νευρώνων κι αλλάζουν τον τρόπο λειτουργίας τους. Για παράδειγμα, εάν κάποιος ασκείται τακτικά στη χαλάρωση, αυτό θα αυξήσει τη δραστηριότητα των γονιδίων που ηρεμούν τις αντιδράσεις στρες. Εν τω μεταξύ, οι λιγότερο ενεργές συνδέσεις μαραίνονται σε μια διαδικασία που μερικές φορές ονομάζεται νευρικός Δαρβινισμός: πρόκειται για την επιβίωση του πιο πολυάσχολου. Ο Rick Hanson γράφει: «Όλη η διανοητική δραστηριότητα – αυτά που βλέπουμε κι ακούμε, σκέψεις και συναισθήματα, συνειδητές και ασυνείδητες διαδικασίες – βασίζονται στην υποκείμενη νευρική δραστηριότητα. Ένα μεγάλο μέρος της διανοητικής και επομένως νευρικής δραστηριότητας μας ρέει μέσα στον εγκέφαλο σαν κυματισμοί σε ποτάμι, χωρίς να επιδρά μόνιμα στη ροή του. Όμως, η έντονη, παρατεταμένη ή επαναλαμβανόμενη ψυχική / νευρική δραστηριότητα — ειδικά αν είναι συνειδητή — θα αφήσει ένα διαρκές αποτύπωμα στη νευρική δομή, όπως ένα αυξανόμενο ρεύμα που αναδιαμορφώνει την κοίτη ενός ποταμού. Όπως λένε στη νευροεπιστήμη: Οι νευρώνες που πυροδοτούνται μαζί συνδέονται μεταξύ τους. Οι ψυχικές καταστάσεις (states) γίνονται νευρικά γνωρίσματα (neural traits)».

Αυτή η διαδικασία διαμόρφωσης του εγκεφάλου μας μέσω της εμπειρίας ονομάζεται νευροπλαστικότητα που εξαρτάται από την εμπειρία. Ο Rick Hanson αναφέρεται σε μια πολύ γνωστή μελέτη με οδηγούς ταξί του Λονδίνου, η οποία έδειξε πώς ορισμένες μαθησιακές εμπειρίες πάχυναν / πύκνωναν τις νευρικές στρώσεις στον ιππόκαμπο τους, και επίσης, σε έρευνα που έδειξε ότι άτομα που κάνουν διαλογισμό ενσυνειδητότητας / mindfulness meditators αυξάνουν τη φαιά ουσία τους, που σημαίνει παχύτερο φλοιό σε τρεις βασικές περιοχές : στις προμετωπιαίες περιοχές πίσω από το μέτωπο που ελέγχουν την προσοχή, στον νησιωτικό φλοιό, τον οποίο χρησιμοποιούμε για να συντονιστούμε με τον εαυτό μας και τους άλλους. και στον ιππόκαμπο.

Είχα γράψει κάτι σχετικό με αυτά τα ευρήματα σε μια παλαιότερη ανάρτηση, Misconceptions and the Possibility of Change  / Παρανοήσεις και η Δυνατότητα Αλλαγής – 15/10//2021. Απόσπασμα από εκείνη την ανάρτηση:

