Posted on by

Μετρώντας τ’ αστέρια –  Οι επιπτώσεις της ηθικής παρενόχλησης –Εξερεύνηση της οργής και μεταμόρφωση της σε διορατικότητα και κινητοποίηση

«Για [τόσο] μικρά πλάσματα όπως είμαστε εμείς, η απεραντοσύνη μπορεί να είναι ανεκτή μόνο μέσω της αγάπης» Carl Sagan

“Εγώ τουλάχιστον ονειρεύομαι μιαν ανθρωπότητα που θα’ χει βάλει ως πρώτο στόχο την κατάκτηση της γνώσης, μιαν ενωμένη ανθρωπότητα που θα ταξιδεύει προς τ’ άστρα» Παύλος Καστανάς https://www.youtube.com/watch?v=2pbkWZMeUts

 «Πρόσφατα κατατέθηκε σχέδιο νόμου σύμφωνα με το οποίο το καψόνι θεωρείται παράνομο και τιμωρείται κάθε πράξη που εξευτελίζει ή ταπεινώνει το άτομο στο σχολικό και κοινωνικό-εκπαιδευτικό περιβάλλον. Αν δεν θέλουμε οι ανθρώπινες σχέσεις μας να ρυθμίζονται απόλυτα από τους νόμους οφείλουμε να παρέμβουμε προληπτικά στο χώρο των παιδιών» Marie-France Hirigoyen

“Απομακρυνθείτε από τις αντιδράσεις της κόκκινης ζώνης (ζώνη οργής) και παρατηρήστε αυτές, ωσάν να βγαίνατε από μια ταινία και να πηγαίνατε είκοσι σειρές πίσω στο θέατρο για να την παρακολουθήσετε.” Rick Hanson

Η σημερινή ανάρτηση είναι συνέχεια των δύο προηγούμενων και αντικατοπτρίζει επίσης μερικά από τα πράγματα με τα οποία ασχολούμαι τις τελευταίες εβδομάδες. Έτσι, στη σημερινή ανάρτηση θα αναφερθώ στο βιβλίο της Dr Marie-France Hirigoyen, Ηθική Παρενόχληση: Η Κρυμμένη Βία στην Καθημερινή Ζωή, σε ένα όμορφο πολιτιστικό γεγονός που παρακολούθησα και αφορούσε την αστροφυσική και τη μουσική του Παύλου Καστανά και Γιάννη Ρούσσου. Θα δώσω επίσης ένα link για ένα κείμενο του Dr Rick Hanson σχετικά με την οργή και πώς μπορούμε να «καθίσουμε μαζί της» και να την μετατρέψουμε σε δράση και διορατικότητα. Τέλος, θα μοιραστώ ένα μέρος ενός πίνακα που δουλεύω αυτόν τον μήνα.

Α. Στην ανάρτηση της  6ης  Αυγούστου έκανα μια σύντομη αναφορά στο βιβλίο της Dr Marie-France Hirigoyen,, το οποίο καλύπτει μια σειρά θεμάτων που σχετίζονται με ψυχολογική βία και χειραγώγηση και τις κόκκινες σημαίες (red flags) που θα μπορούσαν να προειδοποιήσουν κάποιον για τις δυναμικές διαστροφικής επικοινωνίας σε ποικίλα πλαίσια. Στην προηγούμενη  ανάρτηση επικεντρώθηκα σε αυτόν τον τύπο διεστραμμένης επικοινωνίας. Στο σημερινό δεύτερο μέρος θα εστιάσω τις σοβαρές συνέπειες αυτού του τύπου σχέσεων και επικοινωνίας. Ο Hirigoyen αναλύει τους διάφορους τρόπους με τους οποίους η ηθική παρενόχληση μπορεί να επηρεάσει το άτομο που έχει πέσει θύμα – συχνά για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μιλά για τις συνέπειες κατά τη φάση επιρροής και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Τα διάφορα στάδια της περιόδου επιρροής είναι: παραίτηση, σύγχυση, αμφιβολία, άγχος, φόβος και απομόνωση. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες περιλαμβάνουν σοκ, απορρύθμιση, χωρισμός ή εγκατάλειψη της εργασίας ή του εκπαιδευτικού πλαισίου, για παράδειγμα, ανάλογα με το αν πρόκειται για προσωπική ή εργασιακή σχέση, και τέλος, ενδυνάμωση και ανάπτυξη.

Πριν συνεχίσω θα ήθελα να πω ότι όπως και η Hirigoyen χρησιμοποιώ τον όρο θύμα για να αναδείξω την πραγματικότητα της αδικίας ή κάποιου είδους κακοποίησης που έχει συμβεί, αλλά δεν υπονοώ ότι η ταυτότητα του θύματος είναι η μόνη πτυχή της ολότητας ενός ανθρώπου ή ότι είναι μόνιμη ιδιότητα ή κατάσταση και ότι το άτομο δεν αλλάζει ή ότι δεν αναπτύσσεται. Ο τομέας της θυματολογίας (victimology) μπορεί να είναι σημαντικός επειδή κάποια γεγονότα μπορούν να προβλεφθούν και τα μελλοντικά θύματα μπορούν να συνειδητοποιήσουν δικές τους μη ωφέλιμες στάσεις, περιοριστικές πεποιθήσεις, ευάλωτα και δυνατά σημεία καθώς και ικανότητες, και να αντιληφθούν πιο εύκολα κόκκινες σημαίες (red flags), μη ασφαλείς καταστάσεις και πιθανούς θύτες. Στον εργασιακό χώρο η γνώση βοηθά το άτομο να αντισταθεί και να μειώσει τις πιθανότητες κατηγοριών και περαιτέρω υπονόμευσης. Ένας ορισμός υποδηλώνει ότι η θυματολογία αφορά μεταξύ άλλων την ένταξη αλλά και την ενσωμάτωση (integration) όλης της εμπειρίας από το άτομο που έχει βιώσει την θυματοποίηση. Η Hirigoyen επίσης επισημαίνει ότι ο καθένας θα μπορούσε να καταστεί θύμα. Γράφει: «Κατά τον Rene Girard, στις πρωτόγονες κοινωνίες οι αντιζηλίες μεταξύ ατόμων της ίδιας ομάδας δημιουργούσαν καταστάσεις αδιαφοροποίητης βίας που εξαπλώνονταν με μιμητισμό και έβρισκαν διέξοδο σε μια κορύφωση, στην εξόντωση ενός ανθρώπου ή μιας ομάδας ανθρώπων…… Ο θάνατος του αποδιοπομπαίου τράγου επέφερε την εκτόνωση της βίας και την  ηρωοποίηση του θύματος. Στην εποχή μας τα θύματα δεν ηρωοποιούνται πλέον, αλλά αν δεν μπορούν να θεωρηθούν αθώα πρέπει οπωσδήποτε να θεωρηθούν αδύναμα…. Εδώ αντίθετα θα δούμε ότι τα θύματα επιλέγονται συνήθως λόγω κάποιου χαρακτηριστικού που διαθέτουν και που επιδιώκει να οικειοποιηθεί ο θύτης». Ακόμα κι αν κάποιος δεν έχει, ως «αποδιοπομπαίος τράγος», οδηγηθεί στον θάνατο, όταν ένα μέλος οποιασδήποτε ομάδας αρχίζει να αλλάζει και να γίνεται περισσότερο ο εαυτός του αυτό απειλεί την ομοιόσταση (homeostasis) των ομάδων στις οποίες ανήκει, είτε την οικογενειακή είτε τις μεγαλύτερες κοινωνικές ομάδες. Όταν κάποιος αποφασίζει να μην «διαβάζει τα παλιά σενάρια», αυτό απαιτεί αλλαγή στους ρόλους των γύρω του επίσης, πράγμα που οδηγεί σε αντίσταση και αντιδράσεις με πολλές επιζήμιες βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Στην εισαγωγή του κεφαλαίου για τον αντίκτυπο της ηθικής παρενόχλησης η Hirigoyen γράφει: «Όπως συμβαίνει σε μια ταινία του Χίτσκοκ, αλλά και στην Ισπανίδα αιχμάλωτο του Ντερβένι Μάμετ (1997), η πλοκή είναι πάντα η ίδια: το θύμα δεν βλέπει ότι χειραγωγείται, το καταλαβαίνει μόνο όταν η βία είναι έκδηλη και παρεμβαίνουν τρίτοι. Η σχέση αρχίζει με γοητεία και σαγήνη και τελειώνει με τρομακτική ψυχοπαθολογική συμπεριφορά. Ωστόσο, τα άτομα που χειραγωγούν αφήνουν ίχνη που ερμηνεύονται εκ των υστέρων, όταν το θύμα έχει ξεφύγει κάπως από την επιρροή και έχει συνειδητοποιήσει την χειραγώγηση. Η Hirigoyen γράφει:  «Όπως έχει αποδειχθεί, κατά την πρώτη φάση το θύμα παραλύει. Η εξόντωση επέρχεται στο επόμενο στάδιο».