«Γνωρίζουμε τώρα ότι η νευροπλαστικότητα, η οποία είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να μεταμορφώνεται οργανικά, συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής  και δεν σταθεροποιείται μετά την εφηβεία, όπως πιστεύαμε προηγουμένως. Αυτό επιτρέπει να πραγματοποιούνται αλλαγές καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Η πρώιμη έρευνα του Paul Bach-y-Rita έδειξε ότι σε περιπτώσεις εγκεφαλικού τραυματισμού ή απώλειας ικανοτήτων ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να αναδιοργανωθεί. Από τότε έχει βρεθεί ότι ο εγκέφαλος είναι ικανός για μαζική επανακαλωδίωση  / επαναπρογραμματισμό μετά από τραυματικές εμπειρίες κάθε φύσεως, ασθένειες και νέα μάθηση. Μια άλλη γνωστή μελέτη που διεξήχθη από τη νευροεπιστήμονα, Eleanor Mcguire, η οποία μέτρησε τη φαιά ουσία των οδηγών ταξί του Λονδίνου πριν και μετά τις εξετάσεις για την άδειά τους, διαπίστωσε ότι ο ιππόκαμπος τους είχε αυξηθεί σημαντικά αφού έμαθαν να περιηγούνται στους χιλιάδες δρόμους του Λονδίνου. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν επίσης ότι μπορούμε να καλλιεργήσουμε επιθυμητά χαρακτηριστικά. Ομοίως, έχει αποδειχθεί ότι οι πρακτικές διαλογισμού δημιουργούν αλλαγές στον εγκέφαλο. Η Sara Lazar, καθηγήτρια ψυχιατρικής και ερευνήτρια, μέτρησε τον όγκο των εγκεφαλικών κυττάρων της αμυγδαλής ανθρώπων πριν και μετά από ένα δίμηνο πρόγραμμα διαλογισμού ενσυνειδητότητας και διαπίστωσε ότι είχε μειωθεί σε μέγεθος, το οποίο συσχετίστηκε με τις αναφορές των συμμετεχόντων ότι βίωναν λιγότερο στρες (15 /10/2021)».

Η διαδικασία της νευροπλαστικότητας που εξαρτάται από τις εμπειρίες (μας) είναι η ικανότητα του νου να αλλάζει τη λειτουργία και τη δομή του εγκεφάλου με δυνητικά ευεργετικούς τρόπους και δείχνει ότι ο καθένας από εμάς έχει κάποια δύναμη να αλλάξει τον εγκέφαλό του προς το καλύτερο μέσω νέας μάθησης, αλλάζοντας ορισμένες από τις πεποιθήσεις μας και συμπεριφορές  ή συνήθειες, και δουλεύοντας με το νου μας. Ο Rick Hanson λέει ότι αν δεν χρησιμοποιήσουμε αυτή τη δύναμη εμείς οι ίδιοι, άλλες δυνάμεις θα διαμορφώσουν τον εγκέφαλό μας για εμάς, συμπεριλαμβανομένων των πιέσεων στη δουλειά και στο σπίτι, την τεχνολογία και τα μέσα ενημέρωσης, τους πιεστικούς ανθρώπους, τις παρατεταμένες επιπτώσεις από οδυνηρές εμπειρίες του παρελθόντος….  Προτείνει να χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη της αυτοκατευθυνόμενης νευροπλαστικότητας για να δημιουργήσουμε μια πιο διαρκή αίσθηση ευκολίας, αυτοπεποίθησης, αποδοχής του εαυτού μας, καλοσύνης, αίσθησης αγάπης, ικανοποίησης και εσωτερικής γαλήνης. Μέσω των πρακτικών του βιβλίου του, λόγου χάρη, μπορούμε να μετατρέψουμε καθημερινές καλές εμπειρίες σε καλή νευρική δομή. Με άλλα λόγια, μπορούμε να μάθουμε να ενεργοποιούμε θετικές νοητικές καταστάσεις και στη συνέχεια να τις εγκαθιστούμε ως νευρικά χαρακτηριστικά. Ουσιαστικά θα χρησιμοποιήσουμε το νου για να αλλάξουμε τον εγκέφαλό για να αλλάξουμε το νου προς το καλύτερο. Σιγά-σιγά, σύναψη προς σύναψη, μπορούμε να χτίσουμε περισσότερη ευτυχία στον εγκέφαλό μας, ξεπερνώντας την έμφυτη προδιάθεση αρνητικότητας.

Η προδιάθεση αρνητικότητας  / negativity bias:

Ο εγκέφαλός μας απέκτησε τη δομή, τις ικανότητες και τις τάσεις του στο διάστημα εκατοντάδων εκατομμυρίων χρόνων. Ως άνθρωποι μοιραζόμαστε κοινούς προγόνους με τους πρώτους μικροοργανισμούς μέχρι και τους homo-sapiens.  Αυτή η εξελικτική διαδικασία αποτυπώνεται στην σημερινή μας εμπειρία.  Ο Rick Hanson γράφει: «Τα τελευταία 600 εκατομμύρια χρόνια,  λύσεις σε προβλήματα επιβίωσης που αντιμετώπισαν πλάσματα που κυμαίνονται από τις μέδουσες και τα μύδια μέχρι τις σαύρες, τα ποντίκια, τους πιθήκους και τους πρώιμους ανθρώπους έχουν ενσωματωθεί στο εξελισσόμενο νευρικό σύστημα. Ο εγκέφαλος έχει σχεδόν τριπλασιαστεί σε όγκο τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, ενώ έχει διαμορφωθεί από τις έντονες πιέσεις της φυσικής επιλογής». Για να μεταδώσουν τα γονίδιά τους, τα ερπετά, τα θηλαστικά, τα πρωτεύοντα, τα ανθρωποειδή και οι ανθρώπινοι πρόγονοί μας έπρεπε να αποκτήσουν πράγματα που ήταν θετικά, όπως στέγη, τροφή και σεξ, τα οποία θα μπορούσαμε γενικά να ονομάσουμε «καρότα», και να μείνουν μακριά από πράγματα όπως τα αρπακτικά. τη λιμοκτονία και την επιθετικότητα άλλων ομάδων του είδους τους – «μπαστούνια / ραβδιά». Από την άποψη της επιβίωσης, τα μπαστούνια ήταν πιο επείγουσα ανάγκη και είχαν πιο σοβαρό αντίκτυπο από τα καρότα. Κατά τη διάρκεια εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών ήταν κυριολεκτικά θέμα ζωής και θανάτου να δώσουμε περισσότερη προσοχή στα ραβδιά, να αντιδράσουμε έντονα σε αυτά, να τα θυμόμαστε καλά και με την πάροδο του χρόνου να γίνουμε ακόμα πιο ευαίσθητοι σε αυτά. Ως αποτέλεσμα, αυτή η εξέλιξη προσέδωσε στον εγκέφαλο μια ενσωματωμένη αρνητικότητα / built-in negativity bias. Κι ενώ αυτή η προδιάθεση αρνητικότητας γεννήθηκε  σε σκληρό περιβάλλον πολύ διαφορετικό από το δικό μας, συνεχίζει να λειτουργεί μέσα μας σήμερα καθώς ζούμε στο σπίτι, στη δουλειά, στο σχολείο, στο δρόμο, στο διαδίκτυο και ούτω καθεξής.

Κατά συνέπεια, ο εγκέφαλός μας έχει εξελιχθεί για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα ώστε να είναι καλός στο να μαθαίνει από κακές εμπειρίες, αλλά όχι τόσο καλός στο να μαθαίνει από θετικές. Είναι πάντα σε επιφυλακή για πιθανούς κινδύνους κι απώλειες, και γι’ αυτό το λόγο καθώς σχολιάζει ο Rick Hanson «τα ειδησεογραφικά προγράμματα συνήθως ξεκινούν τις εκπομπές τους με την τελευταία δολοφονία ή καταστροφή. Όπως λένε στη δημοσιογραφία: Αν αιμορραγεί, έρχεται πρώτο / If it bleeds, it leads». Η συζήτηση και η ανάλυση των Ειδήσεων από τον Alain de Botton είναι ενδιαφέρουσα κι αρκετά χρήσιμη σε μια εποχή που μας κατακλύζουν μια πληθώρα από ειδήσεις κι ενώ συχνά δεν έχουμε τον χρόνο ή τις γνώσεις για να τις αφομοιώσουμε, να τις φιλτράρουμε, να τις αξιολογήσουμε και να νοηματοδοτήσουμε. Ο de Botton γράφει: «Να θυμάσαι πάντα ότι οι ειδήσεις προσπαθούν πάντοτε να σε κάνουν να τρομάξεις. Είναι κακό για εμάς, αλλά πολύ καλό για τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς: ο ευκολότερος τρόπος για να αποκτήσει κανείς κοινό είναι να τρομάξει τους ανθρώπους…» και «Οι ιστορίες που αφηγούνται σωστά μπορούν να λειτουργήσουν σε δύο επίπεδα. Επιφανειακά, ασχολούνται με στοιχεία που αφορούν μια σειρά γεγονότων που σχετίζονται με έναν δεδομένο χρόνο και τόπο, μια τοπική κουλτούρα και μια κοινωνική ομάδα – και είναι αυτές οι ιδιαιτερότητες που τείνουν να μας κουράζουν κάθε φορά που βρίσκονται έξω από τη δική μας εμπειρία. Στη συνέχεια, όμως, ένα στρώμα κάτω από τις ιδιαιτερότητες , κρύβονται τα καθολικά: ψυχολογικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα που υπερβαίνουν τα χρονικά και γεωγραφικά πλαίσια των ιστοριών και βασίζονται σε αμετάβλητα θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης φύσης (The News: A User’s Manual).»