Αρχικά η άσκηση της επιρροής προκαλεί α) σύγχυση στο θύμα που συχνά παραπονιέται ότι το μυαλό του είναι άδειο, ότι δυσκολεύεται να σκεφτεί, ότι νιώθει μείωση των ικανοτήτων του, κι αισθάνεται έναν ακρωτηριασμό κάθε αυθόρμητου κομματιού του. Επίσης, η Hirigoyen αναφέρει ότι: «Σε αυτή την ψυχική μάχη το θύμα «αδειάζει» εντελώς και παραιτείται από την ταυτότητα του…». Η σύγχυση προκαλεί αγωνία και ακινητοποίηση. Στο μέρος του βιβλίου που περιγράφει β) την αμφιβολία η συγγραφέας γράφει ότι «πρόκειται για μια ασύλληπτη διαδικασία. Τα θύματα και οι πιθανοί μάρτυρες δεν μπορούν να πιστέψουν αυτό που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια τους  γιατί αυτού του είδους η βία και η αναλγησία  είναι αδιανόητες για κάθε φυσιολογικά άτομο και δύσκολα αντιληπτές. Υπάρχει η τάση να αποδίδονται στο θύτη αισθήματα (ενοχή, θλίψη, τύψεις) τα οποία του είναι άγνωστα. Το θύμα είναι αποσβολωμένο, δεν καταλαβαίνει  τίποτα και αρνείται την πραγματικότητα…». Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι η αποδοχή του εύρους της υποταγής από το θυματοποιημένο άτομο γίνεται με δυσκολία και προκαλεί έντονο άγχος.

Στο κομμάτι του βιβλίου όπου γίνεται αναφορά στο γ) άγχος που βιώνει το θύμα η Hirigoyen γράφει: με το άγχος ο οργανισμός αντιδρά, τίθεται σε κατάσταση συναγερμού, παράγει ορμόνες, καταβάλλεται το ανοσοποιητικό σύστημα και μεταβάλλονται  οι νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου…..». Ξέρουμε ότι όταν το άγχος δεν είναι χρόνιο και το άτομο καταφέρνει να το διαχειριστεί ο οργανισμός επανέρχεται σε κάποιο επίπεδο ισορροπίας. Όταν όμως μια κατάσταση παρατείνεται ή επαναλαμβάνεται σε τακτικά διαστήματα, αυτό υπερβαίνει τις ικανότητες προσαρμογής μας κι έτσι οι συνεχείς μεταβολές στο νευρικό σύστημα και η παρατεταμένη παραγωγή  ορισμένων ορμονών σε υψηλά ποσοστά έχει χρόνιες επιπτώσεις στην φυσιολογία και ψυχολογία του ατόμου. Το χρόνιο άγχος μπορεί να πάρει διάφορες μορφές και να επηρεάσει την υγεία και τη ζωή του ατόμου με πολλαπλούς τρόπους. Στο στάδιο του δ) φόβου πλέον το άτομο είναι σε μια συνεχή  κατάσταση επιφυλακής ωσάν να περπατά πάνω σε «σπασμένα τσόφλια αυγών» (walking on eggshells). Ο θύτης αποφεύγει το στρες, τον φόβο η τον πόνο φορτώνοντας τα στον άλλον, το δε θύμα δεν έχει τρόπο διαφυγής μέχρι να καταλάβει την διαδικασία και τις δυναμικές. Τέλος η ε) απομόνωση εντείνει όλα τα παραπάνω. Επιπλέον το θύμα δεν μιλάει σε κανένα για αυτό που συμβαίνει οπότε δεν έρχεται και καμία βοήθεια. Η Hirigoyen γράφει «η υπόγεια εξόντωση δεν περιγράφεται με λόγια…. Η βία είναι φανερή μόνο για το θύμα. Πώς να διανοηθούν οι γύρω τι συμβαίνει;…».

Δεύτερον, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις περιλαμβάνουν σοκ και δυσπιστία καθώς το θύμα συνειδητοποιεί τι έχει συμβεί. Όλα μοιάζουν να καταρρέουν. Η Hirigoyen γράφει: «είναι μια αίσθηση άγριας παραβίασης, κατάπληξης, ξεχειλίσματος, κατάρρευσης, την οποία τα θύματα περιγράφουν ως σωματική επίθεση…». Επίσης το άτομο συνειδητοποιεί την παθολογική ίσως διαλλακτικότητα και ανοχή του που αποτελούν πρόσφορο έδαφος για τη χειραγώγηση των άλλων. Η Hirigoyen μας θυμίζει ότι οι αντοχές του ανθρώπου δεν είναι ανεξάντλητες και το θύμα συχνά οδηγείται στον ψυχικό θρυμματισμό και στην εξουθένωση, σε αποπροσανατολισμό, στην απορύθμιση και στην επιδείνωση της υγείας, σε μετά-τραυματικό στρες, έντονη απώλεια βάρους, δικαστικές διαδικασίες και άλλες απτές απώλειες. Συχνά σε αυτή την φάση το άτομο μπορεί να οδηγηθεί στον ψυχίατρο ή να παρουσιάσει τάσεις αυτοκτονίας κυρίως όταν συνειδητοποιήσει το εύρος της θυματοποίησης και το ότι δεν θα βρει το δίκιο του ή δεν θα υπάρξει σημαντική αποκατάσταση. Ο θύτης σε αυτό το στάδιο συχνά θα εξωθήσει το θύμα στα όρια του κατά προτίμηση σε δημόσιο χώρο.

Σε αυτό το σημείο θα διακόψω την αφήγηση διότι τα επόμενα στάδια: του χωρισμού ή της εγκατάλειψης του χώρου εργασίας και της επούλωσης και της ενδυναμωτικής ανάπτυξης αποτελούν μέρος της λύσης, της θεραπείας και της βοήθειας που είναι μια άλλη μεγάλη κουβέντα και ίσως και το θέμα ενός άλλου κειμένου.

Β. Στην προηγούμενη ανάρτηση συμπεριέλαβα ένα απόσπασμα του αστροφυσικού Παύλου Καστανά, επειδή είχε σχέση με τον πλανήτη και το σύμπαν και την ανθρώπινη ικανότητά μας για καταστροφή, αλλά και επειδή την περασμένη εβδομάδα παρακολούθησα μια πρωτότυπη πολιτιστική εκδήλωση με τίτλο Παιδιά των Άστρων. Πραγματοποιήθηκε σε υπαίθριο χώρο κάτω από τα δέντρα και έναν φωτεινό νυχτερινό ουρανό. Ο αστροφυσικός, δάσκαλος και ομιλητής, Παύλος Καστανάς ή  Astronio, όπως είναι γνωστός, μίλησε για την αστροφυσική, τους γαλαξίες, το σύμπαν, το Big Bang και άλλα ενδιαφέροντα πράγματα, με έναν τόσο ευχάριστο τρόπο που θα μπορούσε ενδεχομένως να καθηλώσει ακόμη και εκείνους που δεν έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την επιστήμη, ενώ ο φίλος του μουσικός, Γιάννης Ρούσσος, τραγούδησε τραγούδια από το ελληνικό ρεπερτόριο που αναφέρονταν σε πλανήτες και γαλαξίες, πολλά από τα οποία ήταν μελοποιημένα ποιήματα γνωστών ποιητών.

Ο Παύλος Καστανάς διαθέτει επίσης ένα κανάλι στο διαδίκτυο για τη διάδοση επιστημονικών γνώσεων και ειδήσεων. Πιστεύει στην αναγκαιότητα του εκδημοκρατισμού της γνώσης και ανησυχεί για το γεγονός ότι δημιουργήσαμε μια ελίτ γνώσης, η οποία παραμένει στα πανεπιστήμια, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος που δεν καταλαβαίνει πολύ ή δεν γνωρίζει τι συμβαίνει, επηρεάζει ωστόσο τις εξελίξεις στον πλανήτη.  Η γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στους επιστήμονες και στο ευρύ κοινό αποτελεί τον βασικό σκοπό της προσπάθειάς του. Σε μια συνέντευξή του αναφέρει ότι: «Η αστροφυσική έχει αποκαλύψει ένα συναρπαστικό σύμπαν και έχει αλλάξει ριζικά ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας μέσα σε αυτό. Αυτή η γνώση όμως τελικά δεν φτάνει στην κοινωνία και αυτό το θεωρώ τεράστιο πρόβλημα. Είναι σαν να υπάρχουν “ανθρωπότητες διαφορετικών ταχυτήτων”. Δηλαδή από τη μια έχεις ανθρώπους που προσπαθούν να καταλάβουν τι συμβαίνει μέσα σε μια μελανή οπή και μέσα από ποιες φυσικές διεργασίες προέκυψε το σύμπαν και από την άλλη έχεις ανθρώπους που δεν ξέρουν τι είναι τα άστρα που βλέπουν το βράδυ στον ουρανό. Εμένα με τρομάζει αυτό, δείχνει ότι είμαστε διχασμένοι ως ανθρωπότητα σε ένα πολύ θεμελιώδες κομμάτι της ύπαρξής μας». (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ – 4/3/2019)

Γ. Τέλος, θα κλείσω αυτή την ανάρτηση δίνοντας ένα link (https://www.rickhanson.net/beware-of-anger/) για το εβδομαδιαίο ενημερωτικό δελτίο του Dr Rick Hanson, Just One Thing, όπου αυτή την εβδομάδα συζητά τόσο τη σημασία του να νιώθουμε και να διερευνούμε την οργή μας, όσο και τις αρνητικές επιπτώσεις της οργής στη φυσιολογία, τη συμπεριφορά και τις σχέσεις μας.  Όπως γνωρίζουμε, η οργή μπορεί να μας παρακινήσει να δράσουμε, να θέσουμε όρια, να συνειδητοποιήσουμε την αδικία ή την κακοποίηση και να μας προειδοποιήσει για υποκείμενα συναισθήματα όπως αυτά του φόβου ή της θλίψης, αλλά πρέπει να μείνουμε με το θυμό μας για λίγο και να κάνουμε μια παύση πριν δράσουμε έτσι ώστε να μην χάσουμε το έλεγχο από την οργή μας ή άλλα έντονα συναισθήματα, και προκειμένου να ενεργήσουμε σοφά και αποτελεσματικά, τόσο στην ιδιωτική μας ζωή όσο και σε ευρύτερα πλαίσια.

Όπως λέει κι ο Rick Hanson: «Ο θυμός είναι ένας ιδιαίτερα δυνατός κατεργάρης ιδίως εντός και μεταξύ ομάδων. Μπορείτε να το δείτε σε όλες τις κλίμακες, από κλίκες στο γυμνάσιο μέχρι κουτσομπολιά γραφείου, στην πολιτική έως στον πόλεμο. Μια ομάδα συχνά σχηματίζεται γύρω από κοινά παράπονα και στη συνέχεια υπερασπίζεται και διακηρύσσει αυτά τα παράπονα, ανεξάρτητα από τα γεγονότα για να διατηρήσει τη συνοχή και την ταυτότητά της. Είτε στην αυλή του σχολείου στην 5η τάξη είτε σε έθνη σε όλη την ιστορία, οι αυταρχικοί ηγέτες έχουν εκμεταλλευτεί την ευαλωτότητα των κοινωνικών πρωτευόντων (των ανθρώπων δηλαδή) στην επίδραση των παραπόνων, προκειμένου να αποκτήσουν και να διατηρήσουν την εξουσία, διογκώνοντας ή ακόμη και εφευρίσκοντας παράπονα, ενώ υπόσχονται να προστατεύσουν την ομάδα και να εκδικηθούν όσους την αδίκησαν. Δεν είναι μικρό πράγμα να βρείτε τον δικό σας δρόμο μέσα σε μια τέτοια ομάδα με έναν τέτοιο ηγέτη. Να βρεις έναν τρόπο να συσχετιστείς με αυτούς που ανήκουν σε τέτοιες ομάδες με ηθική διαύγεια και δύναμη καρδιάς – χωρίς να θολώσεις ή να μολυνθείς από θυμό …… Στην διαλογιστική μου παράδοσή, έχω ακούσει ότι η οργή είναι σαν να πετάς καυτά κάρβουνα με γυμνό χέρια: καίγονται και οι δύο άνθρωποι. Στις σχέσεις, στις οικογένειες, στους οργανισμούς, στις χώρες και στον κόσμο όλο, έχει υπάρξει τόσο πολύ κάψιμο ήδη στην κοινή μας ανθρώπινη ιστορία. Πολύ κάψιμο. Πάρα πολλά μυαλά κάηκαν από οργή».