Για να επιστρέψουμε στην εξέλιξη, τα ζώα και οι άνθρωποι που ήταν περισσότερο σε επιφυλακή για κινδύνους ήταν πιο πιθανό να μεταδώσουν τα γονίδιά τους κι αυτές οι τάσεις είναι πλέον υφασμένες στο DNA μας. Ο Rick Hanson γράφει ότι «ακόμα κι όταν αισθάνεστε χαλαροί και χαρούμενοι και συνδεδεμένοι, ο εγκέφαλός σας συνεχίζει να σαρώνει (το περιβάλλον) για πιθανούς κινδύνους, απογοητεύσεις και διαπροσωπικά ζητήματα. Κατά συνέπεια,  στο πίσω μέρος του μυαλού σας υπάρχει συνήθως μια λεπτή αλλά αισθητή αίσθηση ανησυχίας, δυσαρέσκειας και διαχωρισμού για να συντηρείται αυτή η επαγρύπνηση. Στη συνέχεια, όταν το ελάχιστο πράγμα πάει στραβά ή προκύψει κάποιο πρόβλημα, ο εγκέφαλος κάνει ζουμ σε αυτό με ένα είδος όρασης τούνελ που υποβαθμίζει όλα τα άλλα…… Τα αρνητικά ερεθίσματα γίνονται αντιληπτά πιο γρήγορα κι εύκολα από τα θετικά ερεθίσματα. Ο εγκέφαλός μας ανταποκρίνεται πιο έντονα σε δυσάρεστα πράγματα παρά σε εξίσου έντονα ευχάριστα. Αναγνωρίζουμε τα θυμωμένα πρόσωπα πιο γρήγορα από τα χαρούμενα.  Στην πραγματικότητα, ο εγκέφαλος θα αντιδράσει ακόμη και χωρίς τη συνειδητή σας επίγνωση όταν το πρόσωπο ενός άλλου ατόμου είναι θυμωμένο». Στο βιβλίο υπάρχουν αναφορές σε ευρήματα ερευνών κι άλλες πηγές που υποδηλώνουν ότι έχουμε την τάση να κάνουμε περισσότερα για να αποτρέψουμε μια απώλεια παρά για να αποκτήσουμε ένα ισοδύναμο κέρδος. Οι μόνιμες στενές σχέσεις συνήθως χρειάζονται τουλάχιστον πέντε θετικές αλληλεπιδράσεις για να εξισορροπήσουν κάθε αρνητική και αρχίζουμε να ευδοκιμούμε όταν οι θετικές στιγμές υπερτερούν των αρνητικών κατά τουλάχιστον τρία προς ένα, και τέλος, το αρνητικό διαβρώνει το θετικό πιο εύκολα από ότι το θετικό εξαγνίζει το αρνητικό.