Posted on by

Εσωτερικό και εξωτερικό κλίμα                        (Edited)

«Υπάρχει μιαν ανθρώπινη δυνατότητα για καλοπροαίρετη συνεργασία που απλά δεν ενθαρρύνεται στη σύγχρονη κοινωνία. Αυτό πρέπει να αλλάξει» Carl Sagan

«Ο μεγάλος μου φόβος είναι μήπως, από τεράστια ανθρώπινη βλακεία, όλη αυτή η γνώση που έχουμε χτίσει όλα αυτά τα χρόνια καταστραφεί με κάποιον τρόπο. Έχουμε τη δυνατότητα να αποτρέψουμε καταστροφές στον πλανήτη μας, αρκεί να σπείρουμε τους σπόρους που χρειάζεται. Δεν θα ήταν άσχημο αυτή η εστία συνείδησης που έχουμε, αυτή η εστία ζωής που υπάρχει, να σβήσει, ενώ έχει την ικανότητα να επιβιώσει; Αυτό με φοβίζει περισσότερο. Όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, δεν είναι άσχημο, για το πρόσκαιρο κέρδος ορισμένων κρατών, να καταδικάσουμε την ανθρωπότητα σε καταστροφή, ενώ μπορούμε να την αποτρέψουμε; Ο άνθρωπος σκέφτεται βραχυπρόθεσμα και το πρόσκαιρο κέρδος, το οποίο, βέβαια, μακροπρόθεσμα δεν είναι κέρδος αλλά απώλεια της ίδιας του της ύπαρξης. Κι αυτό είναι μια καλή απάντηση σε όσους μας ρωτάνε γιατί ασχολούμαστε με τη φυσική ή την αστρονομία». (από συνέντευξη του αστροφυσικoύ Πάυλου Καστανά ή Astronio στο περιοδικό Lifo)

«Η εκπλήρωση μοιάζει με το κλίμα παρά με τον καιρό. Με την πάροδο του χρόνου, μπορούμε να μετατοπίσουμε το εσωτερικό μας κλίμα προς μεγαλύτερη ευημερία. Στη συνέχεια, όταν έρχονται οι καταιγίδες, δεν είναι τόσο έντονες» Rick Hanson

Ουρανοί καυστικού καπνού

Τις τελευταίες έντεκα ημέρες περίπου υπερβολική ζέστη έχει αγκαλιάσει την Ελλάδα και οι θερμοκρασίες έχουν καταρρίψει ρεκόρ. Σε ορισμένες περιοχές της χώρας η θερμοκρασία έφτασε τους 47 βαθμούς Κελσίου (117F), ενώ η θερμοκρασία του εδάφους στο κέντρο της Αθήνας έφτασε τους 55 βαθμούς Κελσίου. Επίσης αυτές τις τελευταίες οκτώ ημέρες ολόκληρες εκτάσεις προαστιακού δάσους γύρω από την πρωτεύουσα πήραν φωτιά. Στην Αθήνα έβρεξε στάχτη, την οποία ο αέρας μετέφερε και σε άλλες περιοχές. Μέχρι το Σάββατο μια τεράστια πυρκαγιά έκαιγε δάση και σπίτια προς τη λίμνη Μαραθώνα, που είναι η κύρια δεξαμενή της Αθήνας, προχωρώντας στις πλαγιές του όρους Πάρνηθα, που θεωρείται ο τελευταίος σημαντικός «πράσινος πνεύμονας» της Αθήνας.  Κάποιος ειδικός υποστήριξε ότι «Αυτά τα βουνά γύρω από την Αθήνα είναι το στήριγμα της ζωής μας …… Έχουμε κάνει ένα τεράστιο βήμα πίσω. Ένα ζωτικό μέρος της πράσινης υποδομής μας έχει καταστραφεί. Καθώς όλα αυτά τα δέντρα δεν είναι πλέον εκεί, θα αντιμετωπίσουμε νέες κλιματικές συνθήκες και θα έχουμε υψηλότερες θερμοκρασίες και πιθανώς πλημμύρες στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας για τα επόμενα χρόνια». Οι απώλειες είναι πολυεπίπεδες. Τα δάση φιλοξενούν πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Οι πυρκαγιές που σάρωσαν τη δική μας χώρα αλλά και άλλες χώρες σε όλο τον κόσμο δεν έχουν καταστρέψει μόνο δέντρα και σπίτια, δημιουργώντας οικονομικό όλεθρο, φτώχεια και μετά-τραυματικές αντιδράσεις σε ανθρώπους και ζώα, αλλά έχουν επίσης οδηγήσει αμέτρητα αθώα εξημερωμένα και άγρια ​​ζώα να βιώσουν φρικτούς θανάτους.

Όμως, οι φωτιές δεν έχουν ξεσπάσει μόνο στην πρωτεύουσα της Ελλάδας, αλλά σε εθνικό επίπεδο. Η κατάσταση έχει αξιολογηθεί ως χωρίς προηγούμενο στη χώρα, τόσο σε επίπεδο έντασης όσο και στο εύρος κατανομής των δασικών πυρκαγιών (περίπου 586 εστίες φωτιάς μέσα σε λίγες ημέρες). Οι φωτιές εξακολουθούν να μαίνονται σε ολόκληρη τη χώρα καθώς γράφω αυτό το κομμάτι σήμερα (9/8/2021), παρά την προσπάθεια των πυροσβεστών, τη βοήθεια που στάλθηκε στην Ελλάδα από το εξωτερικό, και τους ντόπιους κατοίκους και εθελοντές, οι οποίοι εδώ και μια εβδομάδα μάχονται ηρωικά. Η παρακολούθηση των Ειδήσεων προκαλεί σωματικές αισθήσεις και συναισθήματα βαθιάς θλίψης. Πολιτικοί και ειδικοί μιλούν επιτέλους για την κλιματική αλλαγή, υποδηλώνοντας ότι οι εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες έχουν μετατρέψει τη χώρα σε βαρέλι πυρίτιδας. Η Αθήνα είναι η πιο ζεστή πρωτεύουσα στην ηπειρωτική Ευρώπη και οι μετεωρολόγοι προβλέπουν ότι οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες στη Μεσόγειο θα αυξηθούν έως και 2 βαθμούς Κελσίου τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Η εξαφάνιση των πρασίνων πνευμόνων μόνο επιδείνωση μπορεί να φέρει.