Αυτό το κεντρικό κύκλωμα υπερ-αντιδραστικότητας  του εγκεφάλου αποτελείται από τρία μέρη: την αμυγδαλή, τον υποθάλαμο και τον ιππόκαμπο.  Ο Rick Hanson ισχυρίζεται ότι αν και η αμυγδαλή μας ανταποκρίνεται σε θετικά γεγονότα και συναισθήματα, ενεργοποιείται κυρίως από αρνητικά. Ο θυμός των άλλων ανθρώπων ενεργοποιεί την αμυγδαλή μας κάπως όπως κι ένα λιοντάρι πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια. Η αμυγδαλή στέλνει σήματα συναγερμού στον υποθάλαμο και στα κέντρα ελέγχου του συμπαθητικού νευρικού συστήματος στο εγκεφαλικό στέλεχος για να ξεκινήσει μια αντίδραση μάχης ή φυγής / fight-or-flight response. Ο υποθάλαμος εκπέμπει μια επείγουσα έκκληση για αδρεναλίνη, κορτιζόλη,  νορεπινεφρίνη κι άλλες ορμόνες του στρες, η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα, οι σκέψεις επιταχύνονται κι αρχίζουμε να αισθανόμαστε ταραχή ή αναστάτωση. Εν τω μεταξύ, ο ιππόκαμπος έχει σχηματίσει ένα αρχικό νευρικό ίχνος της εμπειρίας και στη συνέχεια έχει οδηγήσει στην εμπέδωση του στα δίκτυα μνήμης του φλοιού, ώστε να μπορούμε να μάθουμε από αυτό αργότερα. Ο Rick Hanson γράφει ότι με την πάροδο του χρόνου, οι αρνητικές εμπειρίες κάνουν την αμυγδαλή ακόμη πιο ευαίσθητη στο αρνητικό, επειδή η αμυγδαλή δίνει σήμα στον υποθάλαμο να ζητήσει κορτιζόλη, η οποία εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος και ρέει στον εγκέφαλό, όπου διεγείρει και ενισχύει την αμυγδαλή. Επιπλέον, υπάρχουν ακόμη και περιοχές στην αμυγδαλή που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για να αποτρέπουν την απομάθηση του φόβου, ειδικά από τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας

Ως αποτέλεσμα, ισχυρίζεται ο Rick Hanson «καταλήγουμε να μας απασχολούν απειλές που είναι στην πραγματικότητα μικρότερες ή πιο διαχειρίσιμες από ότι φοβόμασταν,  ενώ παραβλέπουμε ευκαιρίες που είναι στην πραγματικότητα μεγαλύτερες από ότι ελπίζαμε. Στην πραγματικότητα, έχουμε έναν εγκέφαλο που είναι επιρρεπής στην «παράνοια της χάρτινης τίγρης». Και φυσικά, αυτές οι βιολογικά βασισμένες τάσεις εντείνονται από παράγοντες, όπως είναι: η ιδιοσυγκρασία μας, η προσωπική μας ιστορία, τα τραύματα και οι συνθήκες και  περιστάσεις.  Γράφει: «Αν μεγαλώσατε σε μια επικίνδυνη γειτονιά, είχατε θυμωμένους ή απρόβλεπτους γονείς ή δεχτήκατε εκφοβισμό στο σχολείο, είναι φυσιολογικό να είστε ακόμα προσεκτικοί, ακόμα κι αν τώρα ζείτε σε ένα ασφαλές μέρος με συμπαθητικούς ανθρώπους.  Οι τρέχουσες συνθήκες επίσης κάνουν τη διαφορά. Ίσως ζείτε με κάποιον που μπορεί να «τα παίρνει στο κρανίο» χωρίς αιτία ή να σας παρενοχλούν στη δουλειά. Παίζει ρόλο κι η οικονομία. Όπως είναι λογικό, οι άνθρωποι αισθάνονται αναστατωμένοι ή χειρότερα όταν τα χρήματα είναι περιορισμένα και η καθημερινή ζωή είναι μια κούρσα και πιεσμένη. Και καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας  οι πολιτικές ομάδες έχουν παίξει με τους φόβους για να κερδίσουν ή να διατηρήσουν την εξουσία»