Νοτιότερα στη χερσόνησο της Πελοποννήσου, οι φωτιές έχουν καταστρέψει μεγάλα τμήματα πολλών νομών και έχουν απειλήσει την αρχαία Ολυμπία, τον τόπο όπου ανάβει η Ολυμπιακή φλόγα κάθε τέσσερα χρόνια. Στην Εύβοια, το νησί ανατολικά της πρωτεύουσας, όπου οι πυρκαγιές έχουν εξαπλωθεί δραματικά σε δασικές και κατοικημένες εκτάσεις, πυροσβέστες και κάτοικοι εξακολουθούν να δίνουν μια τιτάνια μάχη για να περιορίσουν τη φωτιά και να την θέσουν υπό έλεγχο. Μέχρι στιγμής, σε όλη τη χώρα έχουν παραδοθεί στις φλόγες τουλάχιστον 888.280 στρέμματα γης, σύμφωνα με στοιχεία από το τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σύμφωνα με τα δεδομένα καταγραφής του ευρωπαϊκού δορυφορικού συστήματος «Κοπέρνικος» (EFFIS) στην Εύβοια η καμένη έκταση εκτιμάται σε 507.950 στρέμματα, ενώ υπολογίζεται ότι μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 700.000 στρέμματα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη καταστροφή όλων των εποχών στην Ελλάδα από μία και μόνο πυρκαγιά. Η Εύβοια είναι ένα από τα πιο μεγάλα ελληνικά νησιά που συνδέονται με την ηπειρωτική χώρα με γέφυρα. Δεν είναι ένα νησί με μεγάλη οικονομική ακμή και η οικονομία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη γεωργία και τον τουρισμό. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημά του νησιού ήταν η φυσική του ομορφιά: πλούσια δάση και αγροτικές εκτάσεις και όμορφες παραλίες. Το παρακάτω βίντεο στο YouTube αποτυπώνει μέρος της καταστροφής στο νησί: https://www.youtube.com/watch?v=tecyCKXwNPw&t=400s

Μετά-τραυματική διαταραχή και φυσικές καταστροφές

Εδώ στο Κυκλαδίτικο νησί όπου κατοικώ, η θάλασσα παρέχει μια δροσερή ανάπαυλα από το κύμα του καύσωνα. Ο βραδινός κόκκινος ήλιος στον ουρανό περιβάλλεται από έναν ομιχλώδες καπνό. Ο καπνός είναι ορατός στον ουρανό εδώ και μέρες και δεν είναι εύκολο να ξεφύγει κανείς από την πραγματικότητα αυτού που συμβαίνει σε άλλα μέρη της χώρας και του κόσμου ακόμη και μέσα στο δροσερό νερό. Σκέφτομαι τι μας εμποδίζει να ανταποκριθούμε συλλογικά στα επίπεδα καταστροφής της γης που λαμβάνουν χώρα εδώ και δεκαετίες;  Μήπως απλά είμαστε απαθείς όταν πρόκειται για ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή; Μήπως οφείλεται σε άγνοια, δυσπιστία και αδιαφορία, ή μήπως οι υπαρξιακοί μας φόβοι για το μέλλον του πλανήτη μας προκαλεί μιαν αίσθηση αδυναμίας που οδηγεί σε ακινητοποίηση και απραξία;  Σε προσωπικό επίπεδο, η άρνηση ή η απάθεια μπορεί μερικές φορές να είναι μια επιδέξια ψυχολογική αντίδραση ή άμυνα, αλλά συλλογικά πρέπει να αφήσουμε τη θλίψη και τον φόβο μας να γίνουν κίνητρο κινητοποίησης.

Όταν σβήσουν οι φωτιές θα γίνουν ορατές οι άμεσες, αλλά και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη ζωή των πληγέντων: οικονομικά και βιοποριστικά θέματα, προοπτικές εργασίας, αναγκαστική μετακίνηση, εγκατάλειψη σπιτιών και αγροτικών εκτάσεων, απώλεια περιουσίας και κάτι που συχνά δεν συζητείται καθόλου – μετά-τραυματικές αντιδράσεις ως αποτέλεσμα των φυσικών καταστροφών. Οι φυσικές καταστροφές είναι τραυματικά γεγονότα που μπορούν να οδηγήσουν σε ένα ευρύ φάσμα επιπτώσεων στην ψυχoσωματική υγεία. Όσοι βιώνουν φυσικές καταστροφές: πλημμύρες, σεισμοός, τσουνάμι, τυφώνες, πυρκαγιές, εκρήξεις ηφαιστείων, κ.λπ., κινδυνεύουν να αναπτύξουν συμπτωματολογία μετά-τραυματικού στρες. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί ως επαναλαμβανόμενες αναδρομές ή εφιάλτες, φόβο, άγχος, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, πονοκέφαλοι, ναυτία ή τρόμο, δυσκολίες στον ύπνο ή προβλήματα διατροφής, πόνο στο στήθος, αποφυγή, απομόνωση, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, μεταξύ άλλων πολλών συμπτωμάτων. Η έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί μετά από καταστροφές τις τελευταίες τρεις δεκαετίες υποδηλώνει ότι οι μετά-τραυματικές διαταραχές και συμπτωματολογία μεταξύ των ατόμων που εκτίθενται σε καταστροφές είναι σημαντική. Σε ένα άρθρο που κοίταξα υποστηρίχθηκε ότι η έρευνα που εξέτασε τους επιζώντες με PTSD (μετά-τραυματική διαταραχή) μεταξύ το 1980 και 2007 διαπίστωσε ότι όσοι ήταν άμεσα θύματα καταστροφών είχαν 30% έως 40% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν PTSD, σε σύγκριση με τον μέσο όρο 5% – 19% στο γενικό πληθυσμό. Υπήρξαν επίσης παρατηρήσεις αύξησης των αυτοκτονιών μετά από καταστροφές μεγάλης κλίμακας όπως τυφώνες.

Οι ψυχοκοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες που σχετίζονται με τη φυσική καταστροφή είναι παρόντες αμέσως μετά το συμβάν, αλλά και με το πέρασμα του χρόνου – εντείνονται ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια. Ενώ μπορεί αρχικά να αποσυνδεθούμε από αυτό που συμβαίνει και να καταβάλλουμε ηρωικές προσπάθειες, που μπορούν να χρησιμεύσουν ως προστατευτικοί παράγοντες, τελικά η πραγματικότητα της καταστροφής και των συνεπειών της θα βιωθούν και θα συνειδητοποιηθούν και αυτό μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα απελπισίας, ανικανότητας και απογοήτευσης. Επίσης, το PTSD που προκαλείται όταν κάποιος βιώνει κάποια φυσική καταστροφή σχετίζεται με μια σειρά συσχετισμών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικό-δημογραφικών παραγόντων, τα χαρακτηριστικά έκθεσης στα γεγονότα, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου και την παρουσία ή έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης. Διάφοροι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν πόσο πιθανό είναι ένα άτομο να αναπτύξει PTSD, συμπεριλαμβανομένου του βαθμού σωματικής βλάβης που υπέστη, του άμεσου κινδύνου των αγαπημένων του προσώπων, τη σοβαρότητα της καταστροφής της περιουσίας τους, το αν έχει βιώσει απώλεια μελών της οικογένειας του, το αν αναγκάστηκε να μετεγκατασταθεί ή να εγκαταλείψει προσωρινά την κοινότητα του λόγω απώλειας σπιτιού ή εργασίας.

Ο κίνδυνος αυτοκαταστροφής του πολιτισμού μας

Καθώς παρακολουθώ τις σκηνές καταστροφής σκέφτομαι ότι ως είδος, παρά την ικανότητά μας να επιτυγχάνουμε απίστευτα σύνθετα και υπέροχα πράγματα, έχουμε παράλληλα αποσυνδεθεί από την απλή αλήθεια του ότι είμαστε όλοι μέρος αυτού του πλανήτη  / του φυσικού μας περιβάλλοντος, και επίσης, ξεχνάμε ότι είμαστε απόλυτα εξαρτημένοι από το φυσικό περιβάλλον. Σε σχέση με την ανθρώπινη ικανότητά μας να προκαλέσουμε καταστροφή ο επιστήμονας Carl Sagan (μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη τη συνέντευξη στη διεύθυνση: https://www.rollingstone.com/culture/culture-features/the-cosmos-an-interview-with-carl- sagan-236668/) λέει: «Η Ιωνία του 6ου αιώνα ήταν, από όσο γνωρίζω, η πρώτη φορά που υπήρχε μια γενικά αποδεκτή άποψη ότι το σύμπαν δεν υπόκειται στις ιδιοτροπίες και τις αλλοκοτιές των θεών, αλλά σε γενικά εφαρμοστέους νόμους της φύσης που οι άνθρωποι μπορούν να κατανοήσουν. Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να καταστραφεί ο πολιτισμός μας. Μόλις τη δεκαετία του 1960 τραβήχτηκε η πρώτη φωτογραφία ολόκληρης της γης και την είδατε για πρώτη φορά ως μια μικροσκοπική μπλε μπάλα που επιπλέει στο διάστημα. Συνειδητοποιήσαμε ότι υπήρχαν άλλοι, παρόμοιοι κόσμοι μακριά, διαφορετικού μεγέθους, διαφορετικού χρώματος και σύστασης. Πήραμε μια ιδέα για το ότι ο πλανήτης μας ήταν μόνο ένας σε μια πληθώρα πλανητών. Νομίζω ότι υπάρχουν δύο προφανώς αντιφατικά αλλά και πολύ ισχυρά οφέλη από αυτήν την θεώρηση του κόσμου – η αίσθηση του πλανήτη μας ως ένα σώμα ανάμεσα σ’ έναν τεράστιο αριθμό και η αίσθηση του πλανήτη μας ως τόπου του οποίου το πεπρωμένο εξαρτάται από εμάς».

Ο Carl Sagan συνεχίζει: «Η ζωή είχε 4 δισεκατομμύρια χρόνια για να αναπτυχθεί μέσω στρεβλών δοκιμών και λαθών. Σε αντίθεση με τη βιολογική εξέλιξη, η οποία είναι βασικά μια τυχαία διαδικασία και εξαιρετικά σπάταλη όσον αφορά τον θάνατο πολλών οργανισμών, δεν έχουμε αυτήν την πολυτέλεια. Εάν καταστρέψουμε τον εαυτό μας, μπορεί να είναι μια μικρή τραγωδία για τη ζωή στον πλανήτη, αλλά σίγουρα είναι μια μεγάλη τραγωδία για εμάς. Πρέπει λοιπόν να προβλέψουμε τα λάθη και να τα αποφύγουμε. Δεν μπορούμε να κάνουμε λάθος και μετά να πούμε. «Υποθέτω ότι την επόμενη φορά η αποθήκευση 15.000 πυρηνικών κεφαλών δεν είναι καλό πράγμα. Έμαθα από το λάθος μου». Νομίζω ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να καταστραφεί ο πολιτισμός μας και τουλάχιστον μια πιθανότητα να καταστραφεί το είδος μας. Αλλά η καταστροφή όλης της ζωής στη γη είναι απίθανη και σίγουρα δεν μπορούμε να καταστρέψουμε τον πλανήτη. Υπάρχει μια ιεραρχία καταστροφικότητας».

Σχετικά με τη συγγένεια λέει: «Το υλικό από το οποίο είμαστε φτιαγμένοι μαγειρεύτηκε στο κέντρο των αστεριών. Είμαστε φτιαγμένοι από αστέρια – το ασβέστιο στα δόντια μας, ο άνθρακας στα γονίδιά μας, το άζωτο στα μαλλιά μας, το πυρίτιο στα γυαλιά μας. Αυτά τα άτομα ήταν όλα φτιαγμένα από απλούστερα άτομα σε αστέρια εκατοντάδες έτη φωτός μακριά και πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Είναι ένα εκπληκτικό πράγμα, είμαστε τόσο δεμένοι με τον υπόλοιπο κόσμο. Οι κοσμικές ακτίνες που παράγονται  από τον θάνατο των άστρων είναι εν μέρει υπεύθυνες για τις μεταλλάξεις που οδήγησαν σε μας – τις αλλαγές στο γενετικό υλικό. Η προέλευση της ζωής προκλήθηκε από το υπεριώδες φως από τον ήλιο και τις αστραπές, το οποίο με τη σειρά του προκαλείται από τη θέρμανση της γης από τον ήλιο. Οι συνδέσεις είναι περίπλοκες και ισχυρές και υπέροχες. Για όσους αναζητούν μια κοσμική σύνδεση, υπάρχει. Δεν είναι αυτή που προσποιούνται οι αστρολόγοι, αλλά είναι πολύ πιο κομψή και έχει την επιπλέον αρετή να είναι αληθινή…..

Οι άνθρωποι σίγουρα αγαπούν τις οικογένειές τους, μετά τους μακρινούς συγγενείς, μετά τους φίλους. μετά έχουν κάποιο βαθμό στοργής για την κοινότητά τους, τη φυλή τους (their tribe). Ένα βασικό επίπεδο ανθρώπινης ταύτισης αυτή τη στιγμή είναι με το έθνος-κράτος. Τώρα, η προφανής επόμενη ταύτιση είναι με όλους τους ανθρώπους στον πλανήτη. Γιατί όμως αυτό να είναι το τέλος; Εννοώ, ειδικά αν κατανοήσουμε την κοινή μας κληρονομιά, τη γενετική σχέση μας με τα ζώα και τα φυτά. Γιατί να μην υπάρχει μια συνεχής διάλυση των εμποδίων, ανάμεσα στο ένα ζώο με το άλλο; Δεν έχουμε κάποιο βαθμό συμπάθειας και σεβασμού για όλα τα έμβια όντα στον πλανήτη; Είναι ξαδέρφια μας. Είναι μια τόσο προφανής ιδέα ……  Επανερχόμαστε πάλι στην οπτική του χρόνου. Το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας περιελάμβανε  κοινότητες κυνηγών-συλλεκτών. Και σε αυτού του είδους τις κοινότητες σήμερα – δεν υπάρχουν πλέον πολλές – βρίσκουμε ένα βαθμό συνεργασίας, μιαν απουσία αλλοτρίωσης που είναι ανήκουστη στη σύγχρονη κοινωνία. Το να αγνοήσουμε την κοινωνική μας κληρονομικότητα είναι ένα σοβαρό λάθος. Υπάρχει μια ανθρώπινη δυνατότητα για καλοπροαίρετη συνεργασία που απλά δεν ενθαρρύνεται στη σύγχρονη κοινωνία. Αυτό πρέπει να αλλάξει».

Το αίσθημα εκπλήρωσης μοιάζει με το κλίμα παρά με τον καιρό

Τέλος, θα ήθελα να μοιραστώ ένα νέο επεισόδιο του Wellbeing podcast (https://www.rickhanson.net/being-well-podcast-finding-and-maintaining-fulfillment/), στο οποίο ο Forrest Hanson και ο πατέρας του, Δρ Rick Hanson, συζητάνε θέματα σχετικά με την εκπλήρωση, την οποία ορίζουν ως το εσωτερικό «κλίμα» και όχι ως «καιρό». Τα βασικά θέματα που θίγουν είναι: α) το θέμα της αυθεντικής εκπλήρωσης στο χώρο της αυτοβοήθειας β) η τυραννία των χαμηλών προσδοκιών, αλλά και οι παγίδες της συνεχούς επιδίωξης της εκπλήρωσης γ) η διαφορά μεταξύ ευδαιμονικής και ηδονικής ευημερίας δ) η σημασία των γονιδίων κια των ατομικών διαφορών και ιδιαιτεροτήτων ε)  οι εξωτερικές συνθήκες στ) τα ανώτερα όρια των δυνατοτήτων μας ζ) οι τρόποι αντιμετώπισης στιγμών όπου το αίσθημα της εκπλήρωσης είναι χαμηλό η) ο έμφυτος υπαρξιακός τρόμος και η εύρεση νοήματος, κλπ.