Η προδιάθεση αρνητικότητας επηρεάζει επίσης τις διαδικασίες οικοδόμησης δομών του εγκεφάλου μας, επειδή αυτό που κυκλοφορεί μέσα στο νου μας αλλάζει τον εγκέφαλό μας. Το αποτέλεσμα είναι δύο είδη μάθησης, δύο είδη μνήμης: ρητή και άρρητη. Εν συντομία, η ρητή μνήμη αποτελείται από όλες τις προσωπικές μας αναμνήσεις, οι οποίες τείνουν να είναι θετικά προκατειλημμένες όσο πιο πίσω στον χρόνο πηγαίνουμε. Η ρητή μνήμη περιλαμβάνει επίσης τη «δηλωτική γνώση» /“procedural knowledge”, η οποία είναι ένα είδος εγκυκλοπαίδειας πληροφοριών.  Η άρρητη μνήμη περιλαμβάνει τη «διαδικαστική γνώση» /“procedural knowledge”, δηλαδή θυμόμαστε πως να κάνουμε πράγματα αυτόματα, τις υποθέσεις και τις προσδοκίες μας, τα συναισθηματικά κατάλοιπα της βιωμένης εμπειρίας, τα μοντέλα σχέσεων, τις αξίες και τις κλίσεις και ολόκληρη την εσωτερική ατμόσφαιρα του νου μας. Ο Rick Hanson γράφει: «Είναι σαν μια τεράστια αποθήκη που συγκρατεί τις περισσότερες από τις εσωτερικές μας δυνάμεις καθώς και τα περισσότερα από τα συναισθήματα ανεπάρκειας, ανεκπλήρωτες επιθυμίες, αμυντικότητα και παλιό πόνο.  ΄Οτι μπαίνει σε αυτήν την αποθήκη είναι το θεμέλιο του πώς αισθανόμαστε και λειτουργούμε. Το περιεχόμενό της έχει συνήθως πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στη ζωή μας από το περιεχόμενο της ρητής μνήμης μας. Δυστυχώς, ο σχηματισμός της άρρητης μνήμης μας είναι αρνητικά προκατειλημμένος».

Συμπερασματικά, η προκατάληψη  / προδιάθεση αρνητικότητας τείνει να υποστηρίζει την άμεση επιβίωση κι όχι την ποιότητα ζωής, τις ειρηνικές και ικανοποιητικές σχέσεις και τη διαρκή ευημερία. Ο καλύτερος τρόπος για να αντισταθμίσουμε την προδιάθεση αρνητικότητας είναι να λαμβάνουμε τακτικά το καλό γιατί, όπως λέει ο Rick Hanson, η λήψη του καλού μειώνει τα αρνητικά συναισθήματα, σκέψεις κι ενέργειες και αυξάνει την ευεξία.

Όπως ανέφερα, η επόμενη ανάρτηση θα επικεντρωθεί σε τρόπους για να προσλαμβάνουμε το καλό  και να προσκλίνουμε προς το θετικό.

Φωτογραφίες

Μερικές φωτογραφίες από βόλτες στη φύση

 

 

 

 

 

 

 

 

Σύνδεσμοι

Κινούμενα σχέδια του Dr Russ Harris που εξερευνούν θέματα όπως: ο εαυτός που παρατηρεί, αυτό το μέρος του μυαλού μας που χρησιμοποιούμε για επίγνωση, προσοχή κι εστίαση, οι τρεις μύθοι της ευτυχίας: η ανάγκη να αγκαλιάσουμε όλα τα συναισθήματά μας και η υπερ-παθολογοποίηση / hyper-pathologising των εμπειριών της ζωής, η εξέλιξη του ανθρώπινου μυαλού, και μια μεταφορά σκακιέρας για να περιγράψουμε εσωτερικές συγκρούσεις συναισθημάτων και σκέψεων.

https://www.youtube.com/watch?v=nBPPr1hsbMM   

https://www.youtube.com/watch?v=93LFNtcR1Ok

https://www.youtube.com/watch?v=kv6HkipQcfA

https://www.youtube.com/watch?v=phbzSNsY8vc