Posted on by

 Επικοινωνία που αλλοτριώνει και παιδικά βιβλία

«Η επικοινωνία που αλλοτριώνει τη ζωή προέρχεται και υποστηρίζει ιεραρχικές ή κυριαρχικές κοινωνίες, όπου μεγάλοι πληθυσμοί ελέγχονται από ένα μικρό αριθμό ατόμων,  προς όφελος τους. Θα ήταν προς το συμφέρον των βασιλιάδων, των τσάρων, των ευγενών και ούτω καθεξής, οι μάζες να εκπαιδεύονται με τρόπο που να τους κάνει σκλαβωμένους στη νοοτροπία …… Όταν είμαστε σε επαφή με τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας, εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε πια καλοί σκλάβοι και υποτελείς». Marshall B. Rosenberg

«Κάνε ό, τι μπορείς με ό, τι έχεις, στο χρόνο που έχεις, στον τόπο που βρίσκεσαι» Nkosi Johnson (ένα αγόρι από τη Νότια Αφρική που γεννήθηκε με HIV και έγινε υπέρμαχος των παιδιών με AIDS πριν πεθάνει σε ηλικία περίπου 12 ετών)

Διαστροφική επικοινωνία – βασικά χαρακτηριστικά (red flags)

A. Στην σημερινή ανάρτηση θα κάνω μια σύντομη αναφορά στο βιβλίο της Dr Marie-France Hirigoyen, Η Ηθική Παρενόχληση: Η Διαστροφική Βία στην Καθημερινή Ζωή (Εκδόσεις Πατάκη), στο οποίο αναφέρθηκα και στην προηγούμενη ανάρτηση. Το βιβλίο μέσα σε σχετικά λίγες σελίδες καλύπτει ένα φάσμα θεμάτων σχετικά με την ψυχολογική βία και την χειραγώγηση και επισημαίνει όλες τις κόκκινες σημαίες (red flags) που θα μπορούσαν να προειδοποιήσουν κάποιον για τις καταστροφικές δυναμικές προσωπικών, συναδελφικών ή επαγγελματικών σχέσεων. Στο χώρο της εργασίας ή σε εκπαιδευτικά πλαίσια για παράδειγμα η επίθεση συχνά γίνεται υπόγεια στο πλαίσιο της εξωλεκτικής επικοινωνίας με αναστεναγμούς, αδιαφορία, αποσταθεροποιητικά υπονοούμενα και κακόβουλα σχόλια, συκοφαντικά ψεύδη, προκειμένου να οδηγηθεί κάποιος στην απομόνωση, σε οριακές συμπεριφορές και σε σφάλματα. Η Hirigoyen σχετικά με τον εργασιακό χώρο γράφει: «Για να εξοντωθεί ένας εργαζόμενος πρέπει να απομονωθεί – διαλύονται όλες οι συμμαχίες – για να μην μπορεί να αμυνθεί. Όταν είναι κανείς μόνος του δύσκολα επαναστατεί, κυρίως όταν πιστεύει ότι όλοι είναι εναντίον του».

Η Hirigoyen ανοίγει το βιβλίο γράφοντας ότι: «Στη ζωή υπάρχουν συναντήσεις ερεθιστικές, οι οποίες μας ωθούν να δώσουμε τον καλύτερο εαυτό μας, και άλλες οι οποίες μας φθείρουν και ενδεχομένως μας διαλύουν τελικά. Ένα άτομο μπορεί να καταστρέψει ένα άλλο με την διαδικασία της ηθικής παρενόχλησης. Κάποτε μάλιστα, η επίμονη αυτή προσπάθεια καταλήγει σε πραγματικό ψυχικό φόνο».  Συζητά την αναγκαιότητα χρήσης του όρου διαστροφικού και τι αυτό υπονοεί στο συγκεκριμένο  πλαίσιο, και επίσης, διευκρινίζει ότι η συζήτησή της θα καθορισθεί από την εμπειρία της ως θυματολόγος. Επιλέγει να ορίσει τον εαυτό της στο πλευρό του θυματοποιημένου ατόμου εξ’ αρχής. Το πρώτο μέρος του βιβλίου εστιάζει στον ιδιωτικό και επαγγελματικό βίο, στην ψυχολογική βία μέσα στην οικογένεια και στη σχέση των ζευγαριών  καθώς και στο χώρο της εργασίας. Το δεύτερο αναλύει τις διαστροφικές σχέσεις είτε στον ιδιωτικό βίο είτε στον δημόσιο χώρο, και περιγράφει το θύμα και τον επιτιθέμενο, και τα χαρακτηριστικά της διαστροφικής βίας και επικοινωνίας, Το υπόλοιπο βιβλίο αφιερώνεται στις επιπτώσεις αυτών των τακτικών στο θύμα τόσο στην φάση της επιρροής όσο και μακροπρόθεσμα καθώς και προτάσεις βοήθειας. Στο σημερινό κείμενο θα εστιάσω στην διαστροφική επικοινωνία. Η Marie-France Hirigoyen  υποστηρίζει ότι «η επιρροή χρησιμοποιεί μέσα που δίνουν την ψευδαίσθηση της επικοινωνίας – μιας ιδιόμορφης επικοινωνίας, η οποία δεν φέρνει κοντά, αλλά απομακρύνει και εμποδίζει την ανταλλαγή. Με αυτή τη διαστρέβλωση της επικοινωνίας, ο θύτης αποσκοπεί να χρησιμοποιήσει τον άλλο. Για να συντηρήσει και να εντείνει την σύγχυση, πρέπει να χειραγωγήσει λεκτικά. Η απόκρυψη των πραγματικών πληροφοριών είναι σημαντική προκειμένου το θύμα να καταστεί αδύναμο».

Πρώτον, σε αυτό το είδος επικοινωνίας υπάρχει συστηματική άρνηση άμεσης επικοινωνίας μέσω της αποφυγής άμεσων απαντήσεων και ελάχιστης λεκτικής επικοινωνίας. Η άρνηση να κατονομαστεί μια κατάσταση ή ένα πρόβλημα, η άρνηση διαλόγου και εξηγήσεων, η αποφυγή ανοιχτής σύγκρουσης και εύρεσης λύσης από κοινού χρησιμοποιούνται προκειμένου να αποτρέψει ο επιτιθέμενος το θύμα από το να σκεφτεί, να καταλάβει, να αντιδράσει και μακροπρόθεσμα οδηγεί στην αλλοτρίωση. Δεύτερο χαρακτηριστικό αυτής της επικοινωνίας είναι η συχνή διαστρέβλωση του λόγου. Ο λόγος είναι αντιφατικός, αόριστος, ψυχρός, και εκφοβιστικός. Τρίτο χαρακτηριστικό αυτής της επικοινωνίας είναι η συχνή χρησιμοποίηση του ψεύδους, ιδιαίτερα του έμμεσου ψεύδους και της προσκόλλησης στις λεπτομέρειες αποφεύγοντας την ουσία των ζητημάτων και προκειμένου να διασπάσουν την προσοχή του άλλου, των αόριστων υπαινιγμών, των υπερβολικών ιστοριών και της παραποίηση της αλήθειας. Η Hirigoyen αναφέρεται σε μια πραγματεία του 5ου π. Χ. αιώνα με τίτλο Η Τέχνη του Πολέμου του Κινέζου Σουν Τσε ο οποίος γράφει: «Η τέχνη του πολέμου είναι η τέχνη της εξαπάτησης. Όταν μάλιστα κάποιος παρουσιάζεται διαφορετικός από αυτό που είναι, αυξάνει τις πιθανότητες να νικήσει».

Τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η περιφρόνηση. Η Hirigoyen γράφει ότι η περιφρόνηση είναι όπλο του αδύνατου και παρέχει προσωρινή προστασία από τα ανεπιθύμητα συναισθήματα και συχνά απευθύνεται στις γυναίκες. Το άτομο που συστηματικά χρησιμοποιεί διαστροφική επικοινωνία εφαρμόζει αποσταθεροποιητικές κινήσεις δημόσια προσπαθώντας ταυτόχρονα να βρίσκει συμμάχους στην ομήγυρη. Ένα  πέμπτο χαρακτηριστικό είναι η συχνή χρήση παράδοξων μηνυμάτων. Για παράδειγμα, κάτι εκφράζεται λεκτικά ενώ κάτι άλλο υπονοείται εξωλεκτικά που έχει ως αποτέλεσμα πολλά μηνύματα να μην γίνονται αμέσως αντιληπτά ως επιθετικά ή καταστροφικά, γιατί συγχέονται με άλλα, που εκπέμπονται ταυτόχρονα.

Το έκτο χαρακτηριστικό της διαστροφικής επικοινωνίας είναι η μείωση του άλλου. Το επιτιθέμενο άτομο αφαιρεί κάθε προσόν από τον άλλον κι επειδή οι επιθέσεις είναι έμμεσες δύσκολα γίνονται αντιληπτές από το θύμα. Η Hirigoyen γράφει ότι σε γενικές γραμμές για να αποσταθεροποιήσεις τον άλλο χρειάζεται σε βάθος χρόνου να χλευάζεις τις πολιτικές του θέσεις, αξίες, ιδέες και προτιμήσεις, να μην απευθύνεις συχνά τον λόγο, να τον υπονομεύεις δημόσια, να του στερείς την δυνατότητα έκφρασης, να εκμεταλλεύεσαι τις αδυναμίες του, να υπονομεύεις τις δυνατότητες, τις προσπάθειες και την αυτοπεποίθηση του, να κάνεις το άτομο να αμφιβάλλει για τις ικανότητες του, να σπέρνεις διχόνοια στο περιβάλλον του, να δημιουργείς αμφιβολίες για τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, ώστε σταδιακά να χάσει την αίσθηση της ταυτότητας του. Το έβδομο χαρακτηριστικό αυτής της καταστρεπτικής μορφής επικοινωνίας  είναι η τακτική του «διαίρει και βασίλευε». Το επιτιθέμενο άτομο προκαλεί αντιπαλότητες και αντιζηλίες. Στη συνέχεια παρακολουθεί με ευχαρίστηση την εξουθένωση των άλλων καθώς νιώθει νικητής και έχει πετύχει τους στόχους του. Αυτή η τακτική είναι εκ μέρους του επιτιθέμενου ένας τρόπος επιβολής εξουσίας και τιμωρίας, πρόκλησης πόνου, εξουθένωσης, απόσπασης προσοχής και αποφόρτισης του δικού του έντονου φθόνου. Επίσης το επιτιθέμενο άτομο προβάλλοντας τις προθέσεις και συμπεριφορές του στο άλλο άτομο μεταθέτει τις τυχόν ενοχές του στο θύμα (εμβολή της ενοχής στο θύμα).

Τέλος ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της δυσλειτουργικής και καταστροφικής μορφής επικοινωνίας είναι η επιβολή εξουσίας. Η διαδικασία είναι συστηματική προκειμένου το άλλο άτομο να υποταχτεί, να υποδουλωθεί, να γίνει υπάκουο, να σιωπήσει, να παραμορφωθεί. Η Hirigoyen διευκρινίζει ότι η διαστροφική βία διαφοροποιείται από την άμεση κατάχρηση εξουσίας από την τυραννία. Εκεί η καταπίεση είναι πρόδηλη ενώ στην προκειμένη η βία ασκείται υπόγεια. Είναι «καθαρή βία». Η Hirigoyen κάνει αναφορά στον  Reynaldo Perrone, ο οποίος την αποκαλεί «βία ποινή» γιατί είναι ασύμμετρη, κρυφή και χωρίς ανάπαυλα.

B. Δυο παιδικά βιβλία για την καθημερινή ζωή και τις χαρές των Mαύρων παιδιών

Κάπου, κάπου χαρίζω στον  εαυτό μου κάποιο παιδικό βιβλίο. Πρόσφατα απέκτησα δύο εικονογραφημένα βιβλία που γιορτάζουν την καθημερινότητα και τις χαρές των μαύρων παιδιών. Ένα κοριτσάκι και η μαμά του περπατούν μες την βροχή. Ένα μικρό αγόρι, ο παππούς του και το λαμπερό κίτρινο φεγγάρι. Ιστορίες τρυφερής ανατροφής (nurture) και φυσικού περιβάλλοντος. Δυο μικρά αποσπάσματα:

Εγώ και η μαμά Cozbi A. Cabrera

Έξω ένας δρυοκολάπτης κτυπάει με το ράμφος του.  / Το μήκος του πεζοδρομίου είναι μεγαλύτερο από το φάρδος του. / Λατρεύω το γρασίδι που φυτρώνει ενδιάμεσα στις πλάκες του πεζοδρομίου. / Είναι βρύα, λέει η μαμά. / Είναι βελούδο, λέω εγώ. / Μια τρύπα είναι εκεί που ήταν πριν ένα κλαδί. / Οι φωλιές μένουν πίσω το χειμώνα. / Κάποια πράγματα δεν απαγκιστρώνονται. Αλλά για ποιο λόγο? / Τα καταστήματα είναι κουτιά γεμάτα κόσμο.

Ο Μαξ και το φεγγάρι του Floyd Cooper

Στη συνέχεια, αργά, πολύ αργά, το υπνοδωμάτιο του Μαξ άρχισε να γεμίζει με μια απαλή κίτρινη λάμψη. Τα σύννεφα ξεθώριασαν και το φεγγάρι κρυφοκοιτάζει! Ο Μαξ κοίταξε ψηλά την μπάλα και σκέφτηκε αυτό που είπε ο παππούς. «Αυτό το φεγγάρι θα λάμπει για μένα για πάντα!»  Ο Μαξ ήξερε τότε ότι όποτε έβλεπε το φεγγάρι, θα σκεφτόταν τον παππού, για πάντα. Και κοιμήθηκε λουσμένος στο  απαλό κίτρινο φως.